ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΩΝ / ΧΑΡΤΟΠΩΛΕΙΩΝ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Μια σχετικά πρόσφατη αγγλόφωνη ρήση αναφέρει πως "μια πόλη, δεν είναι πραγματική πόλη, εάν δε διαθέτει ένα βιβλιοπωλείο και μπορεί μεν να αυτοαποκαλείται "πόλη", αλλά εκτός κι αν διαθέτει ένα βιβλιοπωλείο, δεν πείθει κανέναν"*. Ο Πειραιάς, μπορεί μεν επισήμως να ανακηρύχθηκε Δήμος στις 23 Δεκεμβρίου του έτους 1835, πλην όμως πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να αρχίσει να θυμίζει πόλη και ίσως ακόμη περισσότερα μέχρι να αποκτήσει το πρώτο βιβλιοπωλείο. 

Το πότε και που άνοιξε το πρώτο βιβλιοπωλείο της πόλεως του Πειραιώς δεν είναι γνωστό. Το πιο πιθανό είναι πως οι Πειραιείς των πρώτων δεκαετιών μετά την ανασύσταση της πόλεως να προμηθεύονταν βιβλία και είδη χαρτοπωλείου από τα μεγάλα βιβλιοπωλεία των Αθηνών ή να ανέθεταν σε εμπόρους εν γένει την προμήθεια αυτών. 

Ερευνώντας στις διαθέσιμες πηγές ανακαλύπτουμε πως στον Εμπορικό Γεωγραφικό και Ιστορικό Οδηγό των Πλείστων Κυριωτέρων Πόλεων της Ελλάδος του έτους 1875 του Μιλτιάδου Μπούκα, ο εκδότης καταγράφει στον Πειραιά μονάχα την Εκτυπωτική Εταιρία "Ο Ποσειδών", υπό τη διεύθυνση των Π. Κηρύκου και Α. Κωνσταντινίδη, η οποία συνίστατο εκ τυπογραφείου μετά δυο πιεστηρίων, βιβλιοδετείου, βιβλιοπωλείου και χαρτοπωλείου, στη διασταύρωση των οδών Σωτείρας και Κολοκοτρώνη. Λίγα χρόνια νωρίτερα πάντως, σύμφωνα με τα όσα καταγράφονται στο ακόλουθο ιστορικό τεκμήριο από το έτος 1869, ο Αντ. Χ. Κωνσταντινίδης διατηρούσε βιβλιοπωλείο εντός του τυπογραφείου του, "κείμενον έμπροσθεν της πλατείας Θεμιστοκλέους, παρά την Αγίαν Τριάδαν".

Λίγα χρόνια αργότερα, στον Κατάλογο των Φορολογουμένων του Δήμου Πειραιώς κατά το έτος 1881, όπως αυτός παρατίθεται στην "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, καταγράφονται δυο (2) βιβλιοδέται και έξι (6) πωληταί χάρτου και άλλων ειδών γραψίματος.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1880, το Βιβλιοπωλείο "Ο Κοραής" του Αντωνίου Γελαντάλη καταγραφόταν επί της λεωφόρου Αθηνάς, υπό την οικία της Αργυρής Φεράλδη.

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, με δεδομένη την αλματώδη ανάπτυξη του Πειραιά, επώνυμα βιβλιοπωλεία όπως λ.χ. το (Μέγα) Βιβλιοπωλείον και Χαρτοπωλείον Παπαγρηγορίου και Κωνσταντινίδου έναντι του Δημοτικού Θεάτρου ή το Χαρτοπωλείον και Βιβλιοπωλείον του Θ.Σ. Φιντικάκη ή το χαρτοπωλείον / βιβλιοπωλείον του Α.Π. Φιλιάκου λειτουργούσαν στην πόλη, όπως άλλωστε προκύπτει από την ύπαρξη σχετικών διαφημιστικών καταχωρήσεων, όπως λ.χ. οι κάτωθι από τον Τύπο της περιόδου 1895 - 1896:

Ταυτόχρονα, την ίδια εποχή - μέσα δεκαετίας του 1890 - οι εκλογικοί κατάλογοι της πόλεως κατέγραφαν το ονοματεπώνυμο του νεαρού / 25χρονου βιβλιοπώλη Σωκράτη Κ. Σκουρή.

