ΚΑΠΝΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ "ΕΘΝΟΣ" Γ.Α. ΚΕΡΑΝΗΣ [1926]

Ο Πειραιεύς υπήρξε, προ αρκετών δεκαετιών, μια πόλη η οποία βάσιζε την ύπαρξή της, πέραν του κεντρικού λιμένος, του εμπορίου και της ναυτιλίας, στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα παραγωγής / μεταποίησης όπως επίσης στην ύπαρξη αναρίθμητων βιομηχανικών / βιοτεχνικών μονάδων. Η πόλη του Πειραιώς γνώρισε διαδοχικές περιόδους ακμής και παρακμής των προαναφερομένων δραστηριοτήτων, αρχής γενομένης από τα μέσα του 19ου αιώνα, οπότε και ανασυγκροτήθηκε ως πόλη, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και τα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και ακολούθως από τα χρόνια του Μεσοπολέμου μέχρι την μαύρη περίοδο του Πολέμου και της Κατοχής, καταλήγοντας εν τέλει στην σχεδόν ολοκληρωτική κατάρρευση και παύση κάθε σχετικής δραστηριότητας που χαρακτηρίζει γενικότερα την Ελλάδα των τελών του 20ου / αρχών του 21ου αιώνα.

Διασχίζοντας την πάλαι ποτέ βιομηχανική λεωφόρο Αθηνών-Πειραιώς, στον αριθμό "39", ο φωτογραφικός φακός συναντά έναν ακόμη αξιομνημόνευτο ως προς το μέγεθος και εγκαταλειμμένο βιομηχανικό όγκο, ο οποίος αποτελεί έναν από τους αρκετούς ανάλογους βιομηχανικούς όγκους που υφίστανται στην ευρύτερη περιοχή που απλώνεται στα όρια των συνοικιών της Λεύκας, των Καμινίων και του νέου Φαλήρου, στην περιοχή του πάλαι ποτέ Αλίπεδου του Πειραιώς.

Πρόκειται βεβαίως για το δεύτερο διαδοχικά ως προς την χρονολογική σειρά κτίριο-έδρα της πάλαι ποτέ κραταιάς καπνοβιομηχανίας "Έθνος" του Γεωργίου Α. Κεράνη, στο οποίο στεγάστηκαν οι δραστηριότητες αυτής από το έτος 1969 και μέχρι την 31η Ιουλίου του 2007, οπότε και σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία της.

• Η ιστορία της καπνοβιομηχανίας "Έθνος" Γ.Α. Κεράνη

Η ιστορική διαδρομή του βιομηχάνου Γεωργίου Α. Κεράνη (1903-1948) ξεκίνησε από τον νομό Ευρυτανίας και πιο συγκεκριμένα από το Μικρό Χωριό του Καρπενησίου. Μετά την ολοκλήρωση του δημοτικού σχολείου, ο Γεώργιος Κεράνης ταξίδεψε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε στην Καπνοβιομηχανία του Δ. Φούκα όπως επίσης στο Δημόσιο Καπνεργοστάσιο. Κατά το έτος 1926, ο Γεώργιος Κεράνης, σε ηλικία μόλις 23 ετών, προχώρησε στην ίδρυση της δικής του εταιρίας και τρία χρόνια αργότερα (1929) συνεταιρίστηκε με τους συγχωριανούς του Σοφοκλή Φλέγγα και Νικόλαο Κεράνη, με αποτέλεσμα μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα η καπνοβιομηχανία "Έθνος - Γ.Α. Κεράνης" να αποκτήσει τα δικά της εμπορικά σήματα, τη δική της στέγη στον Πειραιά και να εισέλθει δυναμικά στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών λίγο πριν το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (έτος 1939), στο οποίο παρέμεινε για 60 συναπτά έτη! 

