ΟΙΚΙΑ Α. ΖΩΓΡΑΦΟΥ - ΟΙΚΙΑ Ν. ΚΑΛΑΜΑΡΗ - ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ "ΠΑΡΘΕΝΩΝ" - ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ "ΡΟΛΟΙ" [1880]

Η μεγάλη οικία Νικολάου Καλαμάρη αποτελεί ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα κτίρια του Πειραιά καθώς φέρεται να οικοδομήθηκε κατά τη δεκαετία του 1880 σε ένα κομβικό σημείο της πόλης, έναντι της πλατείας Θεμιστοκλέους και του ιερού ναού της Αγίας Τριάδας, στη συμβολή της τότε οδού Μιαούλη (σήμερα λεωφόρος Εθνικής Αντιστάσεως) με την οδό Ομήρου (ο σημερινός πεζόδρομος Μακράς Στοάς) και με την οδό Τσαμαδού. Το αρχικά τριώροφο γωνιακό κτίριο με τα ισόγεια καταστήματα ταυτίστηκε με την μακροχρόνια, επί δεκαετίες, λειτουργία του Ξενοδοχείου "Ο Παρθενών", τόσο προπολεμικά, όσο και μεταπολεμικά. Σύμφωνα με αρχειακά τεκμήρια εκ πρωτογενούς έρευνας τα οποία βρίσκονται στη διάθεση του παρόντος ιστολογίου, αρχικός ιδιοκτήτης του κτιρίου υπήρξε ο Αθανάσιος Ζωγράφος, από τον οποίον αγόρασε το κτίριο ο Νικόλαος Καλαμάρης ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, διέθετε έτερη μεγάλη οικία παρά την Τερψιθέα. Επίσης αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1880, το υπό εξέτασιν κτίριο, ήτοι η οικία μετά των ισογείων καταστημάτων, διατίθεντο προς ενοικίαση.

Το διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο αποκαταστάθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 (έτος 1994) από τον επιχειρηματικό όμιλο "Χαραγκιώνη". Μετά την πρόσθεση ενός ορόφου, το συνολικό εμβαδόν των επιφανειών ανήλθε σε 3.500 τετραγωνικά μέτρα και το ανακαινισμένο κτίριο έλαβε - σχετικά αυθαίρετα - την ονομασία Εμπορικό Κέντρο "Το Ρολόι". Στο ισόγειο του τετραώροφου πλέον κτιρίου - εμπορικού κέντρου (της λεγόμενης πρώτης γενιάς εμπορικών κέντρων) στεγάστηκαν για αρκετά χρόνια εμπορικά καταστήματα και επιχειρήσεις ενώ στους άνω ορόφους φιλοξενήθηκαν γραφεία, επιχειρήσεις, φροντιστήρια, ιδιωτικές σχολές αλλά και δημόσιες υπηρεσίες (Νομαρχία Πειραιώς). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο προαναφερθείς επιχειρηματικός όμιλος "Χαραγκιώνης" είχε πωλήσει σε αρκετούς ιδιώτες τμήματα του κτιρίου με αποτέλεσμα να παρουσιαστεί το φαινόμενο της πολυϊδιοκτησίας του ακινήτου. 

Για την ιστορία, αξίζει να αναφέρουμε επιγραμματικά πως η σύγχρονη λεωφόρος Εθνικής Αντιστάσεως, με τις παλαιότερες ονομασίες της ως οδός Μιαούλη και προγενέστερα ως οδός του Φεράλδη, αποτελούσε έναν κεντρικό οδικό άξονα της πόλης ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Από την οδό Μιαούλη διέρχονταν οι τροχιόδρομοι (τραμ) της εποχής, στο τμήμα από την πλατεία Ιπποδαμείας μέχρι την εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Όπως προείπαμε, έναντι του αρχικού ναού της Αγίας Τριάδας, υπήρχε μια εκ των κεντρικότερων πλατειών του Πειραιά των τελών του 19ου αιώνα / αρχών του 20ου αιώνα, η πλατεία Θεμιστοκλέους, επί του οικοπέδου της οποίας αργότερα οικοδομήθηκε το Μέγαρο της Εθνικής Τραπέζης και μετέπειτα Μέγαρο μεικτής ιδιοκτησίας Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου / Εθνικής Τραπέζης / Τραπέζης της Ελλάδος. Η οδός Μιαούλη, επί της οποίας υπήρχαν πολλές οικίες και εμπορικά καταστήματα οδηγούσε στις εγκαταστάσεις της εν Πειραιεί Στρατιωτικής Σχολής των Ευελπίδων, στο σημερινό οικόπεδο ιδιοκτησίας ΙΚΑ έναντι του παλαιού Ταχυδρομικού Μεγάρου της πόλης.

