Η ΕΠΑΥΛΙΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Δ. ΖΑΧΑΡΙΟΥ [ΚΑΣΤΕΛΛΑ]

Το ανεκμετάλλευτο ημιτελές κτίριο-γιαπί το οποίο βρίσκεται στο επονομαζόμενο οικόπεδο Ζαχαρίου επί της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη (πρώην ακτή Πρωτοψάλτη) αποτελεί μια από τις αρκετές "καυτές πατάτες" που ταλανίζουν το Δήμο Πειραιά κατά τον 21ο αιώνα. Δεν συνιστά υπερβολή να τονίσουμε πως το εγκαταλειμμένο τσιμεντένιο οικοδόμημα, το οποίο στέκει ανεκμετάλλευτο εδώ και δεκαετίες, ανήκει ουσιαστικά στην ίδια κατηγορία ημιτελών έργων όπως ο αναξιοποίητος Εμπορικός Πύργος-Ουρανοξύστης στο κεντρικό λιμάνι της πόλης και το επίσης μισοτελειωμένο κτίριο-γιαπί που βρίσκεται στο οικόπεδο της παλαιάς Ραλλείου Σχολής Θηλέων στην πλατεία Κοραή (το οποίο προοριζόταν για Δημαρχείο της πόλεως). Κοινός παρανομαστής βέβαια όλων των προαναφερόμενων περιπτώσεων, το γεγονός πως η κατασκευή τους ξεκίνησε επί δημαρχίας του δοτού (διορισμένου) δημάρχου Πειραιώς Αριστείδη Σκυλίτση κατά την περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, παραμένοντας έκτοτε, ήτοι από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ημιτελή και αναξιοποίητα.

Στο σημείο όπου στις μέρες υφίσταται το προαναφερθέν μισοτελειωμένο κτίριο-γιαπί, υψωνόταν κάποτε η ως άνω εικονιζόμενη έπαυλις (βίλα) ιδιοκτησίας του πολιτικού μηχανικού και επιχειρηματία Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου (25.06.1869 - 26.06.1938). Μετά από πολλές παρεμβάσεις που αλλοίωσαν την αρχική εικόνα της επαύλεως, επί δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση, η υπό εξέτασιν έπαυλις, η οποία όφειλε σύμφωνα με τη διαθήκη του Αλέξανδρου Δ. Ζαχαρίου και της συζύγου του να λειτουργεί ως άσυλο πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών, κατεδαφίστηκε και ξεκίνησε η ανέγερση ενός πρωτοποριακού για τα δεδομένα της εποχής κτιρίου το οποίο έμελλε όμως τελικά να παραμείνει στα μπετά.

Η έπαυλις του Αλέξανδρου Ζαχαρίου όπως καταγράφηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1920 σε ένα ευρύτερο φωτογραφικό κάδρο του Γερμανού ερασιτέχνη φωτογράφου Paul Schulz.

Η έπαυλις του Αλέξανδρου Ζαχαρίου όπως καταγράφηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1920, δια χειρός Paul Schulz, στο κάτω δεξιό άκρο της κάτωθι εικόνας:

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία καταγράφεται μια πλάγια άποψη της επαύλεως του Αλέξανδρου Ζαχαρίου κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα με το Ξενοδοχείο Ακταίον Παλάς, σήμα κατατεθέν του προαστίου του νέου Φαλήρου, να διακρίνεται στο βάθος.

Αρκετές δεκαετίες αργότερα, μετά τον Πόλεμο, στις δυο κάτωθι ασπρόμαυρες φωτογραφίες εκ της συλλογής του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Πειραιώς καταγράφεται η υπό εξέτασιν έπαυλις Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου, στις αρχές της δεκαετίας του 1960 καθώς και στο τέλος της ιδίας δεκαετίας, προ και μετά των έργων που εκτελέστηκαν επί της παραλιακής ακτής Πρωτοψάλτη (νυν ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη).

Το ως άνω σημείο, μετά τα έργα διαμόρφωσης της ακτής Πρωτοψάλτη (νυν ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη) και την οδική σύνδεση αυτής με την ακτή Αλέξανδρου Κουμουνδούρου:

• Η Έπαυλις (Βίλα) Αλέξανδρου Ζαχαρίου

Στην προσωπική του ζωή, ο προοδευτικός επιχειρηματίας και βιομήχανος Αλέξανδρος Δ. Ζαχαρίου, υπήρξε νυμφευμένος με την Γερμανίδα Αugusta Blume με την οποία δεν απέκτησαν τέκνα. Η κυρία κατοικία τους ήταν στην περικαλλή βίλα (έπαυλη) στην Καστέλλα, επί της λεωφόρου Φαλήρου στον αριθμό "72", στα σαλόνια και τους κήπους της οποίας φέρονται να γυρίστηκαν αρκετές ελληνικές ταινίες. 