Γεώργιος Α. Κεράνης

Ενδεικτική ευχετήρια καταχώρηση της καπνοβιομηχανίας του Γεωργίου Α. Κεράνη, με έδρα επί της οδού Κολοκοτρώνη στον Πειραιά, για το έτος 1935:

Έτερη ενδεικτική διαφημιστική καταχώρηση των σιγαρέτων "Έθνος" της καπνοβιομηχανίας Γ.Α. Κεράνης, με την αφορμή την συμπλήρωση 11 χρόνων από την κυκλοφορία του εν λόγω προϊόντος, μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1937:

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη αρχειακή φωτογραφία του έτους 1939 καταγράφονται συν τοις άλλοις η γέφυρα του Καλαμάκη πάνω από τις σιδηροδρομικές γραμμές του Ηλεκτρικού, ενώ στο βάθος διακρίνεται το κτίριο του πρώτου εργοστασίου και των αποθηκών της καπνοβιομηχανίας "Έθνος" του Γεωργίου Α. Κεράνη.

Με την συνδρομή της τεχνολογίας και της ψηφιακής επεξεργασίας, παρατίθεται η κάτωθι λεπτομέρεια από το ως άνω ευρύτερο φωτογραφικό κάδρο, όπου καταγράφεται το αρχικό κτίριο των Καπναποθηκών "Έθνος" του Γεωργίου Α. Κεράνη.

Η καπνοβιομηχανία Γ.Α. Κεράνη υπήρξε πρωτοπόρος στην παραγωγή του πρώτου ελληνικού blend τσιγάρου, του περίφημου "Pallas" - το οποίο εθεωρείτο αριστοκρατικό τσιγάρο - ενώ μύησε τους Έλληνες καπνιστές στο κόσμο των εξαιρετικά ελαφρών τσιγάρων (Ultra Lights). Το δε τσιγάρο "Εθνος" και οι διάφορες παραλλαγές του, "Έθνος Εξαιρετικά" και "Έθνος Έξτρα", αποτέλεσαν εκ των πλέον δημοφιλών λαϊκών τσιγάρων της χώρας για αρκετές δεκαετίες, σε μια εποχή που τα τσιγάρα κατά κανόνα αγοράζονταν ακόμη χύδην σε πάγκους στον δρόμο ή/και στα περίπτερα.

Οι κάτωθι ενδεικτικές διαφημιστικές αφίσες των σιγαρέτων (τσιγάρων) μας "ταξιδεύουν" νοητά σε άλλες εποχές:

Έθνος Extra Κεράνη

Σιγαρέττα "Έθνος" - Με τα εκλεκτότερα καπνά

Σιγαρέττα "Έθνος" - Με τα εκλεκτότερα καπνά

"Έθνος Εξαιρετικά" Κεράνη

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε ότι μέχρι τις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, στη στέγη του πάλαι ποτέ Μεγάρου των Αδελφών Τυπάλδου επί της ακτής Τζελέπη, πλησίον της πλατείας Καραΐσκάκη και παραπλεύρως του πρώην Μεγάρου αδελφών Γιαννουλάτου, μπορούσε κάποιος να διακρίνει τις δυο κάτωθι εικονιζόμενες ξεχασμένες υπαίθριες διαφημιστικές πινακίδες - απομεινάρια περασμένων δεκαετιών, που αφορούσαν τα προαναφερθέντα προϊόντα της καπνοβιομηχανίας "Κεράνης", ήτοι τα σιγαρέτα "Έθνος" και "Pallas":

Τα πετυχημένα χαρμάνια της καπνοβιομηχανίας "Γ.Α. Κεράνης" εκτόξευσαν τις πωλήσεις της επιχείρησης στα ύψη προσφέροντας πολλές και σημαντικές εγχώριες, ευρωπαϊκές και παγκόσμιες διακρίσεις. Κατά την περίοδο της μεγάλης ακμής, το εργοστάσιο παραγωγής του Γ.Α. Κεράνη απασχολούσε 2.500 εργάτες. Όμως, κατά το έτος 1948, ο Γεώργιος Α. Κεράνης απεβίωσε σε ηλικία μόλις 45 ετών και το επιχειρησιακό του μερίδιο πέρασε στα χέρια της γυναίκας του, Ευγενίας Κεράνη, η οποία λίγα χρόνια αργότερα παντρεύτηκε τον συνιδρυτή και ως τότε γενικό διευθυντή της εταιρίας, Σοφοκλή Φλέγγα, με τον οποίον απόκτησε μία κόρη, την Μαρίνα. (σσ. ο Σοφοκλής Φλέγγας είχε ήδη έναν υιό από τον πρώτο του γάμο, τον Σπυρίδωνα Φλέγγα, γεννημένο το έτος 1939, ο οποίος διατέλεσε για πολλά χρόνια γενικός διευθυντής και συνδιευθύνων σύμβουλος της Καπνοβιομηχανίας Γ.Α. Κεράνης Α.Ε.)

