Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ ΕΞΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ [Ο ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ]

Ο Θεμιστοκλής (527 - 461 π.Χ) υπήρξε, ως γνωστόν, μια εκ των μεγαλυτέρων και πλέον αναγνωρίσιμων πολιτικών και στρατιωτικών φυσιογνωμιών της Αρχαίας Ελλάδος των αρχών του 5ου π.Χ. αιώνα. Σκοπός του σημερινού αφιερώματος δεν είναι να επιχειρήσουμε κάποια ιστορική αφήγηση / εξιστόρηση των πεπραγμένων αυτού του αρχαιοελληνικού πολιτικού και στρατιωτικού ανδρός, του οποίου οι αποφάσεις και κινήσεις στάθηκαν υπέρμετρα σημαντικές για την ιστορική πορεία της κλασσικής Αθήνας, πλην όμως ως εισαγωγή, αξίζει να αναφερθούμε σε μια φράση η οποία αποδίδεται στον Νεοκλή (πατέρα του Θεμιστοκλή), ο οποίος συμβουλεύοντας τον υιό του Θεμιστοκλή - κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας - δείχνοντάς του κάποιες ξεχασμένες τριήρεις σε μια παραλία του τόνιζε ότι "έτσι συμπεριφέρεται ο λαός και προς τους πολιτικούς του αρχηγούς, όταν δεν τους χρειάζεται πλέον".

• Ο Χάλκινος Ανδριάντας του Θεμιστοκλή

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η πόλη του Πειραιώς, κατόπιν σχετικής χρηματοδότησης / δωρεάς του Πειραιώτη ιστοριοδίφη και συγγραφέα Ιωάννου Αλ. Μελετόπουλου, αποφάσισε να τιμήσει τον φερόμενο ως ιδρυτή της πόλεως Θεμιστοκλή, με την τοποθέτηση ενός χάλκινου ανδριάντα του πλησίον του κεντρικού λιμένος ενώ αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, αποφασίστηκε εν τέλει ο εν λόγω ανδριάντας να τοποθετηθεί στο σημείο όπου ελάχιστα χρόνια πριν είχε κατεδαφιστεί το κτίριο-σύμβολο της πόλης, το "Ωρολόγιον".

Ιστορικό τεκμήριο από τον Τύπο του έτους 1968:

Ο χάλκινος ανδριάντας του Θεμιστοκλέους, όπως προκύπτει και από το παρακάτω τεκμήριο από την Ημερήσιο Τύπο της εποχής εκείνης, τοποθετήθηκε στο "μεταξύ του Τινανείου Κήπου και του παλαιού Ωρολογίου χώρον, με όψιν προς την είσοδον του λιμένος" στις 27 Οκτωβρίου του 1975. 

Αρκετές εβδομάδες αργότερα, τα επίσημα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα ορίστηκαν για την 29η Φεβρουαρίου του έτους 1976: 

Στις 29 Φεβρουαρίου του 1976 λοιπόν, ημέρα Κυριακή, οργανώθηκαν από τον Δήμο Πειραιώς τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Θεμιστοκλή. Μετά από μια σύντομη θρησκευτική τελετή υπό τον Μητροπολίτη Πειραιώς Χρυσόστομο, τον ανδριάντα αποκάλυψε ο Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Αλ. Παπαδόγγονας ο οποίος κατέθεσε στέφανον εκ μέρους της κυβερνήσεως. Ανάλογο στεφάνι κατέθεσε εκ μέρους των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας ο υποναύαρχος κ. Μανουσάκης. Εκτός από τον Δήμαρχο Πειραιώς Αναστάσιο (Τάσο) Βουλοδήμο, στην τελετή παρευρέθησαν ο Υπουργός Απασχολήσεως Κ. Λάσκαρης, ο Β' Αντιπρόεδρος της Βουλής Δ. Αλιπράντης, διάφοροι Βουλευτές Πειραιώς, επίσημοι και πλήθος κόσμου.

Ο ανδριάντας του Θεμιστοκλέους κατά την ημέρα των επίσημων αποκαλυπτηρίων: 

Ο δωρητής του ανδριάντος Ιωάννης Μελετόπουλος, διευθυντής του Εθνολογικού Μουσείου και ιστορικός συγγραφέας, ανήγγειλε τις δυο επόμενες δωρεές του προς τον Δήμο Πειραιώς, ήτοι τη συλλογή χειρογράφων με διοικητικές και δικαστικές αποφάσεις οι οποίες αφορούν τον Πειραιά της περιόδου 1701-1728 καθώς και παρόμοια συλλογή από την Οθωνική περίοδο (αμφότερες για το Ιστορικό Αρχείο της πόλης) καθώς και μια παλαιά χάλκινη προτομή του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη, έργο του γνωστού γλύπτη Λ. Δρόση η οποία αργότερα επρόκειτο να τοποθετηθεί στο σημείο όπου κάποτε βρισκόταν η "στοιχειωμένη" - κατά τους λαϊκούς μύθους - εν Πειραιεί οικία του Μιαούλη έναντι της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος.

