ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ: ΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ

Κυριακάτικος περίπατος εν Αθήναις με μια απρόσμενη και τυχαία είσοδο στον σπουδαίο Αρχαιολογικό Χώρο του Κεραμεικού - ο οποίος περιλαμβάνει τμήμα της Θεμιστόκλειας οχύρωσης, δυο εκ των πλέον γνωστών πυλών της αρχαίας Αθήνας (Δίπυλον και Ιερά πύλη), το Πομπείον, τον ταφικό περίβολο με την επιτύμβια στήλη της Ηγησούς καθώς και άλλα γνωστά ταφικά μνημεία -  όπως επίσης και στο αντίστοιχο Αρχαιολογικό Μουσείο.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο σύγχρονος Αρχαιολογικός Χώρος του Κεραμεικού, όπως αυτός ορίζεται χονδρικά από τις οδούς Αθηνών-Πειραιώς, Ερμού και Ασωμάτων, αποτελεί ένα μικρό τμήμα του αρχαίου αττικού Δήμου των Κεραμέων, πάλαι ποτέ παραποτάμια περιοχή εγκατάστασης αγγειοπλαστών και κύριος τόπος παραγωγής των περίφημων αττικών αγγείων, όπου σταδιακά αναπτύχθηκε το σημαντικότερο δημόσιο νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας, με τους αρχαιότερους τάφους αυτού να χρονολογούνται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2700-2000 π.Χ.).

Οι ανασκαφές στην περιοχή του Κεραμεικού ξεκίνησαν από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρία κατά τη δεκαετία του 1860 και συνεχίστηκαν τις επόμενες δεκαετίες του 19ου αιώνα, αρχικά σε συνεργασία με τους σπουδαίους Γερμανούς αρχαιολόγους Alfred Brueckner  και Friedrich Noack, ενώ από το 1913 μέχρι σήμερα συνεχίζονται σε συνεργασία με το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (Deutsches Archäologisches Institut (DAI), Abteilung Athen). Η σημερινή (2020) όψη του υπό επίσκεψη Αρχαιολογικού Χώρου προέκυψε μετά την κατασκευή δικτύου διαδρομών για τους επισκέπτες του χώρου, την τοποθέτηση σχετικών ενημερωτικών πινακίδων και τη γενικότερη αναβάθμιση των υποδομών που έλαβε χώρα το έτος 2004 ενώ παράλληλα συνεχίζονται οι απαλλοτριώσεις γειτονικών οικοπέδων με σκοπό τη διενέργεια νέων ανασκαφών.

Η επιτύμβια στήλη της Παμφίλης και Δημητρίας η οποία χρονολογείται περί το 320 π.Χ. όπως καταγράφηκε σε στερεοτυπία των αρχών του 20ου αιώνα. Το εν λόγω ανάγλυφο το οποίο φέρει επιγραφή "Η Δημητρία και Παμφίλη" και προέρχεται από σχετικό οικογενειακό τάφο καταγράφοντας την Παμφίλη να κάθεται σε θρόνο και την αδελφή της Δημητρία να στέκεται όρθια δίπλα της, σήμερα φυλάσσεται εντός του Αρχαιολογικού Μουσείου του Κεραμεικού:

• Ο Έσω και ο Έξω Κεραμεικός

Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να αναφέρουμε πως η διάταξη του αρχαίου Κεραμεικού επηρεάστηκε κυρίως από την κατασκευή του Θεμιστόκλειου Τείχους το 478 π.Χ., ήτοι αμέσως μετά την αποχώρηση των Περσών και με δεδομένο τον κίνδυνο εκ Σπάρτης. Το Θεμιστόκλειο Τείχος λοιπόν, τμήμα του οποίου διασώζεται εντός του σύγχρονου Αρχαιολογικού Χώρου, διαίρεσε τον αρχαίο Κεραμεικό σε Έσω Κεραμεικό και Έξω Κεραμεικό, με το εντός των τειχών τμήμα να αποδίδεται για οικιστική εγκατάσταση την ίδια στιγμή που το εκτός των τειχών τμήμα διατήρησε τη χρήση του ως νεκροταφείο. 

