ΚΙΝΗΜΑΤΟΘΕΑΤΡΟ "ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ" [1931]

Η καρδιά της συνοικίας της Αγίας Σοφίας - ή Αγιά-Σοφιάς, με τονισμό στη λήγουσα όπως συνήθως αποκαλείται από τους ντόπιους - η οποία αναπτύχθηκε σταδιακά μακρυά από το κέντρο και το λιμάνι του Πειραιώς, ανέκαθεν "χτύπαγε" και συνεχίζει να "χτυπά" μέχρι και τις μέρες μας (21ος αιώνας) με επίκεντρο την οδό (πεζόδρομο) της Παλαμηδιού.

Η σύγχρονη οδός Παλαμηδίου άρχεται περίπου από το ύψος του Πάρκου Δηλαβέρη (όπου βρισκόταν η ομώνυμη κεραμοποιία του Ευστάθιου Δηλαβέρη) στην αρχή της λεωφόρου Θηβών και "διατρέχει" διαγωνίως τη συνοικία της Αγίας Σοφίας, "τέμνοντας" όλες τις κύριες κάθετες οδούς της περιοχής (οδός Φιλιπουπόλεως, οδός Θράκης, οδός Ανδριανουπόλεως, οδός Αίμου, οδός Χαϊδαρίου  οδός Ασκληπειού, οδός Λακωνίας, οδός Αρτεμισίου - νυν Αντιπλοιάρχου Π. Βλαχάκου, οδός Αιτωλικού, οδός Αιγάλεω) για να "τερματίσει" τη διαδρομή της στη τριπλή ένωση με τις οδούς Μακεδονίας και Δερβενακίων. 

Ένα από τα κύρια σημεία αναφοράς της διαχρονικά πολυσύχναστης και εμπορικής πεζοδρομημένης οδούς είναι το κάτωθι εικονιζόμενο γωνιακό κτίριο του παλαιού κινηματογράφου "Καλιφόρνια", στον αριθμό "33" της υπό εξέτασιν οδού Παλαμηδίου, στη συμβολή με τις οδούς Αρτεμισίου (αντιπλοιάρχου Παν. Βλαχάκου) και Ροδόπης. Το εν λόγω κτίριο κατασκευάστηκε για λογαριασμό του εκ Γαλαξιδίου Νικολάου Μάμ(μ)α (Κωνσταντινούπολη 1883 - Πειραιάς, 19.12.1941). Για την ιστορία, ο Νικόλαος Μάμ(μ)ας, ναυτικός το επάγγελμα, μετανάστευσε στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ου αιώνα και πιο συγκεκριμένα στην πολιτεία της Καλιφόρνια. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα - έχοντας αποκτήσει πλέον μεγάλη περιουσία - κατά τη δεκαετία του 1920, επένδυσε στην κατασκευή του υπό εξέτασιν κτιρίου καταστημάτων και κινηματογράφου - κατά τα αμερικανικά πρότυπα εκείνων των καιρών - ονοματίζοντάς το, για ευνόητους λόγους, "Καλιφόρνια"!

Ο κινηματογράφος "Καλιφόρνια" φέρεται να πρώτο-λειτούργησε κατά το έτος 1931 (κατ'άλλους το 1930) εξελισσόμενος σε έναν από τους πλέον γνωστούς συνοικιακούς κινηματογράφους της πόλεως του Πειραιώς, διαθέτοντας 800 θέσεις. Ως πρώτος ιδιοκτήτης του κινηματογράφου καταγράφεται αρχικά ο προαναφερθείς Νικόλαος Μάμμας, ενώ μεταπολεμικά αναφέρεται το ονοματεπώνυμο του Σπυρίδωνος Πετράκου (1950) ο οποίος εκτός συνταρακτικού απροόπτου υπήρξε εκμισθωτής του κινηματογράφου. Εκτός της αρχικής και κυρίας χρήσης του ως κινηματογράφος, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε επίσης για πολιτικές συγκεντρώσεις, συναυλίες τραγουδιστών ενώ φιλοξένησε θεάματα βαριετέ, περιφερόμενους θιάσους, ζογκλέρ κ.α. συναφή. Κατά το μήνα Νοέμβριο του έτους 1932, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές, καταγράφηκαν συγκρούσεις και συμπλοκές μεταξύ συγκεντρωμένων αριστερών πεποιθήσεων και αστυνομικών δυνάμεων εντός και εκτός του κτιρίου με αφορμή μια απαγορευμένη πολιτική συγκέντρωση.