Ο χάλκινος ανδριάντας του Θεμιστοκλή είναι έργο του γνωστού γλύπτη και χαράκτη της εποχής Νικόλα (πλήρες ονοματεπώνυμο Νικόλαος Παυλόπουλος, 1909-1990). Στην παρακάτω ασπρόμαυρη φωτογραφία εικονίζεται ο ανδριάντας στο εργαστήριο του Νικόλα προ της τοποθέτησής του στον Πειραιά.

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία του φώτο-ρεπόρτερ Δημητρίου Πουλακίδα καταγράφεται ο χάλκινος ανδριάντας του Θεμιστοκλέους ανάμεσα στο Μέγαρο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου και στον μητροπολιτικό ναό της Αγίας Τριάδος Πειραιώς. 

Αξιοσημείωτο είναι βέβαια το γεγονός πως ο υφιστάμενος χάλκινος ανδριάντας του Θεμιστοκλέους δε συνιστά την πρώτη απόπειρα του Δήμου Πειραιώς να τιμήσει τον ιδρυτή της πόλεως. Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στην πλατεία Θεμιστοκλέους - εκεί όπου σήμερα δεσπόζει το νεοκλασικό Μέγαρο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου (ΝΑΤ) - βρισκόταν (από το 1875) μια επιστύλια προτομή του Θεμιστοκλή η οποία μετά την πώληση της προαναφερόμενης πλατείας από τον Δήμο Πειραιώς στις αρχές της δεκαετίας του 1930 στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος - για να πραγματοποιηθεί η ανέγερση του Μεγάρου της (το οποίο αργότερα πέρασε στην ιδιοκτησία του ΝΑΤ) - κατέληξε μεταπολεμικά σε μια πλατεία στα Ταμπούρια.

• Η σύγχρονη εικόνα του ανδριάντος του Θεμιστοκλέους

Αρκετές πλέον δεκαετίες μετά από τα επίσημα αποκαλυπτήριά του, ο χάλκινος ανδριάντας του Θεμιστοκλή, παραμένει τοποθετημένος πλην όμως πλήρως απαξιωμένος σε ένα κεντρικό σημείο της πόλης έναντι του κεντρικού λιμένος, επί μιας μικρής πλατείας - προέκτασης του Τινάνειου Κήπου  - ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω σε ορισμένες πηγές αποκαλείται και Κήπος του Θεμιστοκλή ή Θεμιστόκλειος Κήπος - στη συμβολή της παραλιακής ακτής Μιαούλη με τη λεωφόρο Βασιλέως Γεωργίου Α':

Με μια πιο προσεκτική ματιά στον ξύλινο φράχτη με τον οποίον είναι περιφραγμένος ο χώρος του μνημείου παρατηρούμε ότι το μονοπάτι που οδηγεί στη βάση του ανδριάντα είναι "φραγμένο" (όση προστασία δηλαδή μπορεί να προσδώσει ένας ξύλινος φράχτης ύψους περίπου ενός μέτρου) και μάλιστα "κλειδωμένο" με αλυσίδα και λουκέτο (φωτογραφία 2011).

Η όλη ετοιμόρροπη πρόχειρη κατασκευή - όπως είναι εμφανές - στηρίζεται σε γνωστή ελληνική πατέντα στήριξης με σχοινί. Υπερπηδώντας τον ούτως ή άλλως ανύπαρκτο και διακοσμητικό ξύλινο φράχτη για να μπορέσω να φωτογραφήσω από κοντά τον ανδριάντα του Θεμιστοκλέους, παρατηρώ ότι το μπροστινό τμήμα της μαρμάρινης βάσης έχει αποκολληθεί από το υπόλοιπο μνημείο, δημιουργώντας ένα κενό αρκετών εκατοστών, το οποίο συν τοις άλλοις είναι γεμάτο απορρίμματα. Φυσικά, ούτε λόγος να γίνεται για την ύπαρξη κάποιας ενημερωτικής πινακίδας με πληροφορίες σχετικά με τον χάλκινο ανδριάντα, τη ζωή και τα έργα του τιμωμένου προσώπου κτλ. 

Σε ένα από τα πλέον κεντρικά σημεία της πόλης του Πειραιά λοιπόν, η παραπάνω εικόνα "διαφημίζει" δεόντως τον Πειραιά σε όσους τουρίστες και ξένους επισκέπτες περιδιαβαίνουν την ακτή Μιαούλη. Καλλωπισμοί και επιδιορθωτικές κινήσεις παρουσιάζονται - κλασικά - λίγο πριν τον εορτασμό των Θεοφανίων ώστε μέσα από τους φακούς των τηλεοπτικών συνεργείων να παρουσιαστεί μια "πλασματική" ωραιοποιημένη εικόνα του Πειραιά, εικόνα η οποία εν συνεχεία προβάλλεται διαμέσου των "κατευθυνόμενων" Μέσων Μαζικής Εξημέρωσης (ΜΜΕ) προς τους μη γνωρίζοντες την πειραϊκή πραγματικότητα.