Το πρώτο εργοστάσιο της Καπνοβιομηχανίας "Έθνος" - Γ.Α. Κεράνης Α.Ε. επί της οδού Αθηνών-Πειραιώς όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά τη δεκαετία του 1950:

Ο πράσινος τροχιόδρομος που εκτελούσε το δρομολόγιο υπ'αριθμόν "17" στην οδό Τροχιοδρόμων (ήτοι στην σημερινή οδό Δημοσθένους Ομηρίδου Σκυλίτση), στο ύψος της γέφυρας Καλαμάκη, με τον κυλινδρόμυλο "Σπάρτη" των αδελφών Γεωργή και του Νικολετόπουλου να καταγράφεται στο βαθος ενώ στο δεξί άκρο του φωτογραφικού κάδρου διακρίνεται η πρώτη / αρχική εργοστασιακή εγκατάσταση της Καπνοβιομηχανίας "Έθνος" του Γεωργίου Α. Κεράνη:

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, οι κάτωθι εικονιζόμενες νέες εργοστασιακές εγκαταστάσεις της Καπνοβιομηχανίας του Γ.Α. Κεράνη ανεγέρθηκαν στη θέση του παλαιού εργοστασίου.

Τα σαράντα χρόνια δραστηριότητας και η απασχόληση πειραϊκών εργατικών χεριών τονιζόταν μέσα από διαφημιστικές καταχωρήσεις όπως η ακόλουθη, μέσα από τις σελίδες της Εικονογραφημένης Έκδοσης Πειραϊκής Προβολής "Πειραιεύς 1966" (εκ προσωπικού αρχείου).

Τον Απρίλιο του ιδίου έτους (1966), όπως μαρτυρά η κάτωθι διαφημιστική καταχώρηση, η μηνιαία κατανάλωση του σιγαρέτου "Παλλάς" ανερχόταν σε 2.700.104 πακέτα.

Μετά τον θάνατο του άκληρου ιδρυτού Γεωργίου Α. Κεράνη, η ανώνυμος εταιρία / καπνοβιομηχανία έμελλε να ζήσει μια νέα περίοδο ακμής υπό τη διεύθυνση των νέων ιδιοκτητών. 

Νέα προϊόντα έκαναν την εμφάνισή τους στην αγορά κατακτώντας ακόμη και τους πιο απαιτητικούς καπνιστές κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970, εκτοξεύοντας τις πωλήσεις και τα κέρδη της εταιρίας - σσ. ενδεικτικά αναφέρουμε τα τσιγάρα "Κεράνης", "Δελφοί, "Δήλος", "Παλλάς" και "Άρωμα".

4 Νέα Σιγαρέττα: Δήλος, Δελφοί, Κεράνης, Παλλάς

"Άρωμα" Φίλτρο King Size

Σιγαρέττο "Άρωμα"

"Πάνω απ'όλα σταθερό!" - Άρωμα Φίλτρο

Σιγαρέτο Άλφα Άλφα (αΑ) - Ελαφρό Κάπνισμα

"Όλα είναι Άλφα Άλφα"

Στα τέλη της δεκαετίας του  1960, η Γ.Α. Κεράνης Α.Ε προχώρησε σε επέκταση των εργοστασιακών χώρων κατά 28.736 τετραγωνικά μέτρα, γεγονός που οδήγησε σε μια αύξηση της δυνατότητας παραγωγής της εταιρίας σε 3,5 εκατομμύρια τσιγάρα ανά βάρδια, με αποτέλεσμα να καταστεί η πρώτη σε μέγεθος εταιρεία του κλάδου. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως η Γ.Α. Κεράνης Α.Ε. μαζί με τη δεύτερη σε μέγεθος εταιρία του κλάδου - τον Παπαστράτο ΑΒΕΣ, που ανήκει σήμερα στη Ρhilip Μorris - κατείχαν το 69,6% της συνολικής κατανάλωσης. (σσ. εκείνη την εποχή, στην ελληνική αγορά, λειτουργούσαν δεκαπέντε καπνοβιομηχανίες, από τις οποίες οι τέσσερις μεγαλύτερες ήταν οι εξής: Γ.Α. Κεράνης Α.Ε., Παπαστράτος ΑΒΕΣ, Αφοί Ματσάγγου και Καρέλια)

