Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ & Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ

"Γεννήθηκα στο τελευταίο πάτωμα ενός σπιτιού τρίπατου, 

στην οδό Λουκά Ράλλη και Βασιλέως Γεωργίου, στον Πειραιά. 

Όπως τα περισσότερα νέα σπίτια στον Πειραιά ήταν νεοκλασικό. 

Το να βγεις περίπατο στον Πειραιά εκείνη την εποχή ήταν σαν να σεργιανίζεις σε μια γιγαντιαία σκηνογραφία με βράχια και ωραία σπίτια με αγάλματα και αετώματα."

Με τα ως άνω λόγια, ο ίδιος ο Γιάννης Τσαρούχης (Πειραιάς, 13 Ιανουαρίου 1910 – Αθήνα, 20 Ιουλίου 1989), ο κορυφαίος αυτός Πειραιώτης ζωγράφος και διανοητής, περιέγραφε τον τόπο όπου γεννήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου του 1909 (με το παλαιό ημερολόγιο). Για τον Γιάννη Τσαρούχη και τη σχέση του με τον Πειραιά έχουν γραφτεί πάμπολλα άρθρα, σε έντυπα αλλά και ηλεκτρονικά μέσα. Παρόλο που οι αναφορές στην οικία Μεταξά, στην οποία ο Τσαρούχης πέρασε μέρος της παιδικής του ηλικίας είναι συχνές, ουδείς σχεδόν αναφέρεται στην οικία όπου γεννήθηκε αυτή η μεγάλη προσωπικότητα του τόπου μας. 

Φυλλομετρώντας λοιπόν τις σελίδες του εξαιρετικού φωτογραφικού λευκώματος του Στέλιου Σκοπελίτη "Νεοκλασικά Σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά" και αξιοποιώντας τις πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Τσαρούχη, ταυτοποιήθηκε η κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία μιας νεοκλασικής οικίας η οποία βρισκόταν στη συμβολή της σημερινής λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Β' (παλαιότερα λεωφόρος Αθηνάς) με την οδό Λουκά Ράλλη, στην οποία αναφερόταν και ο ίδιος ο Τσαρούχης.

Η παραπάνω φωτογραφία είναι - λογικά - των αρχών της δεκαετίας του 1970, προ της κατεδάφισής του. Στο πίσω μέρος του παραδοσιακού κτιρίου διακρίνεται μια πολυκατοικία σε φάση κατασκευής, ενώ όπως προκύπτει από μελέτη παλαιοτέρων φωτογραφιών, στη γωνία Βασιλέως Γεωργίου με την σημερινή Γρηγορίου Λαμπράκη υπήρχε μια "δίδυμη" οικία, η οποία στην φωτογραφία εποχής από το λεύκωμα του Στέλιου Σκοπελίτη ήδη "απουσίαζε" έχοντας αντικατασταθεί από την πολυκατοικία που υφίσταται μέχρι τις ημέρες μας στο εν λόγω σημείο.

Στο άνω δεξί παράθυρο λοιπόν του εικονιζόμενου σπιτιού, επί της όψης της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α', είδε το φως της ημέρας για πρώτη φορά το δεύτερο παιδί του Αθανασίου Τσαρούχη, ενός εμπόρου από την Αρκαδία, και της συζύγου του, της Μαρίας Μοναρχίδη, με καταγωγή από Ψαριανούς πρόσφυγες, οι οποίοι είχαν καταφύγει στη νήσο της Σύρου.