Η υπό εξέτασιν έπαυλις, όπως προαναφέραμε, βρισκόταν σε ένα άκρως προνομιακό σημείο επί της σημερινής ακτής Πρωτοψάλτη όντας προσβάσιμη τόσο από την τότε λεωφόρο Φαλήρου (σήμερα Αλέξανδρου Παπαναστασίου / Βασιλέως Παύλου) όσο και δια θαλάσσης από τον φαληρικό όρμο. 

Ο Αλέξανδρος Δ. Ζαχαρίου αποβίωσε από καρδιακή ανακοπή, στις 26 Ιουνίου του έτους 1938, εντός της επαύλεώς του, στη λεωφόρο Φαλήρου "72", στην Καστέλλα. Σύμφωνα με την ιδιόγραφη διαθήκη του, η οποία συντάχθηκε στις 12 Μαρτίου του έτους 1937 και δημοσιεύτηκε ως κυρία διαθήκη σύμφωνα με την υπ'αριθμόν 1877/1938 απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών, γενική κληρονόμος του οριζόταν η σύζυγός του Αυγούστα (Augusta). Μετά τον θάνατο της Αυγούστας, χήρας Αλεξάνδρου Ζαχαρίου, το γένος Blume και σύμφωνα με την δική της σχετική ιδιόγραφη διαθήκης με ημερομηνία 18 Δεκεμβρίου του 1942, η οποία δημοσιεύτηκε και κηρύχθηκε κυρία με την υπ’ αριθμόν 7290/1942 απόφαση του ίδιου ως άνω Πρωτοδικείου, ως μοναδικός κληρονόμος ορίστηκε το συσταθέν ταυτόχρονα με τη διαθήκη "Ίδρυμα Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών", ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικό δικαίου, με έδρα στην Αθήνα και σφραγίδα κυκλική φέρουσα την επωνυμία "Ίδρυμα Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου" και στο κέντρο του κύκλου την λέξη "Αθήναι" και το έτος "1942", χρονολογία θανάτου της διαθέτιδος.

Ως σκοπός του ως άνω Ιδρύματος, σύμφωνα με το άρθρο 2 του Οργανισμού, οριζόταν γενικώς η προσπάθεια για την πρόοδο της καλλιτεχνικής ζωής της Ελλάδος και ειδικότερα δε:

α) η παροχή στην εν Καστέλλα Πειραιώς οικία της διαθέτιδος άνετης διαμονής προς ολιγοήμερη ανάπαυση, κατά πρώτο λόγο σε Έλληνες καλλιτέχνες κυρίως απόρους, δηλαδή μουσικούς, ζωγράφους, γλύπτες και χαράκτες, εφόσον δεν υπάρχει δυνατότητα και σε ηθοποιούς, ποιητές, φιλοσόφους κ.λ.π., κατά δεύτερο δε λόγο και σε αλλοδαπούς τοιούτους και

β) η οργάνωση στην ανωτέρω οικία καλλιτεχνικών και γενικά πνευματικών συγκεντρώσεων, εκθέσεων, διαλέξεων κ.λ.π. δια των οποίων θα επιδιώκεται η καλλιτεχνική και γενικότερα η πνευματική επικοινωνία αφενός μεν μεταξύ των Ελλήνων καλλιτεχνών και πνευματικά εργαζομένων, αφετέρου δε μεταξύ αυτών και των ξένων τοιούτων. 

Σύμφωνα με το άρθρο 3 του Οργανισμού του "Ιδρύματος Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών", το Ίδρυμα θα διοικείται από επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο αποτελούμενο από α) τον εκάστοτε Γενικό Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών, β) και γ) τον επιχειρηματία Μαρίνο Ιω. Γερουλάνο (13 Μαΐου 1930 – 3 Μαρτίου 2018) και τον δικηγόρο και πολιτικό Πέτρο Γουναράκη (21 Ιανουαρίου 1893 - 1976), όντας αμφότεροι εκτελεστές της διαθήκης της Αυγούστας, χήρας Αλ. Ζαχαρίου, δ) τον Γεώργιο Φιλ. Ζωϊόπουλο, εκτελεστή της ως άνω διαθήκης και Γενικού Διευθυντού της Ανώνυμης Οικοδομικής Εταιρίας "Ο Τέκτων" (και για όσο διάστημα διατελεί διευθυντής ειδάλλως ο εκάστοτε Γενικός Διευθυντής της προαναφερθείσης εταιρίας), ε) τον Ott. Kar. Walter (Όθων Καρ. Βάλτερ), στ) από ένα πρόσωπο υποδεικνυόμενο από κοινού από α) το Δ.Σ. του εν Αθήναις Μουσικού και Δραματικού Συλλόγου (Ωδείου Αθηνών), του Συλλόγου των Καθηγητών της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, της Επιτροπής της Εθνικής Πινακοθήκης και του Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου, με τριετή θητεία και ζ) από ένα έτερο πρόσωπο ξένης ιθαγένειας και εθνικότητας "εκ των διαμενόντων εν Αθήναις, Πειραιεί και περιχώροις", εκλεγόμενο από κοινού από τους Διευθυντές των εν Αθήναις Ξένων αρχαιολογικών Σχολών, επίσης με τριετή θητεία. 

