Ο ΠΕΙΡΑΙΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ

Ο σπουδαίος Έλλην αρχιτέκτων, πολεοδόμος, ακαδημαϊκός και στοχαστής Δημήτριος Π. Πικιώνης γεννήθηκε στις 26 Ιουνίου του έτους 1887 στον Πειραιά, ως τέκνο του εμπόρου Πέτρου Δ. Πικιώνη και της Μαρίας (το γένος Συριώτη). Η οικία της οικογενείας Πικιώνη βρισκόταν επί της λεωφόρου Αρτέμιδος (σσ. μετέπειτα λεωφόρος Χαρίλαου Τρικούπη) στη συμβολή αυτής με την οδό Κολοκοτρώνη. Με καταγωγή από την νήσο της Χίου, ο Πικιώνης συνδεόταν συγγενικά με τον ποιητή Λάμπρο Πορφύρα (πραγματικό όνομα Δημήτριος Σύψωμος, 1879 - 03.12.1932) όπως επίσης και με τον δημοσιογράφο Γεώργιο Συριώτη (1892 – 1963). Ο Λάμπρος Πορφύρας μάλιστα, όντας μεγαλύτερος ηλικιακά από τον Πικιώνη, τον επηρέασε κατά τα παιδικά του χρόνια, καθώς υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος που τον μύησε στην ποίηση και στα λαϊκά τραγούδια, γεγονός για το οποίο, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Πικιώνης στην αυτοβιογραφία του, του χρωστούσε αιωνία αγάπη και ευγνωμοσύνη!

Οι προαναφερόμενοι γονείς του Δημητρίου Πικιώνη, ο Πέτρος Δ. Πικιώνης και η σύζυγός του, Μαρία Συριώτη: 

Κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, ο Πέτρος Δ. Πικιώνης καταγραφόταν τόσο ως έμπορος αποικιακών ειδών όσο και ως έμπορος γαιανθράκων με έδρα στην πλατεία Απόλλωνος. Κατά το έτος 1882, το κατάστημα του Πέτρου Δ. Πικιώνη βρισκόταν πλέον "κάτωθεν της οικίας των κ.κ. Υιών Απ. Μέρμηγκα" στην οδό Αριστείδου:

Λίγα χρόνια αργότερα, σύμφωνα με το κάτωθι ιστορικό τεκμήριο μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1889, ο έμπορος γαιανθράκων Π.Δ. Πικιώνης καταγραφόταν στην οδό Αριστείδου και "απέναντι της οικίας των κληρονόμων Α. Μέρμηγκα".

Στις δε αρχές της δεκαετίας του 1910, ο Πέτρος Πικιώνης, μέλος του Εμπορικού Συλλόγου Πειραιώς, καταγραφόταν και ως "εισαγωγέας βακαλάου (μπακαλιάρου)". Κατά το έτος 1915, σε σχετικό άρθρο του ημερησίου Τύπου, ο Π. Δ. Πικιώνης καταγραφόταν ως ένας από τους μεγάλεμπορους της οδού Αριστείδου, στον Πειραιά.

Ο Δημήτριος Πικίωνης πάντως, έχοντας επιδείξει από πολύ μικρή ηλικία κλίση προς τη ζωγραφική αλλά και την ποίηση, αποφοίτησε από το Α' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιώς (στην πλατεία Κοραή) κατά το έτος 1903 έχοντας ως δάσκαλο τον παιδαγωγό Ιάκωβο Δραγάτση. Κατά τη διάρκεια τούτης της περιόδου της ζωής του, ο Πικιώνης συναναστρέφεται, εκτός από τον πρώτο ξάδερφό του Λάμπρο Πορφύρα, τους Παύλο Νιρβάνα (Πέτρος Κ. Αποστολίδης), Γεώργιο Λαμπελέτ, Σπύρο Μελά, Στέλιο Μηλιάδη και Δημήτριο Νότη Μπότσαρη. Τρία χρόνια αργότερα (1906), ο Πικιώνης γνώρισε τον διακεκριμένο Αιγυπτιώτη ζωγράφο Κωνσταντίνο Παρθένη (Αλεξάνδρεια Αιγύπτου, 10 Μαΐου 1878 - Αθήνα, 25 Ιουλίου 1967) του οποίου υπήρξε ουσιαστικά ο πρώτος μαθητής. 