Τα δυο προαναφερθέντα βιβλιοπωλεία/χαρτοπωλεία καταγράφονται και στην ακόλουθη διαφημιστική καταχώρηση του έτους 1898 σχετικά με τα σημεία πώλησης αθηναϊκής μελάνης:

Από το έτος 1898 και η ακόλουθη διαφημιστική καταχώρηση του Βιβλιοπωλείου, Χαρτοπωλείου και Καταστήματος Ψιλικών του Δημητρίου Παπαγρηγορίου, τότε στη διασταύρωση των οδών Σωκράτους και Σωτείρας, απέναντι από τη μεγάλη οικία Σταματόπουλου, όπου προηγουμένως το φαρμακείο του Δ. Ορλάνδου:

Στις αρχές του 20ου αιώνα, σύμφωνα με τα όσα καταγράφονται στον Οδηγό του Πειραιώς του Γ. Βώκου του έτους 1902, στον Πειραιά λειτουργούσαν τα βιβλιοπωλεία/χαρτοπωλεία του Γ. Αλεξάκη στη λεωφόρο Αθηνάς, του Δ.Μ. Σκλιά επίσης στην προαναφερθείσα λεωφόρο, του Θ.Σ. Φιντικάκη κάτωθι του Δημοτικού Θεάτρου και του Α. Χούλιτα στη λεωφόρο Σωκράτους, όπως επίσης και τα χαρτοπωλεία των Α. Γιαννόπουλου κάτωθεν Ωρολογίου, Δ. Διαμαντόπουλου στη λεωφόρο Σωκράτους 37, Δ. Δούκα στην οδό Νοταρά 55, Κ.Χ. Καλ(λ)ύβα στην οδό Τσαμαδού 2, Γ.Χ. Κοπελιάρη στην ακτή Μιαούλη 43, Δ. Παπαγρηγορίου στην οδό Σαχτούρη και Ι. Περδίκη στην οδό Κολοκοτρώνη 2.

Βέβαια, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως κατά το έτος 1901, οι Αλεξάκης και Ορφανίδης εμφανίζονταν αρχικά ως συνέταιροι ενώ αργότερα άνοιξαν ξεχωριστά βιβλιοπωλεία:

Έτερο ιστορικό τεκμήριο / διαφημιστική καταχώρηση από Οδηγό του έτους 1901 του Χαρτοπωλείου και Βιβλιοπωλείου του Αντωνίου Α. Χούλιτα, το οποίο βρισκόταν επί της κεντρικής λεωφόρου Σωκράτους:

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση από το έτος 1902 του καταστήματος ψιλικών και χαρτοπωλείο του Γεωργίου Χ. Κοπελιάρη επί της ακτής Μιαούλη "παρά τη Δημοτική Αγορά", όπου εκτός από λογιστικά βιβλία, γραφική ύλη και χαρτόνια μπορούσε κάποιος να βρει και είδη αλιείας, μαχαιροπήρουνα, χορδές οργάνων, οματοκυάλια και είδη κυνηγιού! 

Παρόμοια διαφημιστική καταχώρηση, μέσα από τις σελίδες του προαναφερομένου Οδηγού του Γ. Βώκου, του Χαρτοπωλείου και Αποθήκης Χάρτου του Κ.Χ. Καλλύβα, επί της οδού Τσαμαδού 20:

Από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1902, διαφημιστικές καταχωρήσεις των βιβλιοπωλείων των δυο πρώην συνεταίρων, ήτοι του Βιβλιοπωλείου / Βιβλιοδετείου "Ο Ερμής" του Γεωργίου Ν. Αλεξάκη, έναντι Α' Παρθεναγωγείου Πειραιώς και του Βιβλιοπωλείου Ν. Ορφανίδου, κάτωθι της Μεγάλης Οικίας Παπαγεωργακόπουλου:

Αντίστοιχες ενδεικτικές διαφημιστικές καταχωρήσεις από σχετικό Οδηγό της επόμενης χρονιάς (1903), του βιβλιοπωλείου - χαρτοπωλείου - βιβλιοδετείου "Ο Ερμής" του Γεωργίου Ν. Αλεξάκη επί της οδού Παρθεναγωγείου - παραπλεύρως των γραφείων της εφημερίδος "Σφαίρα" - και του βιβλιοπωλείου του Δημητρίου Σκλιά, επί της οδού Αθηνάς, έναντι του Δημοτικού Θεάτρου της πόλεως. 