Διαβάστε ολόκληρο τον αρχικό Οργανισμό του "Ιδρύματος Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών" εδώ.

• Η Έπαυλις του Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου μέσα από παλαιές φωτογραφίες:

Στην πρώτη προπολεμική αεροφωτογραφία μέσα από τις ψηφιοποιημένες συλλογές του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείο (ΕΛΙΑ), επισημαίνουμε με σχετικό ενδεικτικό σημάδι, τη θέση της υπό εξέτασιν επαύλεως σε σχέση με το Μικρολίμανο (Τουρκολίμανο - λιμήν Μουνιχίας) και τον φαληρικό όρμο όπου διακρίνονται οι εγκαταστάσεις των θαλασσίων λουτρών, η φημισμένη εξέδρα του Φαλήρου καθώς το Μέγα Ξενοδοχείο ή Ξενοδοχείο της Εταιρίας των Σιδηροδρόμων. 

Στις επόμενες επίσης προπολεμικές ασπρόμαυρες φωτογραφικές καταγραφές, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ορισμένες από τις ξεχωριστές αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες της επαύλεως του Αλέξανδρου Ζαχαρίου, η οποία είχε ήδη υποστεί αρκετές μετασκευές και προσθήκες, με φόντο το νέο Φάληρο και τον φαληρικό όρμο.

Ακολουθούν τέσσερις ασπρόμαυρες φωτογραφικές καταγραφές δια χειρός του ερασιτέχνη φωτογράφου Γεωργίου Σαματούρα, οι οποίες τοποθετούνται χρονικά περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960, μέσα από τις Ψηφιοποιημένες Συλλογές του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείο (ΕΛΙΑ):

Κτίρια επί της ακτής Πρωτοψάλτη και της υπερκείμενης λεωφόρου Φαλήρου - στα αριστερά διακρίνουμε τμήμα της υπό εξέτασιν επαύλεως Ζαχαρίου η οποία είχε υποστεί επιπρόσθετες προσθήκες και μετατροπές μεταπολεμικά:

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

Η έπαυλις Ζαχαρίου, στο αριστερό άκρο της επόμενης φωτογραφικής καταγραφής, με εμφανή την ολική αλλοίωση των αρχικών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών της, ύστερα από τις παρεμβάσεις που είχε υποστεί μεταπολεμικά:

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

Άποψη των κτιρίων επί της λεωφόρου Φαλήρου (αργότερα λεωφόρος Βασιλέως Παύλου / νυν Αλέξανδρου Παπαναστασίου) με την οικία Μακκά να ξεχωρίζει και στο άκρο δεξιά, στο ύψος της στάθμης της θάλασσας, την έπαυλη του Αλέξανδρου Ζαχαρίου:

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

Άποψη της ακτής Πρωτοψάλτη - μετέπειτα ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη - από το ύψος της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας με την έπαυλη του Αλέξανδρου Ζαχαρίου να διακρίνεται στο βάθος:

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

• Το "Ίδρυμα Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών"

Όπως προαναφέραμε, ο κύριος σκοπός της δημιουργίας του "Ιδρύματος Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών" υπήρξε η παροχή, εντός της οικίας Ζαχαρίου, ολιγόχρονης φιλοξενίας για ανάπαυση σε άπορους καλλιτέχνες καθώς και η οργάνωση καλλιτεχνικών και πνευματικών εκδηλώσεων. Σύμφωνα με τα όσα προκύπτουν από τα διαθέσιμα στοιχεία, από την στιγμή του θανάτου της Αυγούστας, χήρας Αλεξάνδρου Ζαχαρίου το γένος Blume και μέχρι την περίοδο της Χούντας, η διοίκηση του ως άνω Ιδρύματος δεν προχώρησε ή δεν μπόρεσε να προχωρήσει στην εκπλήρωση των σκοπών που καταγράφονται στον Οργανισμό του. 

Στο σημείο αυτό βέβαια οφείλουμε να επισημάνουμε τα εξής: Η Αυγούστα, χήρα Αλέξανδρου Ζαχαρίου, αποβίωσε κατά την περίοδο της Κατοχής (έτος 1942). Η έπαυλις Ζαχαρίου, κατά την ίδια περίοδο είχε επιταχθεί από τις γερμανικές αρχές Κατοχής ενώ μετά την Απελευθέρωση επιτάχθηκε ξανά από Αγγλικές στρατιωτικές υπηρεσίες οι οποίες παρέμειναν στην έπαυλη μέχρι το έτος 1952! Εν τω μεταξύ, το "Ίδρυμα Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών" είχε συσταθεί δια της διαθήκης της Αυγούστας Ζαχαρίου ενώ ο Οργανισμός του είχε εγκριθεί βάσει Βασιλικού Διατάγματος της 13 Ιουλίου του 1945, το οποίο δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ της 1ης Αυγούστου 1945.