Ευχετήρια κάρτα της καπνοβιομηχανίας "Έθνος" - Γ.Α. Κεράνης Α.Ε. από το έτος 1969 στην οποία χρησιμοποιήθηκε ως εικόνα ο γνωστός πίνακας με θέμα "Τα Κάλαντα" του Νικηφόρου Λύτρα.

Ακολουθούν ορισμένες ακόμη διαφημιστικές καταχωρήσεις των δημοφιλών εμπορικών σημάτων της καπνοβιομηχανίας Γ.Α. Κεράνης από τα χρόνια της ακμής της:

"Πάντοτε Σταθερά Ποιότης" - "Άρωμα" Γ.Α. Κεράνης Α.Ε.

"Έθνος Φίλτρο"

"Αν μιλάμε για τσιγάρο... "Έθνος Λευκό" Φίλτρο

"Κεράνης Φίλτρο" - Το νέο μοντέρνο τσιγάρο με την λιγώτερη νικοτίνη

"Με 100% ευγενή καπνά" - αΑ (Γ.Α. Κεράνης Α.Ε.)

"Παλλάς" - Το ευγενέστερο ελληνικό σιγαρέττο

  

"Παλλάς" / "Pallas": The Finest Greek Cigarettes

"Δήλος Φίλτρα" - Τα Σιγαρέττα της Υψηλής Ποιότητος (Αρχείο ΕΛΙΑ)

"Δελφοί Φίλτρα" - Τα Σιγαρέττα της Υψηλής Ποιότητος (Αρχείο ΕΛΙΑ)

"Παλλάς" - Το Ευγενέστερο Ελληνικό Σιγαρέττο  (Αρχείο ΕΛΙΑ)

"Παλλάς" (Αρχείο ΕΛΙΑ)

"Άρωμα" - Γ.Α. Κεράνης Α.Ε.

Σιγαρέττα Γ.Α. Κεράνης Α.Ε. - "Άρωμα" - "αΑ" - "Δελφοί Φίλτρα" (Αρχείο ΕΛΙΑ)

"Άρωμα" (Αρχείο ΕΛΙΑ)

"Άρωμα" Σιγαρέττα Πολυτελείας

"Σ'όλη την Ελλάδα οι απαιτητικοί καπνισταί το έκαναν τσιγάρο τους!" - "Άρωμα"

"Πρώτο" Φίλτρο Γλυκόπιοτο

"Πρώτο" Φίλτρο Γλυκόπιοτο

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), με την ολική πλέον απαγόρευση διαφήμισης τσιγάρων και το "κάπνισμα" σε διάφορους χώρους να διώκεται ποινικά, οι ρετρό αφίσες εκείνων των δεκαετιών και τα σλόγκαν τύπου "Νιάτα - Χαρά και Τσιγάρο", φαντάζουν τουλάχιστον περίεργα σε όσους δεν έζησαν εκείνα τα χρόνια, τότε που η στοχευμένη πλύση εγκεφάλου μέσω των υποτυπωδών - με τα σημερινά δεδομένα - ΜΜΕ (έντυπα, ραδιόφωνο και τηλεόραση) είχε κάνει "θαύματα" εκτοξεύοντας τα κέρδη των παγκόσμιων καπνοβιομηχανιών σε βάρος της υγείας των καταναλωτών.