Ο Δημήτριος Πικιώνης (αριστερά) και ο συνονόματος συμμαθητής του Δημήτριος Νότη Μπότσαρης

Έκτοτε, τα γεωγραφικά όρια του Πειραιώς αποδείχθηκαν πολύ μικρά για να "συγκρατήσουν" τον Δημήτριο Πικιώνη ο οποίος αφού αποφοίτησε κατά το έτος 1908 από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείου Αθηνών ως διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, έφυγε για το Μόναχο αρχικά συνοδευόμενος από τον πατέρα του (όπου πραγματοποίησε σπουδές στο ελεύθερο σχέδιο και στη γλυπτική) και το Παρίσι (όπου επίσης διδάχθηκε σχέδιο και ζωγραφική στην Académie de la Grande Chaumière από τον Γάλλο ζωγράφο  Lucien Simon ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούσε μαθήματα των αρχιτεκτονικών συνθέσεων στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού - École des Beaux-Arts).

Ιούλιος 1908 - Αι εξετάσεις των πολιτικών μηχανικών

Ο Πικίωνης επέστρεψε στην Ελλάδα από το εξωτερικό κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων (σσ. από την διεύθυνση της αλληλογραφίας του κατά την περίοδο της επιστράτευσής του, συμπεραίνουμε πως ο Δ. Πικιώνης ζούσε ακόμα στην προαναφερθείσα οικία στη συμβολή των οδών Χαρίλαου Τρικούπη και Κολοκοτρώνη). Μετά την αποστράτευσή του με τον βαθμό του λοχαγού του Μηχανικού, ξεκίνησε τις πρώτες μελέτες του πάνω στην αρχιτεκτονική της νεοελληνικής παράδοσης, συνδεόμενος φιλικά με διάφορες μεγάλες προσωπικότητες εκείνης της εποχής (Κόντογλου, Παπαλουκά, Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Τσαρούχη, Εγγονόπουλο, Διαμαντόπουλο κ.α.). 

Κατά τη δεκαετία του 1920, ο Δημήτριος Πικιώνης δίδαξε στο τμήμα επιπλοποιών των νυχτερινών Σχολών Τεχνικών της Ελληνικής Βιοτεχνικής Εταιρείας, εργάστηκε ως επιμελητής στο μάθημα της μορφολογίας της αρχιτεκτονικής και της ρυθμολογίας του τακτικού καθηγητή στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας αρχαιολόγου, ερευνητή και αρχιτέκτονα Αναστασίου Ορλάνδου  (23 Δεκεμβρίου 1887 – 6 Οκτωβρίου 1979), οικοδόμησε την πρώτη οικία σε σχέδιά του (σσ. οικία Φ. Μωραϊτη, στις αγαπημένες του Τζιτζιφιές, εκεί όπου περνούσε ώρες σχεδιάζοντας δίπλα στις όχθες του Ιλισού) και αργότερα την οικία Καραμάνου στην οδό Ηρακλείου στα Πατήσια (σσ. επίσης κατεδαφισμένο), νυμφεύτηκε την κατά 15 χρόνια νεώτερή του Αλεξάνδρα Αναστασίου με την οποία απέκτησαν πέντε τέκνα (Ινώ, Ίων, Αναστάσιος, Πέτρος-Πλάτων και Αγνή) ενώ εκπόνησε - σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα, πολιτικό μηχανικό και ακαδημαϊκό Εμμανουήλ Α. Κριεζή (1880 - 1967) - σχέδια για το σχολείο-οικοτροφείο της Αίγινας καθώς και για τον ιερό ναό των Αγίων Ανάργυρων στη Νέα Ιωνία.