Όπως προκύπτει εκ πρωτογενούς έρευνας στις σελίδες του ημερησίου Τύπου του μηνός Σεπτεμβρίου του έτους 1940, λίγες ημέρες προ της εισόδου της Ελλάδος στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οικογενειακός κινηματογράφος "Καλλιφόρνια" διαφήμιζε την έναρξη των νέων παραστάσεων για τη σεζόν 1940-1941 και την χρήση νέων μηχανημάτων προβολής της γνωστής ιταλικής εταιρίας κινηματογραφικών μηχανών Cinemeccanica.

Λίγους εβδομάδες αργότερα, τον Ιανουάριο του έτους 1941, με τα ελληνικά στρατεύματα να μάχονται κατά των δυνάμεων του Άξονα στην Αλβανία, ο υπό εξέτασιν οικογενειακός κινηματογράφος "Καλλιφόρνια" (Αγίας Σοφίας) ευχόταν στους πελάτες του μέσω του Τύπου ένα "αίσιον και νικηφόρον νέον έτος", ενώ τονιζόταν η ύπαρξη άνετου και ασφαλούς καταφυγίου!

• Η πυρκαγιά της 19ης Μαρτίου του 1950

Το βράδυ της Κυριακής 19ης Μαρτίου 1950 ο κινηματογράφος "Καλιφόρνια" έγινε γνωστός στο πανελλήνιο λόγω ενός εξαιρετικά δυσάρεστου γεγονότος. Η εκδήλωση μιας τυχαίας πυρκαγιάς από ανάφλεξη της ταινίας στην απομονωμένη αίθουσα (καμπίνα) προβολής, στάθηκε αιτία μεγάλου πανικού μεταξύ των 450 παρευρισκόμενων θεατών, κατά πλειοψηφία γυναικών με παιδιά, με αποτέλεσμα το θάνατο 8 ατόμων και τον τραυματισμό άλλων 26, στην προσπάθειά τους να εγκαταλείψουν το κτίριο. Η πυρκαγιά εκδηλώθηκε περί τις 8.45 μ.μ. και ενώ προβαλλόταν η ταινία "Πουλημένη στην Αμαρτία" (αυθεντικός τίτλος "Criss Cross").

Αφίσα της ταινίας Criss Cross (Παραγωγή 1949)

Ο διευθυντής του κινηματογράφου Σπυρίδων Πετράκος και ο χειριστής της μηχανής Νικόλαος Κόμης, που τύγχανε υιός του ιδιοκτήτη του κινηματογράφου "Καλιφόρνια" κατόρθωσαν μεν να θέσουν γρήγορα υπό έλεγχο την πυρκαγιά κάνοντας χρήση των πυροσβεστήρων του κινηματογράφου, πλην όμως ο πανικός ώθησε τους φοβισμένους θεατές προς τις δυο εξόδους που διέθετε το κτίριο, μια εκ των οποίων (προς την οδό Ροδόπης) ήταν κλειστή και χρειάστηκε επέμβαση από το εξωτερικό του κτιρίου για να ανοίξει. Όλως τυχαίως, εκείνες τις ημέρες, ο κλάδος των επαγγελματιών κινηματογραφιστών - υπαλλήλων χειριστών κινηματογράφων απεργούσε!

Δυστυχώς, οι σκάλες του κινηματογράφου αποτέλεσαν παγίδα θανάτου για οκτώ ανθρώπους που ποδοπατήθηκαν και πέθαναν από ασφυξία! Η ορμή του πλήθους υπήρξε τέτοια ώστε τα σιδηρά κιγκλιδώματα των κλιμάκων λύγισαν σε πολλά σημεία. Την επόμενη ημέρα, η αίθουσα του κινηματογράφου και τα σκαλιά θύμιζαν πραγματικό πεδίο μάχης.

Ο Τύπος της εποχής παρουσίασε το γεγονός ως εξής:

Από τις ανακρίσεις που έλαβαν χώρα και την πραγματογνωμοσύνη κατέστη σαφές ότι το κινηματοθέατρο, κατασκευασμένο εξολοκλήρου από μπετόν-αρμέ, πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις για τη λειτουργία του, διέθετε την απαιτούμενη κρατική άδεια, είχε "περάσει" όλους τους σχετικούς ελέγχους ενώ ο χειριστής της μηχανής Ν. Κόμης διέθετε την απαιτούμενη άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος. Το γεγονός ότι και τα κατάλληλα μέτρα πυρόσβεσης ήταν αρκετά αλλά και πως το κινηματοθέατρο δεν ήταν γεμάτο καθώς υπήρχαν μόνο 450 θεατές από τους 590 που αποτελούσε την μέγιστη χωρητικότητα της αίθουσας, οδήγησαν τις αρχές στο συμπέρασμα πως η πυρκαγιά προκλήθηκε από τυχαίο γεγονός και πως οι θάνατοι και οι τραυματισμοί των θεατών οφείλονταν αποκλειστικά στον πανικό που τους κυρίευσε.