Κατά το έτος 1903 καταγράφεται η ίδρυση του Χαρτοπωλείου Ηλιάδου και Σώμου, επί της λεωφόρου Σωκράτους:

Από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1904, έτερη διαφημιστική καταχώρηση του  προαναφερθέντος Χαρτοπωλείου και Καλλιτεχνικού Τυπογραφείο των Ηλιάδου και Σώμου, επί της λεωφόρου Σωκράτους 42, παραπλεύρως του εκπαιδευτηρίου Αγραφιώτου:

Ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση του βιβλιοπωλείου του Δημητρίου Σκλιά, από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1905:

Στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς 1906-1907, καταγράφονται τα βιβλιοπωλεία των Γ. Αλεξάκη (οδός Κολοκοτρώνη, όπισθεν Α' Παρθεναγωγείου, υπό την μεγάλη οικία Παπαγεωργακόπουλου), Θ. Φιντικάκη (οδός Αθηνάς), Ηλιάδη-Σώμου (λεωφόρος Σωκράτους), Δ. Σκλιά (οδός Αθηνάς), Γ. Παπαδόπουλου (λεωφόρος Σωκράτους) και Α. Χούλιτα (επίσης στη λεωφόρο Σωκράτους). Επίσης, στον ίδιο Οδηγό, στον κατάλογο "Χαρτοπώλαι", καταγράφονται οι εξής επαγγελματίες: Γ. Αλεξάκης, Δ. Γιαννόπουλος (Ωρολόγιον), Γ. Κοπελιάρης (Αγορά), Ηλιάδης-Σώμος, Δ. Σκλιας, Θ. Φιντικάκης, Γ. Παπαδόπουλος, Α. Χούλιτας και Ι. Λεωνιδάκης (Σαχτούρη). 

Ενδεικτικό τιμολόγιο του εν Πειραιεί χαρτοπωλείου - βιβλιοπωλείου του Δημητρίου Μ. Σκλιά (ιδρυθέν το 1894), το οποίο βρισκόταν επί της λεωφόρου Αθηνάς 5, έναντι του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς, από το έτος 1906 (σσ. ως πελάτης - αγοραστής καταγράφεται ο Σπυρίδων Μεταξάς).

Μάλιστα, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο προαναφερθείς Οδηγός της Πόλεως είχε εκδοθεί από το βιβλιοχαρτοπωλείον "Ο Ερμής" Γ.Ν. Αλεξάκη το οποίο διέθετε, όπως έχουμε ήδη προαναφέρει, και βιβλιοδετείο ("το συστηματικότερον βιβλιοδετείον").

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως το βιβλιοπωλείο Γ.Ν. Αλεξάκη εξέδιδε και διέθετε εικονογραφημένα (επιστολικά) δελτάρια (cartes postales), πολλές εκ των οποίων διασώζονται μέχρι τις ημέρες μας προσφέροντας ασπρόμαυρες ή και επιχρωματισμένες φωτογραφικές καταγραφές του Πειραιά των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα αλλά και άλλων τοποθεσιών της ελληνικής επικράτειας καθώς και σημαντικών συμβάντων της εποχής.

Σε Πανελλήνιο Οδηγό του έτους 1912, υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα, στον Πειραιά καταγράφονται τα βιβλιοπωλεία του Γ. Αλεξάκη (μετά βιβλιοδετείου) επί της οδού Παρθεναγωγείου, των Ηλιάδου-Σώμου επί της λεωφόρου Σωκράτους 27, του Χ. Αθανασιάδου (μετά βιβλιοδετείου) επί της ακτής Μιαούλη 62, του Δ. Σκλιά επί της λεωφόρου Αθηνάς στον αριθμό "7", του Ριχ. Λομβάρδου (μετά βιβλιοδετείου επίσης) στη λεωφόρο Σωκράτους και του Αλφρέδου Χούλητα στον αριθμό "39" της λεωφόρου Σωκράτους. Στον ίδιο Πανελλήνιο Οδηγό καταγράφονται και τα χαρτοπωλεία των Γ. Αλεξάκη (οδός Αθηνάς 6), Δ. Θάνου (Μουνυχίας), Ηλιάδου-Σώμου (Σωκράτους 42), Γ. Κοπελιάρη (Ποσειδώνος), Ρ. Λομβάρδου (Σωκράτους 48), Ι. Μπαβέα (Ποσειδώνος 11), Χούλιτα Α. (Σωκράτους 43), Θ. Φιντικάκη (Αθηνάς) και Ιωάννου Σακιώτου.