Στις αρχές της επόμενης δεκαετίας (1930), ο Πικιώνης κατέλαβε την έδρα του καθηγητή της Διακοσμητικής (σσ. σήμερα ονομάζεται "Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων") στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο - σσ. από το 1925 ήταν ήδη έκτακτος καθηγητής Την ίδια εποχή οικοδόμησε την οικία Παπαϊωάννου στην οδό Μαρκορά, στα Πατήσια (σσ. κατεδαφισμένη) ένα δημοτικό σχολείο στα Πευκάκια του Λυκαβηττού καθώς και το θερινό Θέατρο της Μαρίκας Κοτοπούλη στη συμβολή των οδών Χέυδεν και Μαυρομματαίων (σσ. κατεδαφισμένο).

Όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει, η δράση του Πικιώνη εξαπλωνόταν παντού πλην βεβαίως της γενέτειράς του, πόλεως του Πειραιώς. Κατά το έτος 1933, μετά τον θάνατο του ξαδέρφου του Λάμπρου Πορφύρα, ο Πικιώνης ανέλαβε να σχεδιάσει τον τάφο του στο Νεκροταφείο της Αναστάσεως, όπως επίσης και αυτόν της οικογένειας Παυλή. Αυτά είναι ουσιαστικά τα μοναδικά έργα του που σχετίζονται με τον Πειραιά ενώ στον κατάλογο με τα έργα του υφίσταται επίσης ένα πρόπλασμα που αφορά την κατασκευή ενός Περιπτέρου (πωλήσεων ειδών) Λαϊκής Τέχνης στο νέο Φάληρο (1938 - δεν πραγματοποιήθηκε). Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός πως μετά τον Πόλεμο, ο Πικιώνης, με ανάθεση του Υπουργείο Ανοικοδόμησης ως επικεφαλής ομάδας αρχιτεκτόνων, εκπόνησε σχέδια για την κατασκευή προτύπων λαϊκών πολυκατοικιών στον Πειραιά και στη Λαμία. 

Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930, ο Πικιώνης συνέχισε τα αρχιτεκτονικά του έργα και μελέτες. Συν τοις άλλοις, σχεδίασε τον τάφο της οικογένειας Γουναράκη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών όπως επίσης τρία σπίτια και το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης (Πειραματικό Σχολείο ΑΠΘ). Την ίδια εποχή, μαζί με τους Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Στρατή Δούκα, Σπύρο Παπαλουκά και Σωκράτη Καραντινό ξεκίνησαν την έκδοση ενός πρωτοποριακού για εκείνους τους καιρούς περιοδικού με την επωνυμία "Το 3ο μάτι". 

Το 1943, ο Πικιώνης εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ενώ στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940, κατόπιν μιας σειράς επισκέψεων σε παραδοσιακούς οικισμούς της Μακεδονίας και της Ηπείρου, εξέδωσε δυο έργα υπό τον τίτλο "Πινακοθήκη της Τέχνης του Ελληνικού Λαού" με μελέτες που προέκυψαν από τα εκείνα οδοιπορικά στα "Αρχοντικά της Καστοριάς" και στα "Σπίτια της Ζαγοράς" (σσ. αμφότερα έργα βραβεύτηκαν από την Ακαδημία των Αθηνών). 

Κατά τη δεκαετία του 1950, ο Πικιώνης σε συνεργασία με τον Αλέξανδρο Παπαγεωργίου - Βενετά συνέχισε τις αρχιτεκτονικές του μελέτες εκπονώντας σχέδια μεταξύ των άλλων για το δασικό χωριό στο Περτούλι (1953-1956 - δεν ολοκληρώθηκε), για τον πρότυπο ελληνικό οικισμό Αιξωνής στην Άνω Γλυφάδα (1951-1955), για το ξενοδοχείο "Ξενία" του Ε.Ο.Τ. στους Δελφούς (1951-1955) (σσ. πρόκειται για το νυν Delphi Palace), για την έπαυλη του αξιωματικού, υποπτέραρχου της άλλοτε Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας και επίτιμου γενικού υπασπιστή και γραμματέως του Βασιλέως Παύλου Α' Χαράλαμπου (Μπάμπη) Ποταμιάνου (1906 - 30 Αυγούστου 2009) στη Φιλοθέη (1953-1955) και για την οικία Ρωξάνης Μαρίας Α. Πουρή στο Μαρούσι (1954). 