Στο κάτωθι δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα (Πειραιεύς: Λεωφόρος Μιαούλη / Pirée: Boulevard Miaoulis) το οποίο χρησιμοποιεί μια φωτογραφία δια χειρός Αναστασίου Γαζιάδη - ο οποίος άλλωστε διατηρούσε το Φωτογραφείο του επί της τότε οδού Μιαούλη στη συμβολή με τις οδούς Τσαμαδού και Ομήρου - διακρίνουμε εκτός των άλλων τμήμα της πλατείας Θεμιστοκλέους, το υπό εξέτασιν κτίριο της μεγάλης οικίας Νικολάου Καλαμάρη στο δεξί άκρο της φωτογραφίας και τη σημερινή λεωφόρο Εθνικής Αντιστάσεως με τους χαρακτηριστικούς τροχιοδρόμους.

Λεωφόρος Μιαούλη - Πειραιάς Αρχές 20ου αιώνα

Για την ιστορία, αξίζει να αναφέρουμε πως το Ξενοδοχείο "Παρθενών", επί της οδού Μιαούλη, ξεκίνησε τη λειτουργία του στα τέλη του 19ου αιώνα. Στις σελίδες του Πλήρους Οδηγού του Πειραιώς του 1906-1907 το εν λόγω ξενοδοχείο καταγραφόταν ως έναντι της Αγίας Τριάδος. Ομοίως, σε σχετικό Οδηγό των αρχών της δεκαετίας του 1910. Στα τέλη της δεκαετίας του '20, στον Μέγα Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1929-1930, το Ξενοδοχείο "Παρθενών", 2ας κατηγορίας, καταγραφόταν στον αριθμό "14" της οδού Ομήρου, υπό τη διεύθυνση Μαρίας Λύρα και Σία. Λίγο πριν το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, σε σχετικό επαγγελματικό Οδηγό της πόλεως, το Ξενοδοχείο "Παρθενών" καταγραφόταν επί της οδού Ι. Δροσοπούλου (σσ. μετονομασία της οδού Ομήρου), με τηλέφωνο επικοινωνίας 43142). Στα μέσα της δεκαετίας του '50, το υπό αναφορά ξενοδοχείο, Ε' Κατηγορίας, καταγραφόταν επί της οδού Ι. Δροσοπούλου 13 με τηλέφωνο επικοινωνίας 43773. Ομοίως, στις αρχές της δεκαετίας του '60, σε σχετικό Οδηγό Αθηνών-Πειραιώς και Προαστίων, το Ξενοδοχείο "Παρθενών" (Ε' Κατηγορίας), καταγραφόταν σταθερά επί της οδού Ι. Δροσοπούλου 13, ενώ σε σχετικούς Οδηγούς της δεκαετίας του '70 δεν υφίστατο πλέον αναφορά σε αυτό.

Σύμφωνα με την κάτωθι καταχώρηση από τις σελίδες του ημερησίου Τύπου του έτους 1917 "ενοικιάζονται γραφεία εις την επί της λεωφόρου Μιαούλη μεγάλην οικίαν του κ. Καλαμάρη", όπου λειτουργούσε το Ξενοδοχείον "Ο Παρθενών", "με ιδιαιτέραν είσοδον επί της οδού Ομήρου".

Λόγω της κομβικής θέσεώς της, η μεγάλη οικία Καλαμάρη μοιραία καταγράφηκε σε αρκετές φωτογραφίες εποχής όπως λ.χ. στην επόμενη ασπρόμαυρη αεροφωτογραφία της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα, παραπλεύρως του Μεγάρου της Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το συγκεκριμένο κτίριο χρησιμοποιήθηκε προπολεμικά αρκετές φορές ως εκλογικό κέντρο, τόσο σε περιόδους δημοτικών όσο και εθνικών εκλογών, κυρίως από το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Ιστορικό τεκμήριο από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1934 με αναφορά στα εγκαίνια του εκλογικού κέντρου του υποψηφίου Δημάρχου Μιχαήλ Ρινόπουλου "εις το ξενοδοχείον "Παρθενών"", ενόψει των δημοτικών εκλογών της 11ης Φεβρουαρίου.

Μεταπολεμική λήψη στην λεπτομέρεια της οποίας διακρίνουμε εκτός από το κτίριο της μεγάλης οικίας Καλαμάρη με ευδιάκριτη την πινακίδα του Ξενοδοχείου "Ο Παρθενών" επί του εξώστη επί της οδού Ομήρου, την αφετηρία των αστικών λεωφορείων παραπλεύρως της εκκλησίας Αγίας Τριάδας και το κτίριο του κεντρικού υποκαταστήματος της Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος (Banque Commerciale de Grece) επί του σημερινού πεζόδρομου Μακράς Στοάς.

Με βάση την ως άνω ασπρόμαυρη μεταπολεμική φωτογραφία παραθέτουμε την παρακάτω σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut.