Ο ανδριάντας του Θεμιστοκλή στο λιμάνι του Πειραιά βεβαίως δεν έχει τη δύναμη να ψελλίσει "άκουσον μεν, πάταξον δε". Ο σύγχρονος - δεύτερος - εξοστρακισμός* της σπουδαίας αυτής προσωπικότητας του 5ου π.Χ. αιώνα λαμβάνει χώρα κάθε ώρα και κάθε στιγμή της ημέρας μέσα από την απαξίωση και την περιφρόνηση.

* Ως γνωστόν ο Θεμιστοκλής, μετά την περίοδο ακμής του, εξοστρακίστηκε από την Αθήνα και εξορίστηκε αρχικά εκτός Αθηνών και εν συνεχεία κατέφυγε στην αυλή του τότε Πέρση βασιλέα Αρταξέρξη όπου και έζησε μέχρι την αυτοκτονία του.

Η ίδια περιφρόνηση και απαξίωση εκφράζεται και μέσα από την στοχευμένη (;) αδυναμία ορθού προσδιορισμού του τάφου του Θεμιστοκλή, ο οποίος για άλλους βρίσκεται εντός των εγκαταστάσεων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, στην Πειραϊκή Χερσόνησο - μη προσβάσιμος για το κοινό - και για άλλους εντός των εγκαταστάσεων των Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα. (παγκόσμια πρωτοτυπία το φαινόμενο αυτό)

Το ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλέους εντός των εγκαταστάσεων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων:

Το έτερο ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλέους εντός των εγκαταστάσεων των Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα: 

Η δε διαχρονική περιφρόνηση και έλλειψη σεβασμού αποδεικνύεται από την διαρκή κατάσταση του χώρου πέριξ του ανδριάντα του Θεμιστοκλέους. Στις παρακάτω φωτογραφίες του θέρους του έτους 2016, ο χώρος δίπλα από τον ανδριάντα έχει καταληφθεί από τις εργολήπτριες εταιρίες του Μετρό και του (νέου) Τραμ. Ο χώρος βεβαίως, όπως και ο Τινάνειος Κήπος, πλήρης απορριμμάτων και ακαθαρσιών.

Σε απόσταση αναπνοής από τον ανδριάντα του Θεμιστοκλέους, μεταξύ των άλλων και μια κουβέρτα, απομεινάρι κάποιων (λάθρο)μεταναστών / προσφύγων, από τους πολλούς που καθημερινά κατασκηνώνουν σε διάφορους δημόσιους χώρους / πλατείες της πόλεως (κατά το έτος 2016):

Ο ανδριάντας του Θεμιστοκλή με φόντο τον εγκαταλειμμένο Εμπορικό Πύργο Πειραιώς (Ουρανοξύστη) και το Μέγαρο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου το καλοκαίρι του έτους 2017:

Κατά τον μήνα Μάιο του επόμενου έτους (2018), η ίδια κατάσταση. Πολλά απορρίμματα, έντονη δυσωδία, πλήρης απαξίωση ακόμη ενός ανδριάντα, φαινόμενο σύνηθες στην πόλη του Πειραιώς που πλέον δεν ξενίζει κανέναν:

Ο ανδριάντας του Θεμιστοκλή όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το καλοκαίρι του έτους 2020 με νέο πολύχρωμο ξύλινο κάγκελο στο παρτέρι (άνευ λοιπών σχολίων):

Πρωτοπόρο εδώ και δεκαετίες στους "αγώνες" βεβήλωσης μνημείων και  καταστροφής δημόσιας και ξένης περιουσίας το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδος (ΚΚΕ), με τη δική του συνεισφορά στον βανδαλισμό του ανδριάντα του Θεμιστοκλέους (φωτογραφία Σεπτέμβριος 2020):

 

Ο εν Πειραιεί ανδριάντας του Θεμιστοκλέους όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το καλοκαίρι του έτους 2022:

Ο εν Πειραιεί ανδριάντας του Θεμιστοκλέους όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά τον μήνα Νοέμβριο του έτους 2022 μετά την απομάκρυνση των προστατευτικών λαμαρινών από το παρακείμενο εργοτάξιο της Αττικό Μετρό ΑΕ. 

 

 

Ο υπό εξέτασιν ανδριάντας του Θεμιστοκλέους όπως καταγράφηκε τον Δεκέμβριο του έτους 2024, με φόντο τον Ουρανοξύστη του Πειραιώς (Piraeus Tower) και το Μέγαρο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου (ΝΑΤ).

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Ο τάφος του Θεμιστοκλή

Η ιστορία της παλαιάς πλατείας Θεμιστοκλέους

Η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• Νικόλας
• Αφιέρωμα της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά "Ο Άγιος Παύλος", με τίτλο "Τέχνη Δημοσία - Η εικαστική όψη του Πειραιά" (σε ηλεκτρονική μορφή)
• Ημερήσιος Τύπος - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.