Σχέδιο από το δασικό χωριό στο Περτούλι

Στα μέσα της ίδιας δεκαετίας ξεκινάει ίσως το πλέον γνωστό έργο και προβεβλημένο έργο του, η διαμόρφωση του χώρου γύρω από τον λόφο της Ακροπόλεως και του Φιλοπάππου, μαζί με την αναστύλωση της παλαιότερης εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη και την κατασκευή του Τουριστικού Περιπτέρου (Αναπαυτήριο ή Τουριστικό Περίπτερο Αγίου Δημητρίου Ακροπόλεως ή Αναψυκτήριο Λουμπαρδιάρη).

Επιθεώρηση των έργων στην Ακρόπολη από τον τότε Πρόεδρο της Κυβερνήσεως Κων/νο Καραμανλή (έτος 1956)

Η διαμόρφωση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη

Ο ναΐσκος του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη

Μετά την περάτωση του έργου στον περιβάλλοντα χώρο της Ακροπόλεως, ο Πικιώνης παραιτήθηκε από την έδρα του στο Πολυτεχνείο (1958), εκλεγόμενος αργότερα Πρόεδρος Κομητείας Τοπίου. Κατά τη δεκαετία του 1960, σε συνεργασία με τον υιό του Πέτρο και τον Αθανάσιο Κουτσογιάννη, ανέλαβαν την εκπόνηση σχεδίων διαφόρων έργων όπως ο Παιδικός Κήπος Φιλοθέης (σσ. ίσως το σημαντικότερο έργο της τελευταίας δημιουργικής περιόδου του Πικιώνη), το Δημαρχείο Βόλου εναρμονισμένο με την αρχιτεκτονική των παραδοσιακών κτισμάτων του Πηλίου, το Ανώτερο Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο Τήνου (σσ. σήμερα στεγάζει το Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο Τήνου), τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου Αγίου Ιωάννη του Ρώσου στο Προκόπι Ευβοίας κ.α..

Το 1966, ο Πικιώνης εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα της Αρχιτεκτονικής. Δυο χρόνια αργότερα, στις 28 Αυγούστου του 1968, ο Δημήτριος Π. Πικιώνης αποβίωσε στην Αθήνα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το σύνολο του έργου του (προπλάσματα, σχέδια, σημειώσεις, ζωγραφιές, φωτογραφίες κ.α.) παραχωρήθηκαν από την οικογένειά του στο Μουσείο Μπενάκη.

Στον δε Πειραιά, οι αρχές του τόπου ουδέποτε προχώρησαν σε κάποια αναγνώριση του έργου του Δημητρίου Πικιώνη (ονοματοδοσία οδού ή πλατείας, προτομή ή κάτι συναφές) πέραν ίσως κάποιων σχετικών εκθέσεων που έχουν οργανωθεί κατά το παρελθόν προς τιμήν του σπουδαιότερου ίσως αρχιτέκτονα του 20ου αιώνα που γεννήθηκε εν Πειραιεί, μιας προσωπικότητας πρώτου μεγέθους που διέπρεψε εν Ελλάδι και ακτινοβόλησε στο εξωτερικό.

"Η φύση θέλει να μας διδάξει.

Πως τίποτε δεν υπάρχει μόνο του αλλά τα πάντα είναι μέρος μιας καθολικής Αρμονίας.

Όλα διαπερνούν το ένα τ'άλλο, και πάσχουν και μεταβάλλονται το ένα από τ'άλλο.

Και δεν μπορείς να συλλάβεις το ένα, παρά μέσω των άλλων."

Δημήτριος Πικιώνης

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

"Επτά Ημέρες" - Η Καθημερινή, "Ο Έλλην δημιουργός Δημήτρης Πικιώνης"

"Πειραϊκό Λεύκωμα", Στ. Καραμπερόπουλος, Εκδόσεις Κοινωνικής, Πειραιάς, 2010

Μουσείο Μπενάκη

Τύπος Εποχής

• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.