Στις αρχές του έτους 1966, σύμφωνα με συνέντευξη Τύπου που είχε παραχωρήσει το Δ.Σ. του Ιδρύματος Ζαχαρίου, η έπαυλις της Καστέλλας μετατρεπόταν έστω και με καθυστέρηση δεκαετιών σε "Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων". Το κεντρικό κτίριο της επαύλεως θα χρησιμοποιείτο για τη διοργάνωση διαλέξεων, πνευματικών και καλλιτεχνικών συγκεντρώσεων και εκθέσεων, ενώ στους ξενώνες που είχαν μόλις οικοδομηθεί στους κήπους της επαύλεως θα φιλοξενούνταν ξένες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών καθώς και πτωχοί Έλληνες καλλιτέχνες είτε για ανάπαυση είτε για ήσυχη και απερίσπαστη εργασία. Η μεγάλη καθυστέρηση στην εκπλήρωση των σκοπών του Ιδρύματος αποδιδόταν από το Δ.Σ. του ιδίου στην έλλειψη χρηματικών πόρων που προέκυψε μετά την εκκαθάριση της Τεχνικής Εταιρίας "Τέκτων" καθώς και στον χρόνο που απαιτήθηκε για να εκποιηθούν τμήματα του κληροδοτήματος (σσ. μετοχές εταιριών και το ακίνητο της εταιρίας στην οδό Πειραιώς έναντι 9 εκατομμυρίων δραχμών) ώστε να εξοικονομηθούν χρήματα για την ανέγερση δυο περιπτέρων συνολικής χωρητικότητας 38 κλινών και να γίνουν εργασίες διαρρύθμισης, ανακαίνισης και επίπλωσης της επαύλεως. Ειρήσθω εν παρόδω, το Δ.Σ. του Ιδρύματος ζητούσε την κρατική αρωγή καθώς τα χρήματα που είχαν προκύψει από την εκκαθάριση των περιουσιακών στοιχείων της εταιρίας "Τέκτων" θα επαρκούσαν για την κάλυψη των αναγκών του Ιδρύματος, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, για 5-6 χρόνια το πολύ.

Η έπαυλις του Αλέξανδρου Ζαχαρίου, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά τον Μάιο του έτους 1970, δια χειρός του ερασιτέχνη φωτογράφου και καθηγητή μαθηματικών Γεωργίου Μπακούρου:

Στις αρχές Μαρτίου του έτους 1971, επί δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση στα χρόνια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών - σσ. ο Αριστείδης Σκυλίτσης είχε ήδη γίνει μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος κατόπιν σχετικής τροποποιήσεως του Οργανισμού του Ιδρύματος καταλαμβάνοντας μάλιστα τη θέση του Αντιπροέδρου του Δ.Σ. του Ιδρύματος - έλαβε χώρα συνέντευξη τύπου στο Δημαρχείο της πόλεως, παρουσία του Δημάρχου Πειραιώς Αριστείδη Στεφ. Σκυλίτση και του τότε Προέδρου του Δ.Σ. του Ιδρύματος Πέτρου Γουναράκη καθώς και εκπροσώπων του πειραϊκού και αθηναϊκού Τύπου, στην οποία ανακοινώθηκε πως κατά τον θάνατο της Αυγούστας χήρας Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου βρέθηκαν στην κυριότητά της μονάχα 40.000 μετοχές (εκ του συνόλου των 150.000 μετοχών) της εταιρίας "Τέκτων", με αποτέλεσμα η κύρια πηγή πόρων για την λειτουργία του Ιδρύματος να καθίσταται ουσιαστικά προβληματική. Στην ίδια συνέντευξη τύπου επίσης αναφέρθηκε πως η διοίκηση του Ιδρύματος, από του θανάτου της Αυγούστας χήρας Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου και μέχρι εκείνη την στιγμή είχε περιοριστεί μονάχα στην εξασφάλιση και συντήρηση των κινητών περιουσιακών στοιχείων αυτού καθώς και της εν Καστέλλα επαύλεως ενώ κατά το ίδιο χρονικό διάστημα είχε καταβληθεί προσπάθεια ρευστοποιήσεως των περιουσιακών στοιχείων της υπό εκκαθάριση εταιρίας "Τέκτων" (κυρίως ακινήτων στην Αθήνα), με το ποσό των 10.000.000 δραχμών να έχει εισπραχθεί από το Ίδρυμα. Ο Αριστείδης Σκυλίτσης, στην ίδια συνέντευξη τύπου παρουσίασε πρόγραμμα σύμφωνα με το οποίο ο Δήμος Πειραιώς αναλάμβανε την συντήρηση του Ιδρύματος και πρότεινε την κατεδάφιση της επαύλεως και την ανέγερση νέου ή νέων οικοδομημάτων, ικανών να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις της εποχής. Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση περιλάμβανε την ανέγερση ενός Πνευματικού Κέντρου, η αρχιτεκτονική μελέτη και η εποπτεία του οποίου θα διδόταν στον αρχιτέκτονα Ι. Λιάπη ο οποίος είχε μελετήσει και επιβλέψει το έργο του νέου Επιβατικού Σταθμού του ΟΛΠ πλησίον Τελωνείου Πειραιώς. Τέλος, στην συνέντευξη τύπου παρουσιάστηκαν στοιχεία απογραφής του συνόλου της περιουσίας του Ιδρύματος Αλέξανδρου Ζαχαρίου η οποία περιλάμβανε - πλην των 10.000.000 δραχμών -  τα εξής: α) την εν Καστέλλα έπαυλη, β) τα χρεώγραφα που βρίσκονταν κατατεθειμένα στην Εθνική Τράπεζα, γ) συλλογές γραμματοσήμων, δ) τα επίσης φυλασσόμενα στην Εθνική Τράπεζα κοσμήματα, ε) τα έπιπλα και σκεύη της επαύλεως στην Καστέλλα, στ) ήμι-καταπατημένη πευκόφυτη έκταση 300 στρεμμάτων στο Λουτράκι και ζ) 62 πίνακες ζωγραφικής αξίας που βρίσκονταν στην Εθνική Πινακοθήκη. 

