ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Η συγκυρία της γειτνίασης της πόλεως του Πειραιά με την πρωτεύουσα Αθήνα υπήρξε δίχως άλλο ευεργετική κατά τον 19ο αιώνα για το μεγάλο λιμάνι της χώρας, πλην όμως κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, η ίδια αυτή γειτνίαση αποτέλεσε ταυτόχρονα έναν από τους πλέον ανασταλτικούς παράγοντες ανάπτυξής του Πειραιώς. 

Οι φωτισμένοι πνευματικοί κύκλοι της πόλης του Πειραιώς είχαν εγκαίρως και από πολύ νωρίς διακρίνει την ανάγκη οργάνωσης ενός Ιστορικού Αρχείου ώστε να διαφυλαχθεί και να αναδειχθεί η ιστορική διαδρομή του Πειραιά. Την αρχική πρωτοβουλία ανέλαβε ο Δήμος Πειραιά ο οποίος διαμέσου του Γενικού Γραμματέα Δημήτριου Αλιπράντη διέταξε τις υπηρεσίες του, στις 2 Ιουνίου 1948, να παραδώσουν στη Δημοτική Βιβλιοθήκη "διάφορα έγγραφα των Αρχών του Δήμου, ιδίως διοικητικής φύσεως, των ετών 1835 έως 1900, προκειμένου δι'αυτών ν'αποτελεσθή ο πυρήν του Ιστορικού Αρχείου της πόλεως του Πειραιώς". Πράγματι, λίγες ημέρες αργότερα, στη Βιβλιοθήκη καταφθάνουν μια σειρά εγγράφων "εντός εφθαρμένων σχεδόν εκ του χρόνου φακέλλων, ως και είκοσι και έναν τόμους Πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου των ετών 1835 έως 1903".

Οι διακόσιοι περίπου ογκώδεις φάκελοι που περιείχαν τα έγγραφα παρέμειναν στη Βιβλιοθήκη μέχρι και το έτος 1953, οπότε το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε ότι πρέπει να ταξινομηθούν, να καταγραφούν μεθοδικά (δελτιογράφηση) και να οργανωθούν καταλλήλως. Το έντονο αυτό ενδιαφέρον για την οργάνωση και ταξινόμηση των εγγράφων του Δήμου θα σηματοδοτήσει ουσιαστικά την ίδρυση του "Ιστορικού Αρχείου της Πόλεως του Πειραιώς", το οποίο παρόλο που στον κανονισμό της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του 1954 αναφέρεται ως τμήμα εν λειτουργία, εντούτοις άρχισε να λειτουργεί κατά το 1957 στεγαζόμενο στη βόρεια πτέρυγα του Δημοτικού Θεάτρου της πόλης.

Ένα χρόνο νωρίτερα (1956), ο δικηγόρος και ερευνητής της πειραϊκής ιστορίας Ιωάννης Αλεξ. Μελετόπουλος (1903 - 12 Αυγούστου 1980) είχε προσφέρει μέρος της συλλογής του, η οποία αποτελείτο από έγγραφα, λιθογραφίες, φωτογραφίες και έντυπα στο Ιστορικό Αρχείο. Τρία χρόνια αργότερα (έτος 1959) ο ίδιος θα συμπληρώσει την αρχική του δωρεά με μια νέα ανάλογη προσφορά. 

Την ίδια χρονιά, ο Φυσιολατρικός και Μορφωτικός Όμιλος Πειραιώς "Ο Πλάτων", ο οποίος είχε ιδρυθεί το 1954, διοργάνωσε με επιτυχία στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου της πόλης μια έκθεση της δωρεάς του Ι.Α. Μελετόπουλου και εξέδωσε σχετικό κατάλογο ("Κατάλογος Ιστορικού Πειραϊκού Αρχείου δωρηθέντος εις τον Δήμον Πειραιώς υπό Ιωάννου Αλέξανδρου Μελετόπουλου", Μορφωτικός και Φυσιολατρικός Όμιλος "Ο Πλάτων", Πειραιεύς, 1959).