Διαφημιστική καταχώρηση του βιβλιοχαρτοπωλείου Γ.Ν. Αλεξάκη, το οποίο καταγράφεται επί της οδού Φίλωνος πλησίον του (παλαιού) Ταχυδρομείου, από το έτος 1913:

Τα ξημερώματα της 2ας Ιανουάριου του 1921 καταγράφεται η αποτέφρωση του χαρτοπωλείου του Γ. Κοπελιάρη, το οποίο λειτουργούσε εντός της Κεντρικής Δημοτικής Αγοράς, κατά τη διάρκεια νυχτερινής πυρκαγιάς. 

Διαφημιστική καταχώρηση του χαρτοπωλείου - τυπογραφείου και βιβλιοδετείου Σώμου και Καλλίνη από τις σελίδες του Τύπου του έτους 1922. Αξιοσημείωτο το γεγονός πως η ως άνω επιχείρηση μεταφερόταν από την 1η Σεπτεμβρίου του 1922 στο Μέγαρο Δηλαβέρη, επί της λεωφόρου Κωνσταντίνου Διαδόχου 52. 

Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, όπως προκύπτει από τις πληροφορίες που παρέχει ο Οδηγός της Ελλάδος του 1924-1925, στον Πειραιά λειτουργούσαν τα βιβλιοπωλεία των Χρ. Αθανασιάδου (ακτή Μιαούλη 62), Βαλσαμίδη και Νάννου (Σωκράτους 21), Ηλιάδη και Σώμου (Σωκράτους 42), Κ. Λαζάρου (Ναυαρίνου 12), Χαρ. Παπαδάκη (Κολοκοτρώνη και Ανδριτσαίνης) και Δημ. Σκλιά (Γεωργίου Α' 7).κ

Αναφορά στο Μέγα Χαρτοπωλείον - Τυπογραφείον και Βιβλιοδετείον των Χ. Παπούλια και Θ. Καφετζόπουλου, επί της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α', από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1925:

Λίγα χρόνια αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, σύμφωνα με την πληροφόρηση που μας παρέχει ο Μέγας Οδηγός Πειραιώς 1929-1930, στον Πειραιά λειτουργούσαν τα βιβλιοπωλεία των Χ. Αθανασιάδου (ακτή Μιαούλη 62), Αριστ. Αρχιτεκτονίδη (στην Καλλίπολη), Σταύρου Βαλσαμίδη (λεωφόρος Σωκράτους 21), Αθαν. Δημακαράκη (οδός Λακωνίας 60), των Ηλιάδη και Σώμου (λεωφόρος Σωκράτους 42, με τηλέφωνο 535), Γ. Στ. Κουρεμμένου (στην πλατεία Παρθεναγωγείου), Κ. Λαζάρου (οδός Ναυαρίνου 12), Χαρ. Παπαδάκη (Κολοκοτρώνη και Ανδριτσαίνης), Π. Σμυρλή (λεωφόρος Σωκράτους), Θεμισ. Β. Σπυράκου (οδός Τσαμαδού 51), Δ. Σκλιά (λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου Α' 7) και Σώμου και Καλλίνη (επί της λεωφόρου Σωκράτους 52, με εργοστάσιον στην οδό Ζέας 102). Ομοίως, στον προαναφερόμενο Οδηγό καταγράφονταν και τα εξής χαρτοπωλεία: Χ. Αθανασιάδου, Σπυρ. Βαλσαμίδη (λεωφόρος Σωκράτους 21), Αν. Γιαννουλάκη (λεωφόρος Μακράς Στοάς 56), Κ. Δαμανάκη (Τσαμαδού 32), Δάση και Σιας (Χαριλάου Τρικούπη 26), Κ. Δραγουμάνου (Φίλωνος 32), Ηλιάδου και Σώμου, Θωμ. Θεοφανίδη (λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου Α' και Φίλωνος), Γ. Κοπελιάρη (ακτή Ποσειδώνος), Κ. Λαζάρου (οδός Ναυαρίνου 12), Μακρή και Βλάχου (οδός Φίλωνος), Μάνου και Στασινάκη (λεωφόρος Σωκράτους και Τσαμαδού), Χαρ. Παπαδάκη (οδός Κολοκοτρώνη και Ανδριτσαίνης), Μιχ. Ρούσση (λεωφόρος Σωκράτους 49), Μηνά Σακιώτη (ακτή Μιαούλη 14), Δ. Σκλιά (λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου Α' 7), Σώμου και Καλλίνη, Π. Σμυρλή, Θ.Β. Σπυράκου, Τσαρούχη και Υφαντίδη (λεωφόρος Μακράς Στοάς 13, με τηλέφωνο 201) και Φερεντίνου και Λιβάνη (Καραϊσκου 110). 