Τα ως άνω σηματοδότησαν το τέλος της επαύλεως Ζαχαρίου στην Καστέλλα η οποία κατεδαφίστηκε με συνοπτικές διαδικασίες για να ξεκινήσουν τα έργα κατασκευής του Πνευματικού Κέντρου, ενός κτιρίου τέχνης και πολιτισμού το οποίο αναμένετο να συμβάλει στην πολιτιστική εκπαίδευση των Πειραιωτών και το οποίο ουδέποτε ολοκληρώθηκε.

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), το "Ίδρυμα Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών" δηλώνει πως δε διαθέτει τους κατάλληλους πόρους και επαρκή έσοδα, αδυνατώντας τόσο να αποπερατώσει το ημιτελές και ανενεργό κτίριο όσο και να επιτελέσει τους σκοπούς για τους οποίους συστάθηκε. Το δε Διοικητικό Συμβούλιο του ιδρύματος, σύμφωνα με τα όσα έχουν δει κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας, θεωρεί πως η μόνη περίπτωση να εκπληρωθούν οι όροι της διαθήκης του Αλεξάνδρου Ζαχαρίου και της συζύγου του, είναι να αξιοποιηθεί το ακίνητο με την ανάθεση της μελέτης - ολοκλήρωσης κατασκευής του σε ιδιωτικό ή δημόσιο φορέα, κατόπιν σχετικού διαγωνισμού, με αντάλλαγμα την μακροχρόνια μίσθωσή του. Με τα έσοδα των μισθωμάτων, το Δ.Σ. του "Ιδρύματος Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών" υποστηρίζει πως θα είναι σε θέση να επιτελέσει τους σκοπούς του σε κάποιον κατάλληλο χώρο. Αξίζει να σημειώσουμε πως κατά καιρούς έχουν καταγραφεί, ιδίως από διαφόρους Δημάρχους Πειραιώς, ποικίλες ιδέες και προτάσεις σχετικά με την αξιοποίηση του ακινήτου (ως συνεδριακό και εκθεσιακό κέντρο, ως πανεπιστήμιο, ως μουσείο αθλητικής ιστορίας, ως κέντρο εθελοντισμού, ως παράρτημα του Μεγάρου Μουσικής των Αθηνών κ.ο.κ) αλλά το αποτέλεσμα παραμένει πάντοτε μηδενικό δεδομένης της εμπλοκής διαφόρων φορέων στο ζήτημα.

• Τα πολλαπλά ερωτηματικά επί του κληροδοτήματος Ζαχαρίου

Στο σημείο αυτό βέβαια οφείλουμε να αναφερθούμε στην άλλη άκρη του νομίσματος της εν λόγω περίπλοκης υποθέσεως. Μελετώντας τις πληροφορίες των περιουσιακών στοιχείων που κληροδοτήθηκαν στο "Ίδρυμα Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών" μοιραία δημιουργούνται αρκετά ερωτηματικά. Η πευκόφυτη έκταση ιδιοκτησίας Αλεξάνδρου Ζαχαρίου στη θέση Πευκάκι στο Λουτράκι Κορινθίας αναφέρεται ως 418.000 τετραγωνικών μέτρων (ενώ στην απογραφή της περιόδου Σκυλίτση μόλις 300 στρέμματα). Κατά τον ίδιο τρόπο, ο ακριβής αριθμός των χρεογράφων που κληροδοτήθηκαν στο Ίδρυμα είναι άγνωστος - πηγές αναφέρουν τις 48.525 μετοχές της τσιμεντοβιομηχανίας "Τιτάν", μετοχές άλλων εταιριών αλλά και καταθέσεις στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Ομοίως, τα έργα τέχνης μεγάλης αξίας διάσημων εικαστικών (ενδεικτικά αναφέρονται τα ονόματα των Γκύζη, Βολονάκη κλπ.) καταγράφονται αρχικά ως 220 και εν συνεχεία, στην απογραφή της περιόδου Σκυλίτση, μόλις 62! Στο κληροδότημα Ζαχαρίου επίσης περιλαμβάνονταν τιμαλφή, χρυσά και αργυρά νομίσματα, σειρές σπάνιων γραμματοσήμων, επιστημονικά συγγράμματα, σπάνια ελληνικά και ξένα βιβλία, έπιπλα παλαιού Αθηναϊκού στυλ, γαλλικές και αγγλικές αντίκες κ.α. Από την ανάγνωση των παραπάνω, είναι κάτι παραπάνω από σαφές πως κατά την περίοδο 1942 (θάνατος Αυγούστας Ζαχαρίου) - 1971, ουκ ολίγες ατασθαλίες έλαβαν χώρα. 