Στις δυο επόμενες έγχρωμες φωτογραφικές καταγραφές αποτυπώνονται οι προσόψεις του υπό εξέτασιν κτιρίου επί της οδού Τσαμαδού και επί της οδού Εθνικής Αντιστάσεως, όπως αυτές καταγράφηκαν για λογαριασμό του ΥΠΕΚΑ περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Το εν λόγω κτίριο, φερόμενης ιδιοκτησίας Νικηφόρου και Θεοδώρου Χαραγκιώνη, χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο στις 11 Μαϊου του έτους 1987, βάσει της αποφάσεως 28758/1857, όπως αυτή δημοσιεύτηκε στο Δ' Τεύχος του ΦΕΚ 446 της 25ης Μαΐου 1987. 

Όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει, την εποχή του χαρακτηρισμού του κτιρίου ως διατηρητέου, οι άνω όροφοι παρέμεναν ανενεργοί, παρ'ότι υφίστατο η πινακίδα του ιστορικού ξενοδοχείου "Παρθενών" στον μοναδικό εξώστη επί της οδού Εθνικής Αντιστάσεως (δρόμος διπλής κατευθύνσεως). Στο ισόγειο τμήμα του κτιρίου, λειτουργούσαν καταστήματα τόσο επί της οδού Τσαμαδού, όσο και επί των οδών Εθνικής Αντιστάσεως και Μακράς Στοάς (Αφοί Ιορδανίδη, Αφοί Πολιτάκη κτλ.). Αξιομνημόνευτο το γεγονός πως επί της οδού Μακράς Στοάς στο ύψος της Αγίας Τριάδος, προ της πεζοδρομήσεως αυτής, λειτουργούσαν ακόμη οι αφετηρίες των αστικών λεωφορείων.  

Το υπό εξέταση κτίριο σε μια άποψη από τη συμβολή της οδού Εθνικής Αντιστάσεως με την οδό Μακράς Στοάς, περί τις αρχές της δεκαετίας του 1990, προ της αποκατάστασης / μετασκευής του κτιρίου και την προσθήκη του ορόφου. Στον μοναδικό κεντρικό εξώστη επί της λεωφόρου Εθνικής Αντιστάσεως καταγράφεται σταθερά η πινακίδα του ξενοδοχείου "Παρθενών".

Ακολούθως, έχοντας ως βάση την ως άνω ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή εκ του αρχείου Σ. Μαλικούτη, παρουσιάζουμε ακόμα την κάτωθι σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut.

Η σύγχρονη όψη του υπό εξέταση αποκαταστημένου / μετασκευασμένου διατηρητέου κτιρίου μέσα από έγχρωμες φωτογραφίες των αρχών της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα:

Η λεωφόρος Εθνικής Αντιστάσεως το καλοκαίρι του 2016 με την πρώην οικία Καλαμάρη - νυν εμπορικό κέντρο Ρολόι στο βάθος. Σε πρώτο πλάνο, μεταξύ των άλλων, τα έργα του τραμ καθώς και η εγκαταλειμμένη πρώην οικία Κολλά στη συμβολή Τσαμαδού και Εθνικής Αντιστάσεως.

Προς το τέλος της δεκαετίας του 2010, η εικόνα που παρουσίαζε το αποκαταστημένο διατηρητέο κτίριο / εμπορικό κέντρο "Ρολόι" ήταν μάλλον αποκαρδιωτική. Όλοι οι άνω όροφοι του κτιρίου παρέμεναν ανεκμετάλλευτοι, ο ανελκυστήρας και οι κυλιόμενες σκάλες βρίσκονταν εκτός λειτουργίας ενώ είχαν τοποθετηθεί μεταλλικές κατασκευές (φράγματα) που εμπόδιζαν την πρόσβαση στους άνω ορόφους αλλά και στο υπόγειο. Στο δε ισόγειο του κτιρίου, ελάχιστα καταστήματα λειτουργούσαν ακόμη - κυρίως αυτά που βρίσκονται επί της προσόψεως.

Το καλοκαίρι του έτους 2022 ανακοινώθηκε πως η εταιρία Orilina Properties ΑΕΕΑΠ απέκτησε επιφάνεια περίπου 2.000 τετραγωνικών σε 3 ορόφους του υπό εξέτασιν κτιρίου με σκοπό να προχωρήσει στην πλήρη ανακατασκευή του σε μία επένδυση η οποία υπολογίζεται στα 4,5 εκατομμύρια ευρώ. Την ίδια εποχή, ο τρόπος αξιοποίησης του κτιρίου μετά την νέα πλήρη ανακατασκευή του δεν είχε ακόμα αποφασιστεί, ωστόσο υφίστανται διάφορα σενάρια (ξενοδοχείο, φοιτητικές κατοικίες, γραφεία κτλ.). 

Το υπό εξέτασιν κτίριο όπως καταγράφηκε από την συμβολή της λεωφόρου Εθνικής Αντιστάσεως με την πεζοδρομημένη οδό Μακράς Στοάς, το καλοκαίρι του έτους 2025:

Τέλη Ιουλίου του έτους 2025 με τον τροχιόδρομο να σταματά στην στάση επί της οδού Εθνικής Αντιστάσεως στο ύψος του υπό εξέτασιν διατηρητέου κτιρίου:

 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς 
• ΥΠΕΚΑ
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως 

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.