Από τον προαναφερόμενο Οδηγό του 1929-1930, η παρακάτω διαφημιστική καταχώρηση του βιβλιοπωλείου - χαρτοπωλείου - τυπογραφείου και βιβλιοδετείου του Αθανασίου Β. Χαραλαμπόπουλου, με κατάστημα και γραφεία επί της λεωφόρου Σωκράτους 19 και εργοστάσιο στη γωνία Πύλης και Κόδρου:

Διαφημιστική καταχώρηση του νέου Χαρτοπωλείου - Βιβλιοπωλείου του Νικ. Κ. Μακρυγιάννη, το οποίο βρισκόταν στη συμβολή των οδών Καραϊσκου και Ρεπούλη (σσ. οδός Σωτήρος), κάτωθεν του Πειραϊκού Συνδέσμου, από τα μέσα της δεκαετίας του 1930:

Αρχειακή διαφημιστική καταχώρηση του βιβλιοπωλείου Κουτσουλέντη από τα τέλη της δεκαετίας του 1930:

Ευχετήρια διαφημιστική καταχώρηση του βιβλιοχαρτοπωλείου / χαρτοπωλείου Ι. Κουτσουλέντη για το (νέο) έτος 1939:

Αμέσως μετά τον Πόλεμο και τη δύσκολη περίοδο της Κατοχής, στον Οδηγό της Ελλάδος Ιγγλέση (1947-1948), καταγράφονται τα εξής βιβλιοπωλεία: Δ. Δισαλέρμου (οδός Αιτωλικού 66), Α.Γ. Καλούδη (οδός Φίλωνος 31), Α. Καρατζά (Βασιλέως Κωνσταντίνου 37γ), Ι. Κουτσουλέντη (Βασιλέως Γεωργίου Α' 9) κάτωθεν του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς, Λιοντή και Καβουράκη (Βασιλέως Κωνσταντίνου 26), Αφοι Μακρυγιάννη (οδός Ιακώβου Δραγάτση, επί της πλατείας Κοραή, δίπλα στη "Στάνη"), Α. Σακκιώτη (οδός Κανελλοπούλου 41), Α.Δ. Σκλιά (Βασιλέως Γεωργίου Α' 8α) και Δ. Τσαγκαράκη (Αιτωλικού 146). Επίσης, στον ίδιο Οδηγό καταγράφονται και τα χαρτοπωλεία των Ε. Δενδούλη (οδός Ναυαρίνου), Α. Λαπατά (οδός Καρατζά 18), Δ. Λαττιάχη (οδός Βούλγαρη 128), Β. Λεμπεσόπουλου (οδός Φαλήρου 73), Μέντζελου Κ. Δροσόπουλου (οδός Καρατζά 21β), Παναγιωτόπουλου (οδός Μελετόπουλου 17), Α. Παπαθεοδούλου (Καλλιγά 24), Ν. Ρούσση (Νεωσοίκων 14α), Σμυρνογιάννη Γ. (οδός Κέκροπος 10β), Σουλιώτη Γ. (Ηρακλέους 2), Συμιγδαλά Μ. και Συμιγδαλά Ν. επί της οδού Σκυλίτση 36, Γ. Σχοινά (Καισάρειας 26) και Άννας Φινοκαλιωτάκη (οδός Τσαμαδού 44). Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός πως στον προαναφερόμενο Οδηγό καταγράφεται και η υφιστάμενη μέχρι τις μέρες μας επιχείρηση των αδελφών Φερούση (σσ. με έτος ιδρύσεως το 1930 επί της οδού Τσαμαδού) ως βιβλιοδετείο/τυπογραφείο, μαζί με τις επιχειρήσεις των Λ. Καλλίνη (στη στοά Ριζάρη), Γ. Μαυρομμάτη (οδός Νοταρά 31α) και Αφων Φούντου (οδός Νοταρά 81).