Η Θεμιστόκλεια οχύρωση της αρχαίας Αθήνας διέθετε στην περιοχή του Κεραμεικού δυο εκ των πλέον σημαντικών πυλών της: το Δίπυλον, την πλέον μεγάλη και επίσημη πύλη της πόλεως από όπου διερχόταν η οδός προς την Ακαδημία Πλάτωνος (γνωστή και ως η "Οδός των Παναθηναίων"), και βεβαίως την Ιερά Πύλη από όπου ξεκινούσε η ομώνυμη Ιερά Οδός προς την Ελευσίνα, απ'όπου διερχόταν και η πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Μαζί με τις δυο προαναφερθείσες αρχαίες οδούς, αξιομνημόνευτη είναι και η παρουσία της αρχαίας οδού Πειραιώς, η οποία ένωνε την αρχαία Αθήνα με το σημαντικό επίνειο της.

Στο ύψος του Διπύλου, εντός των τειχών, τοποθετείται από τους αρχαίους συγγραφείς το Πομπείον, μια κατασκευή η οποία χρονολογείται στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., εντός της οποίας λάμβαναν χώρα οι προετοιμασίες της πομπής της εορτής των Παναθηναίων. 

Στον Έξω Κεραμεικό λοιπόν, προ της οχυρώσεως και εκατέρωθεν των προαναφερθεισών αρχαίων οδών, αναπτύχθηκε το μεγάλο δημόσιο νεκροταφείο το οποίο σύμφωνα με τα ευρήματα λειτούργησε αδιάκοπα μέχρι και τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους, με πλήθος ταφικών μνημείων - κυρίως οικογενειακών - συνήθως διακοσμημένων με επιτύμβια μνημεία, άλλοτε πιο απλά και άλλοτε πιο σύνθετα. 

Ενδεικτικά επιτύμβια σήματα και επιτύμβιοι στύλοι στον Έξω Κεραμεικό:

• Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Κεραμεικού:

Το μικρό αλλά καλαίσθητο ισόγειο Αρχαιολογικό Μουσείο του Κεραμεικού στεγάζει και παρουσιάζει σε τέσσερις μόλις αίθουσες σημαντικά ταφικά ευρήματα τα οποία προέρχονται αποκλειστικά από τις ανασκαφές στον Κεραμεικό, όπως λ.χ. ο κάτωθι εικονιζόμενος καλοδιατηρημένος Κούρος της Ιεράς Πύλης, με την εντυπωσιακή κόμμωση, ο οποίος ήρθε στο φως μαζί με άλλα αγάλματα της αρχαϊκής περιόδου μόλις τον Απρίλιο του έτους 2002:

Στο κέντρο του αίθριου του Μουσείου όπου εκτίθενται επιτύμβια και επιτάφια μνημεία  της αρχαϊκής γλυπτικής καθώς και επιτάφιες στήλες των κλασσικών χρόνων, ξεχωρίζει ο "μαινόμενος ταύρος", επιτάφιο μνημείο του Διονυσίου του Κολυτέως.

• Ο Κεραμεικός μέσα από παλιές καρτ-ποστάλ

Ο Αρχαιολογικός Χώρος του Κεραμεικού όπως καταγράφηκε μέσα από ορισμένα ενδεικτικά ασπρόμαυρα αλλά και επιχρωματισμένα επιστολικά δελτάρια των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα. Όπως μπορεί κάποιος εύκολα να παρατηρήσει, στις συχνά δίγλωσσες ή ακόμη και τρίγλωσσες καρτ-ποστάλ εκείνων των καιρών, συνήθως η ίδια φωτογραφική καταγραφή χρησιμοποιόταν από διαφόρους εκδοτικούς οίκους, με διαφορετική τεχνοτροπία παρουσίασης και με διαφορετικές λεζάντες περιγραφής:

• Σύγχρονες φωτογραφικές καταγραφές του Αρχαιολογικού Χώρου του Κεραμεικού

Ο Αρχαιολογικός Χώρος του Κεραμεικού με τον ιερό ναό της Αγίας Τριάδας και στο βάθος την ομώνυμη σύγχρονη συνοικία του Κεραμεικού, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από την πεζοδρομημένη οδό Ερμού: 

Ο υπό εξέτασιν Αρχαιολογικός Χώρος του Κεραμεικού όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από την οδό Μελιδώνη, παραπλεύρως της έδρας του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων.

Αντί επιλόγου, ένα πανοραμικό φωτογραφικό κάδρο από τον Αρχαιολογικό Χώρο του Κεραμεικού:

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο που συνοδεύει τις φωτογραφίες είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας.
Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

http://odysseus.culture.gr/ - Κεραμεικός

Κεραμεικός

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.