Ο ΕΡΓΑΤΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ

Το εργοστάσιο των Λιπασμάτων της Δραπετσώνας, η βιομηχανική μονάδα της πάλαι ποτέ κραταιάς Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων ("Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ."), του οποίου η κατασκευή ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1910, ευρισκόμενο στην παραθαλάσσια περιοχή μεταξύ του λιμενοβραχίονος του Κράκαρη και του όρμου των Δημοτικών Σφαγείων Πειραιώς, κυριάρχησε στην οικονομική ζωή της ευρύτερης περιοχής της Δραπετσώνας τόσο προπολεμικά, επί ημερών Νικολάου Κανελλόπουλου, όσο και μεταπολεμικά επί ημερών Προδρόμου Μποδοσάκη - Αθανασιάδη. 

Από την αρχή της λειτουργίας του εργοστασίου στις αρχές της δεκαετίας του 1910, ένα από τα πλέον σημαντικά ζητήματα τα οποία είχε να αντιμετωπίσει η διοίκηση της Εταιρείας Λιπασμάτων υπήρξε η εύρεση, προσέλκυση και στρατολόγηση, εξειδικευμένου προσωπικού, τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, κυρίως για την επάνδρωση συγκεκριμένων τμημάτων όπως λ.χ. το υαλουργείο. Με σκοπό να διευκολυνθεί η εξεύρεση και η μονιμοποίηση εργατικού δυναμικού στην απομακρυσμένη βραχώδη ακτή της Δραπετσώνας, το Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρίας Λιπασμάτων αποφάσισε την παροχή διαφόρων διευκολύνσεων (κατοικία, διατροφή, εκπαίδευση, ψυχαγωγία και ιατρική περίθαλψη) προς το προσωπικό, στα πλαίσια των προτύπων που ίσχυαν σε άλλες βιομηχανικές χώρες. 

Κατ'αυτόν τον τρόπο λοιπόν, εντός των εγκαταστάσεων της Εταιρείας Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε σταδιακά ένας εργατικός οικισμός με σκοπό την εξασφάλιση της απρόσκοπτης διαβίωσης του εξειδικευμένου προσωπικού. Η ανέγερση του οικισμού ξεκίνησε κατά την περίοδο 1910-1911, στο βόρειο άκρο των εγκαταστάσεων, τα πρώτα οικήματα για το προσωπικό παραδόθηκαν κατά το έτος 1913 ενώ το έργο τελικά ολοκληρώθηκε κατά το έτος 1918 με συνολική δαπάνη 890.000 δραχμών. Ο βασικός πυρήνας του εργατικού οικισμού αποτελείτο από 26 κτίρια κατοικιών, σχολείο, γήπεδο και εστιατόριο. Παρότι η δυναμικότητα του νεόδμητου οικισμού ήταν μεγαλύτερη, αρχικά σε αυτόν κατοίκησαν περί τα 325 άτομα. 

Στα χρόνια του Μεσοπολέμου, η αύξηση του εργατικού δυναμικού της βιομηχανικής εγκατάστασης οδήγησε στην επέκταση του εργατικού οικισμού. Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκαν σχολείο και γυμναστήριο, ενώ αργότερα συστάθηκε ο "Οργανισμός Ψυχαγωγίας Προσωπικού" ο οποίος περιλάμβανε τμήματα μουσικής, βιβλιοθήκης και αθλητισμού. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως οι περίπου 200-300 εργάτες που στελέχωναν το εργοστάσιο κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του στις αρχές της δεκαετίας του '10, είχαν αυξηθεί στους 2.500 - 3.000 κατά τη δεκαετία του '30.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως τα οικήματα του ειδικευμένου προσωπικού (μηχανικοί, χημικοί και λοιπές επιστημονικές ειδικότητες), των τμηματαρχών, των επιστατών, των ειδικευμένων εργατών του υαλουργείου, των ειδικευμένων εργατών των λοιπών μονάδων κ.ο.κ. διέφεραν ως προς το μέγεθος (αριθμός δωματίων) και ως προς τις υπόλοιπες παροχές (ατομική κουζίνα, ατομικό λουτρό).