Στο πέρασμα των μεταπολεμικών δεκαετιών και προ της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης, πολύ πριν την εμφάνιση αρχικά των πωλητών βιβλίων και εγκυκλοπαιδειών κατ'οίκον και αργότερα των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων ή/και των πολυκαταστημάτων τύπου λ.χ. Public, οι Πειραιείς ψώνιζαν τα βιβλία τους και τα χαρτικά τους στα βιβλιοπωλεία του Αντώνη Τσαμαντάκη στη Στοά Θεολόγου κάτω από την Ασφάλεια Πειραιά (μετέπειτα βιβλιοπωλείο "Χ. και  Μ. Τσαμαντάκη" επί της οδού Καραολή-Δημητρίου - σσ. η επιχείρηση έκλεισε οριστικά το 2013 και μετέπειτα λειτούργησε υπό άλλη διεύθυνση ως βιβλιοπωλείο "Νέος Κύκλος"), στο προαναφερόμενο βιβλιοχαρτοπωλείο του Φερούση, στο βιβλιοπωλείο του Καλούδη στην οδό Φίλωνος δίπλα στο παλιό Ταχυδρομείο και στην παλαιά Πυροσβεστική (αλλά και στην οδό Καραϊσκου), στο βιβλιοπωλείο "Φλωράς" (Kosmos - ειδικά για ξενόγλωσσα βιβλία και βιβλία εκμάθησης ξένων γλωσσών από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 μέχρι και το 2015 που και αυτή η επιχείρηση έκλεισε τον κύκλο της), στο βιβλιοπωλείο - χαρτοπωλείο - τυπογραφείο του Ιωάννη Κουβαράκη επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου παραπλεύρως του Δημοτικού Θεάτρου της πόλεως, στο βιβλιοπωλείο των αδελφών Λιόντη στη γωνία Τσαμαδού και Βασιλέως Κωνσταντίνου (σήμερα Ηρώων Πολυτεχνείου), στο βιβλιοπωλείο Αιγηίς επί της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α' στο ύψος της πλατείας Κοραή (αρχικά με ισόγειο κατάστημα και ακόμη εν λειτουργία πλέον στον άνω όροφο), στο βιβλιοπωλείο "Κιβωτός" του ζεύγους Σολωμού, στο ισόγειο του κτιρίου-γιαπιού που οικοδομήθηκε επί δημαρχίας Σκυλίτση στο οικόπεδο της Ραλλείου Σχολής Θηλέων, επί της πεζοδρομημένης οδού Ιακώβου Δραγάτση, στο ακόμη εν λειτουργία (έτος 2020) βιβλιοπωλείο του Νικολάου Παρασκευόπουλου επί της οδού Καραϊσκου έναντι της πλατείας Τερψιθέας (σσ. ο πατέρας του προαναφερόμενου, Βασίλειος Παρασκευόπουλος διατηρούσε βιβλιοπωλείο στο ισόγειο της παλαιάς Ραλλείου Σχολής Θηλέων), στο βιβλιοπωλείο - κατάστημα πώλησης παιχνιδιών των Αφων Μακρυγιάννη στην πλατεία Κοραή, επί της οδού Ιακώβου Δραγάτση, στο σημείο όπου αργότερα λειτούργησε το καφέ "Εν Πειραιεί", στο βιβλιοχαρτοπωλείο Περοδασκαλάκη επί της οδού Καραϊσκου 115 στην πλατεία Κοραή, στο βιβλιοχαρτοπωλείο - τυπογραφείο του Ιωάννη Τσιούστα (εν λειτουργία από το 1965) επί της οδού Κολοκοτρώνη, στα βιβλιοπωλεία των αδελφών Μποστάνογλου στην οδό Κολοκοτρώνη, στην οδό Νοταρά και για ένα διάστημα και στην οδό Σωτήρος Διός, στο βιβλιοπωλείο του Βασιλείου Παπαδημητρίου στην οδό Σωτήρος Διός 20, στο βιβλιοπωλείο του Γ. Μαυρογιώργη επίσης επί της οδού Σωτήρος, στο χριστιανικό / θρησκευτικό βιβλιοπωλείο "Ο Σωτήρ" επί της οδού Φίλωνος δίπλα στο καινούργιο Μέγαρο των ΕΛΤΑ, στο βιβλιοχαρτοπωλείο του Δημοσθένη Μανταράκη (από το 1967 στην οδό Μπουμπουλίνας 5 και από το 1980, πλέον ως Π. Μανταράκης και Σία επί της οδού Φίλωνος, υπό τον Παναγιώτη Μανταράκη), στο βιβλιοχαρτοπωλείο του Δημητρίου Σοφού (από το 1981) επίσης επί της οδού Φίλωνος όπως και στο αντίστοιχο του Γεωργίου Μοφόρη, στο οικογενειακό βιβλιοπωλείο του Νικολάου Ε. Σταυριδάκη στην οδό Αριστοτέλους, στο βιβλιοπωλείο του Αθανασίου Σταμούλη (από το 1981 και δυο χρόνια αργότερα - 1983 - ως Εκδόσεις Αθ. Σταμούλης με έδρα τον Πειραιά και εξειδίκευση κυρίως σε πανεπιστημιακές εκδόσεις και από το έτος 2001 ως Ανώνυμη Εταιρία με έδρα πλέον στην Αθήνα, μετά το κλείσιμο του καταστήματος που διατηρούσαν έναντι του Πανεπιστημίου Πειραιά, στη συμβολή Καραολή-Δημητρίου και Δεληγιώργη), στο βιβλιοπωλείο / χαρτοπωλείο του Κωνσταντίνου Γαργαρόπουλου στην οδό Νοταρά (από το έτος 1978) με εξειδίκευση κυρίως σε ναυτικά έντυπα, στο βιβλιοπωλείο ("Πειραϊκές Εκδόσεις") του Σπύρου Κουσουρή στην οδό Τσαμαδού, στο παλαιοβιβλιοπωλείο "Πειραϊκή Φωλιά του Βιβλίου" του Γεωργίου Δ. Σωτηρόπουλου στην οδό Κολοκοτρώνη 90 και σε άλλα συνοικιακά βιβλιοπωλεία / χαρτοπωλεία που λειτούργησαν σε κάθε γωνιά της πόλεως.

