ΟΙ ΠΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΠΑΥΣΙΛΥΠΟΥ

Η όψη των δυο όμοιων επιβλητικών πυργοειδών κατασκευών (πυργόσπιτων) στο οικόπεδο το οποίο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Παυσίλυπου, Παπαδιαμάντη και Επιδαύρου, επί ενός άκρως προνομιακού σημείου, πλησίον των νοτιοανατολικών προπόδων του λόφου της Καστέλλας, αποσπούσε ανέκαθεν το βλέμμα μου.

Ασφαλώς, δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι περί τα μέσα προς τέλη του 19ου αιώνα, ορισμένοι εύποροι αστοί και αριστοκράτες των Αθηνών και του Πειραιώς, επέλεξαν να οικοδομήσουν τις εξοχικές κατοικίες / επαύλεις τους περιμετρικά του λόφου της Καστέλλας (Μουνιχίας), με θέα τον μικρό φυσικό όρμο της Μουνιχίας (Τουρκολίμανο ή Μικρολίμανο) και τον φαληρικό όρμο. 

Μελετώντας τις διαθέσιμες ιστορικές πηγές, μπορεί κάποιος να συμπεράνει πως τα κάτωθι εικονιζόμενα δίδυμα πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου προϋπήρχαν της εποχής της επεκτάσεως του σχεδίου πόλεως προς την περιοχή του Τουρκολίμανου. 

Στο κάτωθι απόσπασμα από το τοπογραφικό Σχέδιο της Πόλης του Πειραιά - όπου επισημαίνονται οι αλλαγές λόγω της επέκτασης εκείνης της εποχής στην νοτιοανατολική πλευρά του λόφου της Καστέλλας - με ημερομηνία 7 Νοεμβρίου 1886 / ΦΕΚ 306, οι δίδυμοι πύργοι της οδού Παυσίλυπου επισημαίνονται με κίτρινο χρώμα. Η παραλιακή οδός Μουνύχου, όπως καταγράφεται στο κάτωθι απόσπασμα από το τοπογραφικού του Σχεδίου Πόλης, δεν είναι άλλη από την σύγχρονη παραλιακή ακτή Αλέξανδρου Κουμουνδούρου.

Πηγή: Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη

Στην επόμενη ψηφιακά επεξεργασμένη φωτογραφία, με ασυνήθιστη ομολογουμένως γωνία λήψης (ο φωτογράφος πρέπει να βρισκόταν λογικά επί της λεωφόρου Φαλήρου (νυν Βασιλέως Παύλου / Αλέξανδρου Παπαναστασίου) ή πλησίον αυτής κοντά στο ύψος δηλαδή που βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Χαράλαμπου Καστέλλας), η οποία τοποθετείται χρονικά στα τέλη του 19ου αιώνα (1897;), καταγράφονται τόσο τα δίδυμα πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου, όσο και έτερες κατοικίες - επαύλεις της περιοχής επί της τότε οδού Κουμουνδούρου (σσ. πρόκειται για την σημερινή οδό Καραγεώργη Σερβίας, η χάραξη της οποίας φαίνεται ξεκάθαρα στα δεξιά της φωτογραφίας). Βεβαίως, στο βάθος, στο τέρμα της οδού Κουμουνδούρου, επί του βραχώδους υψώματος, προεξείχε η έπαυλις του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, με φόντο πλοία που βρίσκονταν στον φαληρικό όρμο:

Για λόγους ευκολίας και κατανόησης των ως άνω, η θέση των υπό εξέταση διδύμων καστρόσπιτων  έχει σημανθεί εντός κόκκινου πλαισίου: 

Δίχως αμφιβολία, οι δίδυμοι πύργοι της οδού Παυσίλυπου είχαν την ατυχία να βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από την προαναφερόμενη έπαυλη του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, η οποία δέσποζε πάνω από το μικρό φυσικό λιμανάκι της αρχαίας Μουνιχίας (Τουρκολίμανο), στο σημείο όπου στις μέρες μας βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος (ΝΟΕ). Η μεγάλη πλειοψηφία των φωτογραφικών καταγραφώ ή/και των καρτ-ποστάλ των τελών του 19ου και των πρώτων δεκαετών του 20ου αιώνα, συνήθως κατέγραφαν τον εν λόγω φυσικό λιμένα της Μουνιχίας με επίκεντρο την έπαυλη (βίλα) Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, με αποτέλεσμα μοιραία τα δίδυμα πυργόσπιτα να μένουν συχνά εκτός φωτογραφικού "κάδρου". 