Έτσι λοιπόν, εντός των εγκαταστάσεων της Εταιρείας Λιπασμάτων δημιουργήθηκε ένας ισχυρός οικιστικός πυρήνας, στα πρότυπα των βιομηχανικών περιοχών της Ευρώπης και των ΗΠΑ, γεγονός το οποίο υπήρξε πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα. Η συγκεκριμένη πολίτικη βέβαια της εταιρίας ευνοούσε την μακροχρόνια μονιμότητα των εργαζομένων - πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό σε τομείς παραγωγής που απαιτούσαν μακρά εξειδίκευση όπως λ.χ. το υαλουργείο - μειώνοντας κατ'αυτόν τον τρόπο το κόστος του εργατικού δυναμικού, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλιζόταν ένας ηθικός και πνευματικός έλεγχος των εργαζομένων.  

Στην κάτωθι λεπτομέρεια από μια ευρύτερη αεροφωτογραφία της περιοχής των Λιπασμάτων της Δραπετσώνας, μπορείτε να παρατηρήσετε τον εργατικό οικισμό στα βόρεια των βιομηχανικών εγκαταστάσεων, άνωθεν του Υδατόπυργου:

Δεν είναι υπερβολή να αναφέρουμε πως στα εικονιζόμενα κτίρια του εργατικού οικισμού της Εταιρείας των Λιπασμάτων έζησαν πολλές γενιές ανθρώπων μετά των οικογενειών τους, άνθρωποι οι οποίοι συνέδεσαν τη ζωή τους με την ιστορική πορεία της βιομηχανικής μονάδας εργαζόμενοι σε αυτήν. Μετά τον Πόλεμο, στα μέσα της δεκαετίας του '50, το εργατικό δυναμικό της Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ. ανερχόταν σε 5.000 ανθρώπους. 

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), εντός του οικοπέδου όπου λειτούργησαν για περίπου έναν αιώνα οι εργοστασιακές εγκαταστάσεις της Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ. διασώζεται το κάτωθι εικονιζόμενο μοναδικό κτίριο, δυστυχώς αναξιοποίητο, με εμφανή τα σημάδια της φθοράς του χρόνου και των βανδαλισμών (σσ. τα υπόλοιπα κτίρια του εργατικού οικισμού κατεδαφίστηκαν κατά τη δεκαετία του '70 μετά τον περιορισμό των εργασιών του υαλουργείου): 

Το εν λόγω κτίριο αποτελεί ένα εκ των τεσσάρων διώροφων πέτρινων οικοδομημάτων, με τετράρριχτη στέγη και κάλυψη από κεραμίδια, κατασκευής περιόδου 1913-1916, που προορίζονταν για την στέγαση επιστημονικού προσωπικού. Καθένα από αυτά τα τέσσερα κτίρια περιλάμβανε δυο κατοικίες, με τρία δωμάτια, μαγειρείο, λουτρό και πλυντήριο.

  

 

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Στα Λιπάσματα της Δραπετσώνας - Φωτογραφικό Οδοιπορικό (2015)

Το Ινστιτούτο Χημείας και Γεωργίας "Ν. Κανελλόπουλος"

Μια βραδιά στον Πολυχώρο Λιπασμάτων (2019)

Ένα απόγευμα στον Πολυχώρο Λιπασμάτων

Παραμονή Πρωτοχρονιάς στον Πολυχώρο Λιπασμάτων Δραπετσώνας

Τα Δημοτικά Σφαγεία Πειραιώς

Ο ταινιόδρομος του Κράκαρη

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από: 

• Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος
• Πανελλήνιο Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδας, Εκδοτικός Οίκος Χατζηιωάννου. 

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.