Κατά το έτος 1964, την οργάνωση του Ιστορικού Αρχείου - που έχει εν τω μεταξύ δεχθεί και άλλες δωρεές - αναλαμβάνει ο αρχαιολόγος Ανδρέας Παπαγιαννόπουλος-Παλαιός (1908-1971) με συνεργάτη τον δημοσιογράφο / χρονογράφο Θεόδωρο Βλάσση. Η συνεργασία αυτή προσέφερε πολύτιμα ευρετήρια και αποδελτιώσεις (σε χειρόγραφη μορφή) και τερματίστηκε με την παραίτηση του Παπαγιαννόπουλου το 1967 και το θάνατο του Βλάσση το 1971. Το Ιστορικό Αρχείο συνέχισε την πορεία του στο χρόνο με τη φροντίδα της Κυβέλης Κωστέα μέχρι το έτος 1985 οπότε η - τότε - δημοτική αρχή αποφάσισε να προσλάβει νέο επιστημονικό προσωπικό και να αναδιοργανώσει το Ιστορικό Αρχείο. Το έτος 1986, το Ιστορικό Αρχείο μεταφέρθηκε ξανά από τον 6ο όροφο του Δημαρχιακού Μεγάρου - όπου στεγαζόταν από το 1972 - στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς.

Αρχειακό τεκμήριο από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου σχετικά με τη λειτουργία του Πειραϊκού Ιστορικού Αρχείου από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1980:

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), το Ιστορικό Αρχείο στεγάζεται στο αποκαταστημένο ιδιόκτητο νεοκλασικό γωνιακό κτίριο της οδού Πραξιτέλους 51-53 και Πύλης, όπου παλαιότερα στεγαζόταν η Βιβλιοθήκη του Δήμου Πειραιά και λειτουργεί υπό την επίβλεψη της Ευαγγελίας Μπαφούνη, συμμετέχοντας ενεργά στην πνευματική ζωή της πόλης με τη διοργάνωση εκδηλώσεων, εκπαιδευτικών οδοιπορικών, την έκδοση ειδικών μελετών, συγγραμμάτων, ημερολογίων κλπ. Το αποκαταστημένο διατηρητέο κτίριο φέρει την τιμητική ονομασία "Κτίριο Μίμης Τραϊφόρος", καθώς σε αυτή τη γωνία της συνοικίας της Γούβας του Βάβουλα γεννήθηκε ο Πειραιώτης στιχουργός και θεατρικός συγγραφέας Μίμης Τραϊφόρος. 

Στην κάτωθι φωτογραφική καταγραφή η οποία προέρχεται από τα αρχεία του ΥΠΕΚΑ, καταγράφεται το κτίριο "Μίμης Τραϊφόρος", προ των εργασιών αποκατάστασης / ανακαίνισης. Ευδιάκριτη η σχετική πινακίδα η οποία αναφερόταν στην αποκατάσταση του κτιρίου της Παλαιάς Βιβλιοθήκης του Δήμου Πειραιά με προϋπολογισμό έργου 70.000.000 δραχμές.

Μέσα από τις σελίδες του παρόντος ιστολογίου, κατά το παρελθόν, σε ένα άρθρο σχετικό με την ιστορική διαδρομή της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Πειραιά, έχει παρουσιαστεί μια σύνθεση / αντιπαραβολή του παραδοσιακού διατηρητέου κτιρίου όπου σήμερα στεγάζεται το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά. Η φωτογραφία που χρησιμοποιήθηκε ως βάση είναι η παρακάτω του κ. Τάκη Χαρλαύτη από την περίοδο της αποκατάστασης του κτιρίου:

Φωτογράφος: Τάκης Χαρλαύτης

Η σχετική σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut:

• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά - Οι Ενότητες

Το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά περιλαμβάνει τις εξής ενότητες

