Ο ΝΑΟΣ ΟΛΥΜΠΙΟΥ ΔΙΟΣ [ΟΛΥΜΠΙΕΙΟΝ]

Ο αρχαιοελληνικός ναός του Ολυμπίου Διός ή Ολυμπιείον, όπως επίσημα αποκαλείται, βρίσκεται στη νότια πλευρά της πόλης των Αθηνών, ανάμεσα στο βράχο της Ακρόπολης και τον ποταμό Ιλισό, στη συμβολή της σημερινής λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας με τη λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας. Ουσιαστικά πρόκειται για το ιερό του Ολυμπίου Διός επί του οποίου κτίστηκε ένας από τους μεγαλύτερους ναούς του αρχαίου κόσμου που ήταν αφιερωμένος στο Δία.

• Μυθολογικά & Ιστορικά Στοιχεία: 

Η ίδρυση του ιερού ανάγεται στο μυθικό Δευκαλίωνα, γενάρχη των Ελλήνων προς τιμή του Δία ως αντάλλαγμα για τη σωτηρία του μετά τον κατακλυσμό, σύμφωνα με τις καταγραφές του περιηγητή και γεωγράφου Παυσανία. Γύρω στο 500 π.Χ. ανεγείρεται ένα τριμερές επίμηκες οικοδόμημα με αυλή στα νότια το οποίο ταυτίζεται με το Δικαστήριο επί Δελφινίω, που σύμφωνα με την παράδοση είχε ιδρύσει ο μυθικός βασιλιάς των Αθηνών Αιγέας. Στον ίδιο χώρο εντάσσεται επίσης ο ναός του Δελφινίου Απόλλωνα ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση σχετίζεται με το Θησέα. Το 515 π.Χ. άρχισε να κτίζεται από τον Πεισίστρατο το Νεότερο ένας μνημειώδης ναός που όμως δεν ολοκληρώθηκε εξαιτίας της πτώσης της τυραννίας. Την οικοδόμηση του ναού που έμεινε ημιτελής για 400 περίπου χρόνια συνέχισε το 174 π.Χ. ο βασιλέας της ελληνιστικής αυτοκρατορίας των Σελευκιδών Αντίοχος ο Δ΄ ο Επιφανής. Ο ναός εν τέλει αποπερατώθηκε το 124/125 μ.Χ. και εγκαινιάστηκε το 131/132 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα της Ρώμης Αδριανό (Publius Aelius Traianus Hadrianus). Την ίδια εποχή, οι Αθηναίοι, προς τιμήν του Ανδριανού κατασκεύασαν δίπλα στο Ολύμπιειον το θριαμβικό τόξο (αψίδα) που έμεινε γνωστή ως "Πύλη του Αδριανού".

Ο Αδριάνειος ναός, Κορινθιακού ρυθμού, είχε μήκος 110,35 μέτρα, πλάτος 43,68 μέτρα, όντας ο μεγαλύτερος ναός της εποχής του, με δύο σειρές από 20 κίονες στις μακρές πλευρές και τρεις σειρές από 8 κίονες στις στενές, δεσπόζοντας στο μέσο ενός μεγάλου ορθογωνίου περιβόλου με πρόπυλο στα βόρεια. Ο σηκός (κύριος εσωτερικός χώρος) στέγαζε δύο υπερμεγέθη χρυσελεφάντινα αγάλματα του Δία και του αυτοκράτορα Αδριανού οι οποίοι λατρεύονταν εδώ ως σύμβωμοι, ενώ πλήθος άλλων αγαλμάτων και αναθημάτων στόλιζαν τον περίβολο.

Ο αρχικός μεγάλος πώρινος δωρικός περίπτερος ναός (αμφιδίστυλος εν παραστάσι), πιθανόν όπως προείπαμε αφιερωμένος στον Δελφίνιο Απόλλωνα, που είχε οικοδομηθεί περί τα 450 π.Χ εγκαταλείφθηκε κατά τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Στην εποχή του Αδριανού, κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. ανεγέρθηκε επίσης ένας ρωμαϊκός ναός, δωρικού ρυθμού, μέσα σε τέμενος με κτιστό περίβολο και υπαίθριο βωμό, πιθανόν του Κρόνου και της Ρέας, με ρωμαϊκό περιστύλιο ή πανελλήνιο, για τη διεξαγωγή του συνεδρίου του ιερατείου των Πανελλήνων και στο βράχο της Ολυμπίας Γης. Τον 3ο αιώνα μ.Χ., στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Βαλέριου (Publius Licinius Valerianus Augustus), οικοδομήθηκε το Βαλεριάνειο τείχος πιθανόν πάνω στη διαδρομή του κλασικού Θεμιστόκλειου τείχους. Τον 4ο και 5ο αιώνα μ.Χ. αναπτύχθηκε εκτός του τείχους εκτεταμένο υστερορωμαϊκό νεκροταφείο. 