Υπήρξαν βεβαίως ορισμένες "εξαιρέσεις", όπως διακρίνουμε στα κάτωθι εικονιζόμενα ελαφρώς επεξεργασμένα επιχρωματισμένα επιστολικά δελτάρια στα οποία καταγράφονται ευρύτερες απόψεις του Τουρκολίμανου, με αποτέλεσμα να συμπεριλαμβάνονται συν τοις άλλοις και τα υπό εξέτασιν δίδυμα πυργόσπιτα: 

Ομοίως συμβαίνει στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα (1908;), με επίκεντρο και σημείο αναφοράς πάντοτε την έπαυλη Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, στην οποία όμως καταγράφονται οι υπόλοιπες επαύλεις της περιοχής (Βασιλειάδου, Μαυρομιχάλη, Οριγώνη κτλ.) με τα δίδυμα πυργόσπιτα να εμφανίζονται οριακά στο δεξί άκρο της εικόνας:  

Τα υπό εξέτασιν καστρόσπιτα της οδού Παυσίλυπου όπως καταγράφηκαν σε μια λεπτομέρεια από μια ευρύτερη φωτογραφική λήψη του Γερμανού ερασιτέχνη φωτογράφου Paul Schulz, κατά το έτος 1928:

Ενδεικτικό αρχειακό τεκμήριο από τις αρχές της δεκαετίας του '30 με αναφορά στην οικία Α.Β. Αναγνωστόπουλου, επί της οδού Παυσίλυπου 1 - βάσει της τότε αρίθμησης - άνωθεν του γηπέδου τένις της Καστέλλας.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο ερασιτέχνης φωτογράφος Γεώργιος Σαματούρας, κατέγραψε με τον φακό του τα υπό εξέτασιν πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου ως εξής:

Φωτογράφος: Γ. Σαματούρας - Αρχείο ΕΛΙΑ

Χρησιμοποιώντας ως βάση την ως άνω ασπρόμαυρη αρχειακή λήψη του Γ. Σαματούρα της δεκαετίας του 1960 επιχειρούμε μια σύνθεση/αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες και του σήμερα", μέσα από το πρωτότυπου προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut.

Ακολουθούν δυο ακόμη φωτογραφικές καταγραφές των προαναφερομένων ιδιότυπων αρχιτεκτονικά κατασκευών της οδού Παυσίλυπου, δια χειρός Γ. Σαματούρα, μέσα από τα ψηφιοποιημένα αρχεία του ΕΛΙΑ:

Φωτογράφος: Γ. Σαματούρας - Αρχείο ΕΛΙΑ

Φωτογράφος: Γ. Σαματούρας - Αρχείο ΕΛΙΑ

Χρησιμοποιώντας ως βάση την ως άνω ασπρόμαυρη αρχειακή λήψη της δεκαετίας του 1960 του Γ. Σαματούρα, παρουσιάζουμε μια ακόμα σύνθεση/αντιπαραβολή του Πειραιά "χθες και του σήμερα" για λογαριασμό του πρωτότυπου προσωπικού project Πειραιάς / Piraeus Retronaut.

Τα δυο υπό εξέτασιν δίδυμα πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου, τα οποία αμφότερα χαρακτηρίστηκαν ως διατηρητέα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, όπως καταγράφηκαν για λογαριασμό του Αρχείου Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων του Υπουργείου Περιβάλλον Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ):

Τα ξεχωριστής αρχιτεκτονικής και ιστορικής αξίας δίδυμα πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου στην Καστέλλα όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά κατά το έτος 2010, παρουσιάζοντας μια εικόνα μάλλον αντιφατική, αφού ο μεν εκ δεξιών πύργος έστεκε ακατοίκητος, αναξιοποίητος και εγκαταλειμμένος, ενώ ο εξ'αριστερών είχε ανακατασκευασθεί / αποκατασταθεί και κατοικείτο.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο κάτωθι εικονιζόμενος, εγκαταλειμμένος στις αρχές της δεκαετίας του 2010, πύργος της οδού Παυσίλυπου 2, καταγραφόταν παλαιότερα ως οικία του ζωγράφου Γεωργίου Ροϊλού (1867-1928) και αργότερα (δεκαετία 1920) ως ιδιοκτησία του ναυτιλιακού πράκτορα Ανδρέα Αναγνωστόπουλου! Όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει, κατά το έτος 2010, επί της κεντρικής εξώπορτας του εν λόγω κτιρίου, υπήρχε αναρτημένη πινακίδα του αρχιτεκτονικού γραφείου του Νικολάου Ντόριζα, το οποίο ως γνωστόν δραστηριοποιείται με αντικείμενο την αγορά ακινήτων καθώς επίσης την αποκατάσταση ιστορικών / παραδοσιακών κτιρίων.