Το δημοφιλές "Oscar" και σε μέγεθος King-Size, με 14 δραχμές το πακέτο, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970:

Το εν Πειραιεί κτίριο της καπνοβιομηχανίας του Γ.Α. Κεράνη όπως καταγράφηκε στην γνωστή ταινία παραγωγής του 1971 με τίτλο "Le Casse" (The Burglars):

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 και τις αλλαγές στην εγχώρια αγορά, η καπνοβιομηχανία "Κεράνης" αποφάσισε να δραστηριοποιηθεί στα διεθνή σήματα υπογράφοντας συμβόλαιο για την παραγωγή αρχικά του τσιγάρου "Kent" στην Ελλάδα και εν συνέχεια του "Pall Mall", καθώς τα παλαιότερα δημοφιλή εμπορικά σήματα - όπως π.χ. το "Έθνος" που προαναφέραμε - είχαν πάψει να έχουν μεγάλη ζήτηση. 

Αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1980, το χρυσό "Oscar" αποτέλεσε άλλο ένα τρομερά επιτυχημένο προϊόν για την εταιρία. Αξιοσημείωτο δίχως άλλο το γεγονός πως εκείνη την εποχή, η καπνοβιομηχανία Γ.Α. Κεράνης είχε τη δυνατότητα να παράγει ημερησίως μέσα στις ιδιόκτητες εργοστασιακές εγκαταστάσεις της 4.769.912 τσιγάρα.

"Oscar" - Επιτυχημένο προϊόν της δεκαετίας 1980-1990

Μετά τον θάνατο όλων των ιδρυτών της επιχείρησης, τα δεδομένα για την ιστορική καπνοβιομηχανία άλλαξαν: Η διεύθυνση της εταιρείας και το πλειοψηφικό πακέτο των μετοχών πέρασαν στα χέρια της μοναδικής κόρης της Ευγενίας Κεράνη-Φλέγγα και του Σοφοκλή Φλέγγα, της Μαρίνας Φλέγγα και του συζύγου της Μανώλη Κυπριανίδη. Τη δεκαετία του 1990, ο Μανώλης Κυπριανίδης αποκόμισε τεράστια κέρδη από την πώληση των αποθηκών της καπνοβιομηχανίας Γ.Α. Κεράνης στην οδό Θηβών - οι οποίες διαμορφώθηκαν σε σύγχρονο κτιριακό συγκρότημα με την παρέμβαση της ΓΕΚ Τέρνα του Ν. Καμπά - με σκοπό την στέγαση όλων των υπηρεσιών του ΥΠΕΧΩΔΕ επί ημερών υπουργίας Κώστα Λαλιώτη (σσ. οι άριστες σχέσεις Πα.Σο.Κ και Μανώλη Κυπριανίδη ήταν γνωστές). 

Κατά το έτος 1998, οι προαναφερθέντες Μαρίνα Φλέγγα και Μανώλης Κυπριανίδης αποφάσισαν την πώληση / μεταβίβαση όλων των μετοχών της Ανώνυμης Εταιρίας μέσω του Χρηματιστηρίου Αξιών αποχωρώντας από την ιστορική καπνοβιομηχανία. Με την κίνηση αυτή η επιχείρηση απέκτησε πολυμετοχικό ιδιοκτησιακό σχήμα, υπό τον έλεγχό μιας χρηματιστηριακής εταιρείας, η οποία με την κατάρρευση του Χ.Α.Α. έκλεισε, συμπαρασύροντας μαζί της στο κενό και την καπνοβιομηχανία του Γεωργίου Κεράνη. Οι καταγγελίες για σκάνδαλα κακοδιαχείρισης από τους μετόχους-σωτήρες που είχαν αναλάβει το management της εταιρίας κατά τη δεκαετία του 1990-2000 και τις διάφορες κινήσεις τους (επιχειρηματικές και μη) σε πολλά επίπεδα είναι αναρίθμητες.

Η συνέχεια είναι λίγο-πολύ γνωστή: Η καπνοβιομηχανία σταμάτησε οριστικά την λειτουργία της και την παραγωγή και μέσα από διάφορες αδιαφανείς και μη διαδικασίες έφθασε στην πτώχευση κατά το έτος 2006, οι εργαζόμενοι παρέμειναν απλήρωτοι αναμένοντας μάταια τις αποζημιώσεις τους οι οποίες θα προέκυπταν από την τυχόν εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων της εταιρίας. Τα περιουσιακά στοιχεία της εταιρίας περιελάμβαναν εκτός από το εργοστάσιο στον Πειραιά, έτερο εργοστάσιο στη θέση Γλύφα του νομού Ευβοίας, τα εμπορικά σήματα της εταιρίας και βεβαίως τον μηχανολογικό εξοπλισμό. Ακολούθησαν πάμπολλοι πλειστηριασμοί, δίχως κανένα αποτέλεσμα.