Η εγκατάλειψη και ερήμωση ξεκίνησε κατά τον 5ο αιώνα μ.Χ. και συνεχίσθηκε στους επόμενους αιώνες από φυσικά αίτια ή ανθρώπινες επεμβάσεις. Κατά τον 10ο - 12ο αιώνα μ.Χ., αξιοσημείωτη υπήρξε η δημιουργία μιας εκτενούς βυζαντινής συνοικίας με οικίες και εργαστήρια, όπως βυρσοδεψεία και ελαιοτριβείο, επάνω στα ερείπια του κλασικού ναού, με μία τουλάχιστον κεντρική οδική αρτηρία, την αποκαλούμενη Αρχαία οδό. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, στην ΝΑ περιοχή του περιβόλου υπήρχε τζαμί υπαίθριου τύπου, επάνω στο επιστύλιο των κιόνων της ΝΑ γωνίας του ναού μεσαιωνικό κτίσμα το οποίο ίσως να χρησίμευε ως παρατηρητήριο, ενώ προξενήθηκαν αρκετές καταστροφές. Στους τελευταίους χρόνους της Τουρκοκρατίας ένας μοναχός, γνωστός ως Στυλίτης, είχε εγκαταστήσει επάνω στο επιστύλιο των δυτικότερων κιόνων της νοτιοδυτικής γωνίας του ναού το κελί του, τα ερείπια του οποίου ήταν ορατά έως την εποχή του Όθωνος.

Μέχρι το έτος 1852, από τους 104 κορινθιακούς κίονες του ναού σώζονταν οι δεκαέξι. Ο εικονιζόμενος στην κάτωθι φωτογραφία γκρεμίστηκε από μία φοβερή καταιγίδα εκείνης της χρονιάς.

Στο χώρο του αρχαιοελληνικού ναού του Ολυμπίου Διός οι πρώτες ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν από τον βρετανό αρχιτέκτονα, αστρονόμο και αρχαιολόγο Francis Cranmer Penrose κατά την περίοδο 1889-1896. Το 1922, στον ίδιο χώρο δραστηριοποιήθηκε ο Γερμανός αρχαιολόγος Gabriel Welter. Η Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία διενέργησε ανασκαφές γύρω από το ναό από το 1886 έως το 1907, ενώ ο αρχιτέκτων Ιωάννης Τραυλός στη δεκαετία του 1960. Τέλος, ο αρχαιολόγος Ιωάννης Θρεψιάδης επίσης μνημονεύεται ως ανασκαφέας του εν λόγω αρχαιολογικού χώρου όπως επίσης και ο Αθανάσιος Ρουσόπουλος τη δεκαετία του 1860.

• Ο Ναός του Ολυμπίου Διός μέσα από παλαιές φωτογραφίες: 

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές αρχειακές καταγραφές του υπό εξέτασιν αρχαιοελληνικού ναού:

Circa 1865

Circa 1877

Circa 1881

• Ο Ναός του Ολυμπίου Διός στον 21ο αιώνα

Στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού αναφέρεται χαρακτηριστικά πως "στα πλαίσια του Έργου της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας, ο χώρος νοτίως του Ολυμπιείου με τα Παριλίσσια ιερά ενοποιήθηκε με τον παλαιό αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου και είναι σήμερα επισκέψιμος για το κοινό". Πλέον, η είσοδος στον ενιαίο χώρο του Ολυμπιείου και των Παριλισσίων Ιερών γίνεται μόνο από το φυλάκιο της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας. 

Πιο συγκεκριμένα, από τον Σεπτέμβριο του 1999 έως τον Ιούνιο του 2004 διενεργήθηκαν συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφικές εργασίες στο χώρο νοτίως του Ολυμπιείου, υπό την εποπτεία της Γ΄ ΕΠΚΑ, στα πλαίσια της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. 

Σκοπός της επέμβασης ήταν η προβολή, ανάδειξη και αποκατάσταση των μνημείων όπως επίσης η ανάπλαση του χώρου με αρχαιολογικούς καθαρισμούς, εκτεταμένες αποψιλώσεις, συστηματικές εργασίες συντήρησης, μικρές εργασίες αναστήλωσης, κατασκευή συστήματος αποστράγγισης ομβρίων υδάτων και τέλος η δημιουργία υποδομών και ενημερωτικών πινακίδων για την υποδοχή των επισκεπτών.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η Πύλη του Αδριανού

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• http://odysseus.culture.gr/
• http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Sanctuary_of_Olympian_Zeus.aspx
• http://ancientathens3d.com/olympieion.htm

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο και διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας.
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.