• Το Δημοτικό Αρχείο που απαρτίζεται από λυτά έγγραφα περιόδου 1835-1923, κατάστιχα περιόδου 1835-1900, λιθογραφίες, φωτογραφίες, χάρτες και πολεοδομικά σχέδια.
• Τη Συλλογή Αιμιλίου Βεάκη (1884-1951) που απαρτίζεται από φωτογραφίες, προγράμματα, αφίσες κλπ από τη θεατρική ζωή του Αιμιλίου Βεάκη
• Τη Συλλογή Θεοδώρου Βλάσση (1905-1971) που περιέχει φωτογραφίες, περιοδικά κλπ αλλά και τον θεμέλιο λίθο του Β' Γυμνασίου Θηλέων που τοποθετήθηκε επί δημαρχίας Τρύφωνος Μουτζόπουλου. 
• Το Αρχείο Ευσταθίου Κ. Δηλαβέρη (1855-1932), Κρίτωνος Ε. Δηλαβέρη (1894-1972), Αθηνάς Κ. Δηλαβέρη (1908-1970) το οποίο περιήλθε στο Ιστορικό Αρχείο του Δήμου το 1986 και περιλαμβάνει το οικογενειακό αρχείο της οικογενείας Δηλαβέρη αλλά και της Κεραμουργικής Βιομηχανίας Δηλαβέρη.
• Τη Συλλογή Παρασκευά Ευαγγέλου (1928-1989) που περιλαμβάνει λιθογραφίες, χάρτες, τοπογραφικά σχέδια, περιοδικά.
• Το Αρχείο Κώστα Θεοφάνους που περιλαμβάνει δυσεύρετα περιοδικά, βιβλία, φωτογραφίες, προγράμματα κλπ.
• Το Αρχείο Αργύρη Ν. Κωστέα (1906-1966) το οποίο δωρίστηκε στο Ιστορικό Αρχείο το 1986 και περιέχει χειρόγραφα, βιβλία, φωτογραφίες, περιοδικά, καταστατικά, δελτία του ΟΛΠ και πολλά άλλα. 
• Τη Συλλογή Χρήστου Λεβάντα (1904-1975) η οποία αποτελείται από χειρόγραφα του ιδίου, περιοδικά και γυάλινες φωτογραφικές πλάκες που αφορούν τον Πειραιά. 
• Τη Συλλογή Λάμπρου Πορφύρα (1879-1932) η οποία αποτελείται από τρία χειρόγραφα τετράδια με ποιήματα, ένα τιμητικό μετάλλιο της πόλης με χρονολογία 1931 κ.α.
• Τη Συλλογή Αναστάσιου Σταυρόπουλου η οποία περιέχει καταστατικά πειραϊκών συλλόγων, περιοδικά, εφημερίδες, χάρτες και φωτογραφίες. 

Επίσης, πέραν των παραπάνω, στο Ιστορικό Αρχείο υπάρχουν πολλά άδετα φύλλα εφημερίδων του 19ου και του 20ου αιώνα, καθώς και όλος ο πειραϊκός Τύπος από το 1930 έως τις ημέρες μας, βιβλία και περιοδικά. Στους παραπάνω δωρητές οφείλουμε να αναφέρουμε και πολλούς ακόμη που επίσης συνέβαλαν κατά καιρούς με την προσφορά πολύτιμου ιστορικού υλικού προς το Ιστορικό Αρχείο. 

• Φωτογραφικό Οδοιπορικό στο Ιστορικό Αρχείο Πειραιά

Με τη βοήθεια του φωτογραφικού φακού επιχειρούμε ένα μικρό ενδεικτικό φωτογραφικό οδοιπορικό σε αυτό το "φορτωμένο" με τόση ιστορία και αναμνήσεις κτίριο:

Το αναγνωστήριο όπου ο επισκέπτης - μελετητής μπορεί να καθίσει και να ανατρέξει σε βιβλία, ειδικές εκδόσεις, περιοδικά και παλαιές αρχειακές εφημερίδες σχετικά με την πόλη του Πειραιά:

Στους τοίχους όλου του κτιρίου, πολλές φωτογραφίες εποχής, αφίσες, διαφημιστικές καταχωρήσεις, μεταλλικές πινακίδες, χάρτες, τοπογραφικά σημειώματα και άλλα έντυπα ιστορικά ντοκουμέντα:

Στον πρώτο όροφο του κτιρίου - στον οποίο μας οδηγεί μια περιστροφική κλίμακα - συναντούμε εκτός από τις διάφορες ιστορικές φωτογραφίες διαφόρων χρονολογιών, γκραβούρες, προθήκες με αντικείμενα, έπιπλα και λοιπό μουσειακό υλικό που προέρχεται από δωρεές:

 

 

 

 

Αντί επιλόγου, ο γράφων το παρόν ιστολόγιο οφείλει να σημειώσει πως κατά τις λιγοστές επισκέψεις του στο Ιστορικό Αρχείο στις αρχές της δεκαετίας του 2010 έγινε δεκτός με ιδιαίτερη θέρμη και προθυμία από το προσωπικό του Ιστορικού Αρχείου. 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά", Ελένη Αναγνωστοπούλου - Λίτσα Μπαφούνη, Πειραιάς, 1992
• Αρχείο ΥΠΕΚΑ
• Η ιστορική εξέλιξη της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιά
• Τύπος Εποχής

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.