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), το προαναφερθέν νεοκλασικό κτίριο δεν υφίσταται και η εικόνα που παρουσιάζει η ίδια γωνία είναι η ακόλουθη: 

Όπως έχει δηλώσει σε διάφορες συνεντεύξεις ο ίδιος ο Γιάννης Τσαρούχης, τα ταβάνια του συγκεκριμένου κτιρίου υπήρξαν ζωγραφισμένα από κάποιον Ιταλό καλλιτέχνη, πληροφορία η οποία προερχόταν από τους ίδιους τους γονείς του. Ο ίδιος, έπαιζε στην τραπεζαρία στο ωοειδές ταβάνι της οποίας, ήταν ζωγραφισμένοι ο Αδάμ και ο Θεός του Μιχαήλ Άγγελου. Στο δωμάτιο της μητέρας του Γιάννη Τσαρούχη υπήρχε η αλληγορία της Άνοιξης εντός ενός μεγάλου στρογγυλού εγκολπίου ενώ στην κύρια τραπεζαρία, πάλι εντός ενός κύκλου, απεικονιζόταν το άρμα του Ηλίου. Oι καναπέδες και οι καρέκλες ήταν με ψηλές πλάτες και τα χέρια μπρούτζινες λεοντοκεφαλές, ενώ χαρακτηριστική ήταν, μια κονσόλα με έναν καθρέπτη Λουδοβίκου ΙΣΤ'.

Το πατρικό σπίτι του Τσαρούχη, στη συμβολή των οδών Λουκά Ράλλη και Βασιλέως Γεωργίου Β' - και παραπλεύρως αυτής (στα αριστερά) η δίδυμη οικία της:

Τα απομεινάρια της κατεδαφισμένης πατρικής οικίας του Γιάννη Τσαρούχη όπως αυτά καταγράφηκαν για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ "Ο Πειραιάς του Τσαρούχη" στις αρχές της δεκαετίας του 1980, προτού ξεκινήσει η ανέγερση του νέου κτιρίου που υφίσταται μέχρι τις ημέρες μας στο εν λόγω οικόπεδο: 

Κατά το διάστημα 1920-1925, οι γονείς του Τσαρούχη αναγκάστηκαν να ταξιδέψουν στην Ελβετία για λόγους υγείας που σχετίζονταν με τη μικρή του αδερφή. Κατά την προαναφερθείσα περίοδο ο μικρός (δεκάχρονος) Γιάννης Τσαρούχης φιλοξενήθηκε μαζί με τον αδερφό του Μάριο, στην οικία του Σπυρίδωνος Μεταξά, όπου κατοικούσε η αδερφή της μητέρας του, Δέσποινα Μεταξά.

Το νεοκλασικό αυτό "στολίδι" το οποίο δεσπόζει μέχρι τις ημέρες μας επί των λεωφόρων Γρηγορίου Λαμπράκη, Βασιλέως Γεωργίου και την οδό Λουκά Ράλλη, έργο του Βαυαρού αρχιτέκτονα Ernst Ziller (Ερνέστος Τσίλλερ), έμελλε να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την υπό διαμόρφωση καλλιτεχνική ψυχοσύνθεση του Γιάννη Τσαρούχη, με τις εκπληκτικές ζωγραφικές διακοσμήσεις που διέθετε στο εσωτερικό του και τα εξωτερικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του. Τα σαλόνια της επαύλεως Μεταξά υπήρξαν σχεδιασμένα από τον ίδιο τον Τσίλλερ, τα έπιπλα από τον βοηθό του Χάιμαν, ενώ στους τοίχους κρέμονταν μεγάλες φωτογραφίες σε χρυσοποίκιλτες κορνίζες καθώς και χρωμογραφίες-αντίγραφα των έργων του Guido Reni. Στο προαναφερθέν σπίτι ο Γιάννης Τσαρούχης βίωσε τον θάνατο της θείας του Δέσποινας Μεταξά (1918), την επίσκεψη του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος τον είχε ρωτήσει"τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;" για να λάβει την απάντηση "ζωγράφος" αλλά και τους λαμπρούς γάμους των δυο εξαδέλφων του, της Θηρεσίας και της Σοφίας.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον μεγάλωσε λοιπόν ο Γιάννης Τσαρούχης, η οικογένεια του οποίου μετακόμισε στην Αθήνα κατά το έτος 1927 (σσ. ο Γιάννης Τσαρούχης ήταν ήδη 17 ετών). Ο Πειραιάς βέβαια είχε ριζώσει για τα καλά μέσα του, καθώς στις πρώτες αποδράσεις του, ο Τσαρούχης είχε βρεθεί πέρα από τα νεοκλασικά αετώματα, τα πολυτελή σαλόνια και το μεγαλοαστικό περιβάλλον σε πιο λαϊκές περιοχές με χαμόσπιτα, όπου συναναστρεφόταν με φτωχόπαιδα και παιδιά βιοπαλαιστών. Άλλες φορές δε, περνούσε τις ώρες του στο κατάστημα του πατέρα του, με τα είδη κιγκαλερίας, στη συνοικία του Ηλεκτρικού.