Διαφημιστική καταχώρηση του Βιβλιοπωλείου του Ιωάννη Σ. Κουβαράκη, από τα μέσα της δεκαετίας του 1960:

Ενδεικτική αρχειακή διαφημιστική καταχώρηση του βιβλιοπωλείου του Αθανασίου Σταμούλη, επί της οδού Καραολή - Δημητρίου 47, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980:

Ολοσέλιδη διαφημιστική καταχώρηση από περιοδικό του έτους 1987 της Υπεραγοράς Βιβλίου Ι. Μποστάνογλου και Σια, με αναφορά σε όλα τα καταστήματα της επιχείρησης που λειτουργούσαν τότε στον Πειραιά (στην οδό Κολοκοτρώνη, στην οδό Νοταρά και στην οδό Σωτήρος Διός):

Ένας ενδεικτικός κατάλογος των βιβλιοπωλείων που λειτουργούσαν στην πόλη του Πειραιά στα τέλη της δεκαετίας του 1980:

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως όλος ο όγκος πληροφοριών που παρατέθηκε προηγουμένως, προϊόν πολύμηνης έρευνας σε πρωτογενείς πηγές, δεν είναι δεσμευτικός και απόλυτος, καθώς στους Οδηγούς της πόλεως σπάνια περιλαμβάνονταν επιχειρήσεις από τα προάστια του Πειραιώς και απομακρυσμένες γειτονιές της πόλεως. Ως εκ τούτου, η ύπαρξη και άλλων βιβλιοπωλείων / χαρτοπωλείων σε διάφορες συνοικίες του Πειραιώς πλην αυτών που εμφανίζονται ως άνω είναι πολύ πιθανή.