Πηγές αναφέρουν πως από τα προαναφερόμενα περιουσιακά στοιχεία του Αλέξανδρου Ζαχαρίου τα οποία κληροδοτήθηκαν στο Ίδρυμα αρκετά φέρονται να εκποιήθηκαν, άλλα να (εξ)αγοράστηκαν από την Εθνική Τράπεζα, άλλα από αργυραμοιβούς, ενώ η πλειοψηφία εξ'αυτών "εξαφανίστηκαν"! Επανερχόμενοι στο ζήτημα των 220 έργων τέχνης / πινάκων ζωγραφικής, κάποιοι λίγοι φέρονται να βρίσκονται (;) στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιώς, ενώ για τους υπόλοιπους υπάρχει πλήρης άγνοια. Σύμφωνα με μια ανεπιβεβαίωτη πληροφορία, ένας αριθμός εκ των προαναφερομένων πινάκων μεγάλης αξίας, βρίσκονταν στα γραφεία της τσιμεντοβιομηχανίας "Τιτάν", οι οποίοι πουλήθηκαν "πακέτο" στην ιταλική πολυεθνική Calcestruzzi μαζί μ' όλο το συγκρότημα.

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τα καταγραφόμενα σε ορισμένες πηγές, αναφέρεται πως κατά το έτος 1974 έλαβε χώρα εκποίηση χρεογράφων από το κληροδότημα Ζαχαρίου, δίχως όμως την απαραίτητη έγκριση του υπουργείου Οικονομικών. Επίσης, επί δημαρχίας Σκυλίτση φέρεται να κατατέθηκαν αγωγές στα πολιτικά Δικαστήρια εναντίον των ιδιωτών για την καταπάτηση εκτάσεων στην περιοχή του Λουτρακίου Κορινθίας, που αποτελούσαν μέρος της ακίνητης περιουσίας του Αλέξανδρου Ζαχαρίου. Κατά περίεργο, όμως, τρόπο, πέρασαν τα 20 χρόνια που προβλέπει ο νόμος, ίσχυσε το δικαίωμα της ιδιοχρησίας κι έτσι η περιοχή άλλαξε ιδιοκτήτες. Επίσης, κατά καιρούς έχουν δει το "φως της δημοσιότητας" σκάνδαλα όπως λ.χ. η δωρεά 40.000.000 δραχμών εκ μέρους της Καπνοβιομηχανίας Παπαστράτου προς στο "Ίδρυμα Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών", ποσό όμως εν τέλει ουδέποτε κατέληξε στο εν λόγω Ίδρυμα αλλά στο Ταμείο του Δήμου Πειραιά! Επίσης, εξίσου σημαντική είναι η πληροφορία πως από το έτος 1976 και για τουλάχιστον δυο δεκαετίες το "Ίδρυμα Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών" δεν είχε υποβάλει ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου ούτε προϋπολογισμούς, ούτε απολογισμούς προς το Υπουργείο Οικονομικών. Τέλος, αρκετοί τοπικοί φορείς της περιοχής της Καστέλλας (ΜΜΕ, Σύλλογοι κλπ) έχουν καταγγείλει κατά καιρούς συγκεκριμένα πρώην μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του "Ιδρύματος Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών" (προ του 1990) για ανικανότητα, αδιαφορία , κακοδιαχείριση ή/και ένοχη αδράνεια  προκαλώντας εισαγγελική αντίδραση με εντολή διενέργειας προκαταρκτικής εξέτασης (2001), όπου διαπιστώθηκε πως τα περισσότερα αδικήματα έχουν παραγραφεί! 

[Ο γράφων το ιστολόγιο δεν θα εκφέρει την προσωπική του άποψη επί του θέματος αλλά θα αφήσει τον κάθε αναγνώστη να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα, τόσο για το παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον του κληροδοτήματος Ζαχαρίου διαβάζοντας όλα τα παραπάνω στοιχεία ή και άλλα τυχόν δεδομένα από άλλες πηγές.] 

Εν κατακλείδι, οφείλουμε επίσης να σημειώσουμε ότι στο ζήτημα του συγκεκριμένου "ακινήτου", εμπλέκονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, εκτός από τον Δήμο Πειραιώς και την διοίκηση του "Ιδρύματος Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των Απόρων Καλλιτεχνών", η Διεύθυνση Εθνικών Κληροδοτημάτων αλλά και η Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου. 