• Το εγκαταλειμμένο εν Πειραιεί καπνεργοστάσιο του Κεράνη στον 21ο αιώνα

Με τη βοήθεια του φωτογραφικού φακού, επιχειρούμε μια παρουσίαση των εξωτερικών χώρων του εγκαταλειμμένου πλέον καπνεργοστασίου της "Γ.Α. Κεράνης Α.Ε.", όπως καταγράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2010, επί της λεωφόρου Αθηνών - Πειραιώς:

Το εγκαταλειμμένο υπό εξέτασιν καπνεργοστάσιο όπως καταγράφηκε από την πεζογέφυρα άνωθεν της οδού Μικράς Ασίας, έναντι του επίσης εγκαταλειμμένου κτιρίου του κυλινδρόμυλου "Σπάρτη" των αδελφών Γεωργή και του Νικολετόπουλου.

Καλοκαίρι του έτους 2013 με ένα ουράνιο τόξο να ξεπροβάλλει πάνω από τον αναξιοποίητο βιομηχανικό όγκο της πάλαι ποτέ κραταιάς καπνοβιομηχανίας του Κεράνη:

Φωτογραφική καταγραφή του υπό εξέτασιν εγκαταλειμμένου εργοστασίου της καπνοβιομηχανίας Κεράνης, όπως διακρινόταν από τη οδογέφυρα της Γρηγορίου Λαμπράκη, το καλοκαίρι του έτους 2016: 

Το ανεκμετάλλευτο πρώην βιομηχανικό κτίριο όπως καταγράφηκε κατά το έτος 2019:

Στις αρχές της δεκαετίας του 2020, το εγκαταλειμμένο καπνεργοστάσιο του Κεράνη προωθήθηκε ως υποψήφιο κτίριο για την στέγαση του νέου Δικαστικού Μεγάρου Πειραιώς. Ως γνωστόν, το κατασχεθέν κτίριο είχε βγει σε πλειστηριασμό λόγω χρεών του ιδιοκτήτη προς τα ασφαλιστικά ταμεία και μετά από χρόνια αποτυχημένων προσπαθειών είχε πωληθεί αντί τιμήματος περίπου 4 εκατομμυρίων Ευρώ στην εταιρία BZPW Real Estate Development η οποία φέρεται να ανήκει στο Μετοχικό Ταμείο των Απομάχων του Ισραηλινού Στρατού (σσ. η αρχική τιμή ήταν περί τα 25 εκατομμύρια Ευρώ). 

Το εγκαταλειμμένο βιομηχανικό ακίνητο όπως καταγράφηκε το καλοκαίρι του έτους 2022: 

Το υπό εξέτασιν αναξιοποίητο βιομηχανικό κτίριο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά περί τα μέσα Ιανουαρίου του έτους 2023:

 

 

Το εγκαταλειμμένο καπνεργοστάσιο του Κεράνη οι περισσότεροι το αναγνωρίζουν από την πρόσοψή του. Ευθύς αμέσως εικονίζεται η λιγότερο αναγνωρίσιμη οπίσθια όψη του κτιρίου, όπως καταγράφηκε από τη συμβολή των οδών Νικολετόπουλου και Κωνσταντινουπόλεως:

Το υπό εξέτασιν πρώην καπνεργοστάσιο του Κεράνη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά τον Νοέμβριο του έτους 2023:

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

Εφημερίδα "Το Βήμα" - "Το άδοξο τέλος μιας λαμπρής διαδρομής 80 ετών"

Ευρυτανικός Παλμός

Αρχείο Εφημερίδας "Ελευθεροτυπία"

Αρχείο Εφημερίδας "Η Καθημερινή"

"Πειραιεύς 1966", Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής, Έκδοσις - Επιμέλεια Θ. Βλάσση, Εκτύπωσις Τυποτεχνική Πειραιάς

Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)

Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως 

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.