Ο Πειραιάς των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, με τα αρχοντικά με τις αυλές και τους φοίνικες, τους λόφους, το Δημοτικό Θέατρο, τη θάλασσα και τα χρώματα του ηλιοβασιλέματος, υπήρξε μια πόλη μυθική για τον Γιάννη Τσαρούχη, ο οποίος σε αρκετά έργα του εμπνεύστηκε από τον τόπο στον οποίο γεννήθηκε και τον οποίον επισκεπτόταν μέχρι και τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία των αρχών της δεκαετίας του 1980, ο Γιάννης Τσαρούχης, στη Καστέλα με φόντο τον λιμένα της Ζεας (Πασαλιμάνι).

Γιάννης Τσαρούχης (1980) - Πηγή Εικόνας: Η Καθημερινή

Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Γιάννης Τσαρούχης ζώντας πλέον μακρυά από τον Πειραιά δήλωνε: "Η Ελλάδα έχει απομακρυνθεί από την ελληνική παράδοση, όχι εγώ. Η Ελλάς που γνώρισα εγώ ήταν άλλο πράγμα. Και η Ελλάς που είναι σήμερα είναι διαφορετική. Ένας πελάτης μου παρήγγειλε να ζωγραφίσω έναν Πειραιά. Μόνο ένα ουρανό μπορούσα να κάνω κι αυτόν με "νέφος"! Βλέπετε ότι δεν φταίω εγώ. Η Ελλάς άλλαξε, δεν άλλαξα εγώ. Πήγα να ζωγραφίσω ξανά το Τελωνείο, είδη τη μισή αποθήκη του Κλεάνθη γκρεμισμένη. Νομίζω ότι τώρα είναι χτισμένη και μια πολυκατοικία δίπλα της. Σπανίως λαός κατέστρεψε την πατρίδα του σαν ξένος κατακτητής, λυσσαλέος και βάρβαρος...".

Αντί επιλόγου, μια μονάχα από τις πολλές αξιοθαύμαστες και αλησμόνητες ρήσεις του μεγάλου αυτού Πειραιώτη: "Οι μεγάλες βεντέτες, οι μεγάλες φίρμες με απωθούν γιατί νομίζουν ότι η τέχνη είναι μια παράσταση θεατρική και όσο φασαρία κάνεις, τόσο πιο επιτυχία θα έχεις."

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Οικία οικογενείας Μεταξά (1899) - Φωτογραφικό / ιστορικό αφιέρωμα

Η ιστορία της κονιακοποιίας Μεταξά (Metaxa)

Ο Πειραιάς του Τσαρούχη (1980)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Καθημερινή - Αφιέρωμα "Ο Έλλην Ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης"
• "Πειραϊκό Λεύκωμα", Στ. Καραμπερόπουλος, Εκδόσεις Κοινωνικής, Πειραιάς, 2010
• "Νεοκλασικά Σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά", Φωτογραφικό Λεύκωμα, Στέλιος Σκοπελίτης (1975)
• "Ο Πειραιεύς", Χρήστου Θ. Πανάγου, Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Πειραιώς, 1995

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.