Αδιαμφισβήτητα πάντως, αποτελεί ντροπή, στη μνήμη δυο ανθρώπων - ήτοι του Αλέξανδρου και της Αυγούστας Ζαχαρίου - που άφησαν την περιουσία τους για έναν "καλό σκοπό", το "οικόπεδο Ζαχαρίου" να αποτελεί "προεκλογική καραμέλα" στα χείλη κάθε υποψηφίου μεταπολιτευτικού Δημάρχου - πολιτικάντη. Ας ευχηθούμε δε, όταν δοθεί κάποια λύση στο συγκεκριμένο ζήτημα, ο δωρητής Αλέξανδρος Ζαχαρίου και η σύζυγός του να τιμηθούν με κάποιο τρόπο, έστω αρκετές δεκαετίες μετά θάνατον, για την προσφορά τους. 

• Το ημιτελές "Πνευματικό Κέντρο" κατά τον 21ο αιώνα

Το ημιτελές κτίριο αρχικής κατασκευής περιόδου δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από το ύψος του καναλιού Δηλαβέρη κατά το έτος 2011: 

Το ως άνω κτίριο το οποίο όπως προαναφέραμε οικοδομήθηκε στο οικόπεδο όπου βρισκόταν η παραθαλάσσια βίλα του Αλέξανδρου Ζαχαρίου, διαθέτοντας μια ομολογουμένως πρωτοποριακή για την εποχή του σχεδίαση, είναι έργο του σημαντικού Έλληνα μεταπολεμικού αρχιτέκτονα Ιωάννη Λιάπη (Τρίκαλα 1922 - Αθήνα 1993) ενώ τα στατικά υπέγραψε ο πολιτικός μηχανικός του ΕΜΠ Δημήτριος Μπαϊρακτάρης. Το εν λόγω έργο μελετήθηκε κατά την περίοδο 1971-1972 ενώ ο προβλεπόμενος χρόνος κατασκευής του από την εταιρία Ε. Μαλτέζος ΕΠΕ υπολογιζόταν στα 2 χρόνια (1972-1974) με εκτιμώμενο κόστος κατασκευής 18.000.000 δρχ. 

Η σχετικά ομαλή πλαγιά που υπήρχε στο συγκεκριμένο οικόπεδο έδωσε τη δυνατότητα το κτίριο να ενταχθεί στο βράχο έχοντας παράλληλα ανεμπόδιστη θέα προς το Φάληρο, τον Αργοσαρωνικό και τον Πειραιά.  Σύμφωνα με την κεντρική ιδέα θα δημιουργούταν ένας ανοικτός πεζόδρομος ο οποίος θα ένωνε τον περιφερειακό της Καστέλλας, τη λεωφόρο Βασιλέως Παύλου (Αλέξανδρου Παπαναστασίου) με την ακτή Δηλαβέρη (πρώην ακτή Πρωτοψάλτη). Σε αυτή τη διαδρομή ο επισκέπτης θα περνούσε από υπαίθριους και κλειστούς χώρους εκθέσεων, θα συναντούσε studio ηχογράφησης, χώρους περισυλλογής και ξεκούρασης, εστιατόριο και καφέ με στόχο η παραμονή του να είναι ευχάριστη και δημιουργική. Ο σχεδιασμός του κτιρίου χαρακτηρίζεται από λιτές και καθαρές γραμμές, χώρους που διαδέχονται ο ένας τον άλλο, σε διαφορετικές διαστάσεις δημιουργώντας στεγασμένους και μη χώρους, οι οποίοι θα "επικοινωνούσαν" μεταξύ τους με κεκλιμένα επίπεδα. Το συνολικό εμβαδόν του "Πνευματικού Κέντρου" το οποίο θα κατασκευαζόταν υπολογίζονταν σε 1.800 τετραγωνικά μέτρα, σε έξι διαφορετικά επίπεδα όπου θα λειτουργούσε το αμφιθέατρο 400 θέσεων για διαλέξεις, προβολές, μουσικές και θεατρικές παραστάσεις, βιβλιοθήκη και δισκοθήκη, ξενώνες καλλιτεχνών, γραφεία διοίκησης και αναψυκτήριο.

Πατήστε εδώ για να διαβάσετε ένα άκρως ενδιαφέρον οδοιπορικό της ιστοσελίδας Greek Architects, με πολλά στοιχεία σχετικά με το κτίριο, τα σχέδια και τους χώρους που είχαν προβλεφθεί καθώς και μια συνέντευξη του κ. Μπαϊρακτάρη, πολιτικού μηχανικού και μελετητή του κτιρίου με μια περιήγηση στο εσωτερικό του κτιρίου.

Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, αρκετές δεκαετίες μετά την κατεδάφιση της βίλας Ζαχαρίου και της οικοδόμησης του εν λόγω κτιρίου, ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει στις αρχές της δεκαετίας του 1970 με το ακίνητο να παραμένει αναξιοποίητο. Ο μεγάλος υπαίθριος χώρος έναντι του κτιρίου επί της ακτής Αλέξανδρου Κουμουνδούρου χρησιμοποιείται ως χώρος στάθμευσης προσφερόμενος στους επισκέπτες των εστιατορίων και καφέ του Τουρκολίμανου (Μικρολίμανου) ή/και της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη, ενώ εντός του εγκαταλειμμένου ημιτελούς κτιρίου κατοικούν αρκετοί άστεγοι και περιθωριακοί. Η δε πρόσβαση στο εσωτερικό του κτιρίου και σε όλες τις βαθμίδες/ορόφους αυτού γίνεται πανεύκολα μέσω του προαναφερόμενου υπαίθριου χώρου στάθμευσης.

Το υπό εξέτασιν οικόπεδο με το κτίριο - γιαπί όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το μήνα Δεκέμβριο του έτους 2020. Άξιο μνείας το γεγονός πως ολόκληρο το οικόπεδο έχει περιφραχτεί ώστε να αποτρέπεται η είσοδος εντός του κτιρίου:

Το μισό-τελειωμένο κτίριο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά την άνοιξη του έτους 2021. Παρά την περίφραξη του χώρου, οι φωνές που προέρχονται από το εσωτερικό του τσιμεντένιου σκελετού μαρτυρούν πως εντός κατοικούν άστεγοι και περιθωριακοί.

Το υπό εξέτασιν κτίριο και ο χώρος πέριξ αυτού όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από την υπερκείμενη λεωφόρο Βασιλέως Παύλου (Αλέξανδρου Παπαναστασίου) το φθινόπωρο του έτους 2021:

 

Δεκέμβριος του έτους 2021 στους εξωτερικούς χώρους του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας (ΣΕΦ) με το ημιτελές γιαπί στο οικόπεδο Ζαχαρίου να δεσπόζει στα δεξιά της εικόνας:

Στις αρχές Φεβρουαρίου του έτους 2022, επί της προσόψεως του ημιτελούς κτιρίου φιλοτεχνήθηκε δημόσια τοιχογραφία μεγάλων διαστάσεων ως αποτέλεσμα συνεργασίας του Δήμου Πειραιώς με την πολιτιστική πρωτοβουλία "Γενιά Των 17". Στην παρακάτω εικονιζόμενη τοιχογραφία η οποία φέρει τον τίτλο "Φυσική Ισορροπία" προβάλλεται το νεοσύστατο πρόγραμμα ανταποδοτικής ανακύκλωσης του Δήμου Πειραιώς ονόματι "Κάνθαρος". Ο Δήμος Πειραιώς κατά τα γνωστά έσπευσε να εκμεταλλευτεί επικοινωνιακά το γεγονός της δημιουργίας μιας απλής τοιχογραφίας σε ένα κτίριο - ντροπή για την πόλη στο οποίο κατοικούν άστεγοι, περιθωριακοί και αδέσποτα σκυλιά, στα πλαίσια της ωραιοποίησης της ζοφερής πραγματικότητας. 

 

Σταθερή η κατάσταση εγκατάλειψης και απαξίωσης του ημιτελούς κτιρίου και του οικοπέδου, κατά το καλοκαίρι του έτους 2023:

 

 

Καλοκαίρι του έτους 2023, με τον ήλιο να ξεπροβάλλει πάνω από τον Υμηττό:

 

 

Αναλλοίωτο το σκηνικό στις αρχές Ιανουαρίου του έτους 2024:

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Αλέξανδρος Δ. Ζαχαρίου

Οργανισμός Ιδρύματος Αλέξανδρου Δ. Ζαχαρίου υπέρ των απόρων καλλιτεχνών

Ανώνυμος Οικοδομική Εταιρία "Ο Τέκτων"

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Παρακαλούνται οι πάσης φύσεως αυτό-προβαλλόμενοι ερευνητές και λοιποί copy/pasters του διαδικτύου να το σεβαστούν. 

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Εφημερίδα "Το Βήμα": Τηλέφωνα, λαμπτήρες και σηματοδότες
• Ποιος επωφελήθηκε από τη διαθήκη του Αλ. Ζαχαρίου;
• Greek Architects: Οδοιπορικό στο παρ’ ολίγον πνευματικό κέντρο του Πειραιά, κληροδότημα Ζαχαρίου, Μικρολίμανο
• Wikipedia - Αλέξανδρος Ζαχαρίου
• Πανελλήνιο Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδας, Εκδοτικός Οίκος Χατζηιωάννου. 
• "Αναζητώντας το πρόσωπο του Πειραιά", Δημητρίου Φερούση, Σύλλογος Βιβλιοχαρτοπώλων και Εκδοτών Πειραιά
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)
• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιώς
• Ψηφιακά Αρχεία του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος"
• Τύπος Εποχής - Προφορικές Μαρτυρίες

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.