Ο κατάλογος των νεκρών και των τραυματιών της ατυχέστατης συγκυρίας, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο Τζάνειο Νοσοκομείο Πειραιά, στο Κρατικό Νοσοκομείο της Νίκαιας και στην Κλινική "Ασκληπιός" στο κέντρο της πόλης του Πειραιά, όπως παρουσιάστηκε μέσα από τις σελίδες του Τύπο της εποχής:

• Κινηματοθέατρο "Καλιφόρνια" - Πειραιάς "Τότε και Σήμερα"

Το κτίριο του σινεμά "Καλιφόρνια", το οποίο μεταπολεμικά λειτούργησε τόσο σαν χειμερινός όσο και σαν θερινός κινηματογράφος (έτη 1968-1972), αποτέλεσε, όπως ήδη προαναφέραμε, εξέχων σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή σε τέτοιο βαθμό που πολλοί κάτοικοι της συνοικίας της Αγίας Σοφίας αλλά και τρίτοι, να αποκαλούν τη συγκεκριμένη περιοχή ως "Καλιφόρνια", δημιουργώντας κατ'αυτόν τον τρόπο ουσιαστικά ένα υπό-τοπωνύμιο εντός της συνοικίας. Όπως προκύπτει από σχετική πρωτογενή έρευνα, ο υπό εξέτασιν κινηματογράφος χρησίμευε επίσης ως σημείο συγκέντρωσης των Λακώνων της περιοχής:

Ο κινηματογράφος "Καλιφόρνια" λειτούργησε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 (1984) και εν συνεχεία παρέμεινε κλειστός για αρκετά χρόνια. Κατά τα τελευταία χρόνια και μέχρι την πλέον πρόσφατη ανακατασκευή του κτιρίου, η "Καλιφόρνια" λειτούργησε περιστασιακά ως θέατρο μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Στη σημερινή σύνθεση / αντιπαραβολή της ενότητας "ο Πειραιάς του χθες και του σήμερα", χρησιμοποιήθηκε ως βάση η πλέον γνωστή ασπρόμαυρη φωτογραφία του υπό εξέτασιν κτιρίου στην οποία εικονίζονται πολλά παιδιά μπροστά από το κτίριο του κινηματογράφου "Καλιφόρνια". Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η εν λόγω φωτογραφία προέρχεται από τη Συλλογή Ν.Ε. Τόλη / Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ και φέρεται να έχει ληφθεί στις 9 Μαρτίου 1950, ήτοι μόλις 10 ημέρες πριν από την πυρκαγιά στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως.

Πηγή: "Τα Παιδιά 1946-1961" - Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ / Συλλογή Ν.Ε. Τόλη

Με βάση λοιπόν την παραπάνω φωτογραφία εποχής, παρουσιάζουμε τη σχετική σύνθεση /αντιπαραβολή του "χθες και του σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο / προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut:

• Το κινηματοθέατρο "Καλιφόρνια" στον 21ο αιώνα

Στις αρχές της δεκαετίας του 2010, το κτίριο του πάλαι ποτέ κινηματοθεάτρου "Καλιφόρνια" φαινόταν τουλάχιστον εξωτερικώς συντηρημένο - σσ. άγνωστη η κατάσταση του εσωτερικού του. Πάντως, παρότι το κτίριο περιλαμβανόταν στον κατάλογο των κτιρίων που εκμεταλλευόταν η ΚΟΔΕΠΑΠ (Κοινωφελής Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πειραιά) ως χώρος εκδηλώσεων, οι κάτοικοι της περιοχής δήλωναν πως ουσιαστικά παρέμενε ανενεργό και ανεκμετάλλευτο!

Το υπό εξέτασιν κτίριο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από τη συμβολή της οδού Αρτεμισίου με την πεζοδρομημένη οδό Παλαμηδίου κατά το έτος 2011:

Στις 9 Νοεμβρίου του έτους 2020, οι Δήμοι Πειραιώς και Δελφών (στον οποίον ανήκει το ακίνητο ως τμήμα του κληροδοτήματος Νικολάου Μάμ(μ)α προς την κοινότητα Γαλαξειδίου) σύναψαν προγραμματική σύμβαση προκειμένου να ανακαινιστεί πλήρως το ακίνητο και εν συνεχεία να αξιοποιηθεί από τον Δήμο Πειραιώς ως Πολιτιστικό Κέντρο. 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Δήμος Δελφών
• Κινηματογράφοι του Πειραιά και των Γύρω Δήμων, Χαρίλαος Πατέρας, Συλλογές, Αθήνα 2012
• Τύπος Εποχής - Προσωπικές Μαρτυρίες

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.