Αντί επιλόγου, ορισμένες ενδεικτικές σύγχρονες φωτογραφικές καταγραφές βιβλιοπωλείων από την πόλη του Πειραιά του 21ου αιώνα.

Το γωνιακό διατηρητέο νεοκλασικό όπου στεγάστηκε κατάστημα του βιβλιοπωλείου Τσαμαντάκη (και αργότερα του βιβλιοπωλείου "Νέος Κύκλος"), στη συμβολή των οδών Καραϊσκου και Καραολή-Δημητρίου.

Το ιστορικό βιβλιοχαρτοπωλείο Καλούδη στην οδό Φίλωνος:

Το υπόγειο πλέον βιβλιοχαρτοπωλείο Τσιούστα με είσοδο εντός στοάς στην οδό Κολοκοτρώνη:

Το βιβλιοπωλείο Αιγηίς επί της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α' λίγο μετά το κλείσιμο του ισογείου καταστήματος:

Οι εγκαταστάσεις του βιβλιοπωλείου / χαρτοπωλείου / τυπογραφείου του Ι. Κουβαράκη επί της πεζοδρομημένης οδού Αγίου Κωνσταντίνου:

Βιβλιοχαρτοπωλεία στην οδό Φίλωνος, έναντι του Μεγάρου των Ελληνικών Ταχυδρομείων (ΕΛ.ΤΑ):

Το παλαιοβιβλιοπωλείο "Το Μικρό Μοναστηράκι", επί της οδού Ελευθερίου Βενιζέλου 13:

Η "Πειραϊκή Φωλιά του Βιβλίου", του Γεωργίου Δ. Σωτηρόπουλου στην οδό Κολοκοτρώνη, ένα ιδιαίτερο βιβλιοπωλείο - σημείο αναφοράς για τους λάτρεις της πειραϊκής ιστορίας, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το έτος 2013 και αργότερα το καλοκαίρι του 2017, οπότε και η συγκεκριμένη επιχείρηση σταμάτησε να λειτουργεί, με το αποχαιρετιστήριο μήνυμα του ιδιοκτήτη στη βιτρίνα.

* "What I say is, a town isn’t a town without a bookstore. 

It may call itself a town, but unless it’s got a bookstore, it knows it’s not foolin’ a soul."

(Neil Gaiman)

Σημαντική Σημείωση:

Περισσότερα στοιχεία, πληροφορίες και αρχειακά τεκμήρια εκ πρωτογενούς έρευνας για το υπό εξέτασιν θέμα βρίσκονται στη διάθεση του γράφοντος το ιστολόγιο, πλην όμως θα δημοσιευτούν μελλοντικά, λόγω των συνεχών περιπτώσεων λογοκλοπής και υπεξαίρεσης πνευματικής εργασίας από διάφορους "ερευνητές", "συγγραφείς", "δημοσιογράφους" κτλ.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Το βιβλιοχαρτοπωλείο του Καλούδη (1929)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο που συνοδεύει τις φωτογραφίες είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Εμπορικός Γεωγραφικός και Ιστορικός Οδηγός των Πλείστων Κυριωτέρων Πόλεων της Ελλάδος του έτους 1875, Μιλτιάδου Μπούκα, εν Αθήναις, Τύποις "Ελληνικής Ανεξαρτησίας
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• Πλήρης Οδηγός του Πειραιώς 1906-1907, Γ.Ν. Αλεξάκη - Επανέκδοση Εμπορικού Συλλόγου Πειραιώς (1990)
• Πανελλήνιος Οδηγός 1912, υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα, Εν Αθήναις, Εκ του Τυπογραφείου της "Εφημερίδας των Εργατών".
• Μέγας Οδηγός Πειραιώς 1929-1930, Επίσημος Έκδοσις, Εταιρίας Εκδόσεων και Τεχνών "Αρτία", Αλ. Φωτεινός και Σια, Πειραιεύς.
• Οδηγός της Ελλάδος Ιγγλέση, 1947-1948, Έτος 47ον, Τόμος Α', Τύποις Πυρσός Α.Ε.
• Πειραϊκόν Ημερολόγιον, Ν. Κατσικάρος, Αρχείον Πειραϊκών Σπουδών, Πειραιεύς, 1966
• Προφορικές μαρτυρίες / Προσωπικές εμπειρίες
• Τύπος Εποχής

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.