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός ότι, το εν λόγω κτίριο, σύμφωνα με τον διαρκή κατάλογο των κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Ελλάδος έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο σύμφωνα με την ΥΑ ΥΠΠΟΤ/ΔΝΣΑΚ/53873/1190/04/8/2010 - ΦΕΚ 364/ΑΑΠ/6-9-2010 ΦΕΚ 364/ΑΑΠ/06-09-2010. 

Μάλιστα το κείμενο της εν λόγω Υπουργικής Απόφασης σημειώνει τα εξής: "Χαρακτηρίζουμε ως μνημείο, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 6 παρ. 1β και 1γ, του Ν. 3028/2002, τον δίδυμο πύργο επί της οδού Παυσίλυπου 2 και Επιδαύρου, στο Δήμο Πειραιώς Ν. Αττικής, φερόμενης ιδιοκτησίας "ΚΑΝΕ ΜΟΥ ΤΙ XARI ΚΤΙΜΑΤΙΚΙ LIMITED", διότι παρουσιάζει αξιόλογα αρχιτεκτονικά, μορφολογικά, τυπολογικά και τεχνικά χαρακτηριστικά και μαζί με το δίδυμο κτίριο επί της οδού Παυσίλυπου 4, συγκροτούν ένα ενδιαφέρον σύνολο κτηρίων της περιοχής της Καστέλλας, κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, της οποίας αποτελούν τοπόσημα."

Λίγα χρόνια αργότερα, περί τα μέσα της δεκαετίας του 2010, ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του ως άνω πυργόσπιτου της οδού Παυσίλυπου 2, από το προαναφερθέν αρχιτεκτονικό γραφείο του Νικολάου Ντόριζα, για λογαριασμό ναυτιλιακής εταιρείας με έδρα το Λονδίνο (Poseidon Shipping Consultants Ltd.).

Το έτερο πυργόσπιτο, επί της οδού Παυσίλυπου 4, το οποίο καταγραφόταν παλαιότερα ως οικία Κωνσταντινίδη, σε μια λήψη των αρχών της δεκαετίας του 2010:

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως το εν λόγω (αριστερό) διατηρητέο πυργοειδές κτίριο, συνολικού εμβαδού 260 τετραγωνικών μέτρων επί οικοπέδου 346 τετραγωνικών μέτρων, το οποίο διαθέτει υπόγειο (91 τ.μ. για χρήση ως αποθήκη), ισόγειο (110 τ.μ., το οποίο περιλαμβάνει  χώρο υποδοχής, υπνοδωμάτιο, μπάνιο και κουζίνα), πρώτο όροφο (111 τ.μ. με χώρο υποδοχής, ένα υπνοδωμάτιο, ένα μπάνιο, κουζίνα και βεράντα με θέα στην θάλασσα) και δώμα (47 τ.μ. με ένα υπνοδωμάτιο με μπάνιο και μεγάλη ταράτσα με ωραία θέα στην θάλασσα και σε ολόκληρη την Αττική), διατίθετο προς πώληση κατά το έτος 2020 αντί 1.100.000 Ευρώ. 

Οι υπό εξέτασιν πύργοι της οδού Παυσίλυπου όπως καταγράφηκαν στις αρχές του έτους 2021 από την οδό Παπαδιαμάντη:

Το πυργόσπιτο της οδού Παυσιλύπου 4, όπως καταγράφηκε το καλοκαίρι του έτους 2025:

• Το "Παυσίλυπον"

Αντί επιλόγου, αξίζει να αναφερθούμε έστω και επιγραμματικά στην προέλευση της ονομασίας της οδού Παυσίλυπου! Σύμφωνα λοιπόν με τις διαθέσιμες πηγές, το "Παυσίλυπον" (Posillipo στα ιταλικά και Posilleco στην τοπική ναπολιτάνικη διάλεκτο) αποτελεί την ονομασία μιας φημισμένης λοφώδους συνοικίας στην πόλη της Napoli της γειτονικής Ιταλίας. Η συγκεκριμένη παραθαλάσσια συνοικία η οποία διαθέτει όμορφες επαύλεις, γνώρισε μεγάλη ακμή από τους αρχαίους ρωμαϊκούς χρόνους λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφικής της τοποθεσίας. 

Δίχως αμφιβολία βέβαια, η ονομασία της ιταλικής συνοικίας προήρθε από την αρχαία ελληνική λέξη "παυσίλυπον", ήτοι "αυτό που παύει την λύπη". Ο εν λόγω αρχαιοελληνικός όρος και η χρήση του σχετίζεται άμεσα με μέρη που διακρίνονται για την ομορφιά και την ηρεμία τους!

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Οι Πύργοι του Πειραιά

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996
• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)
• ΥΠΕΚΑ
• Διαρκής Κατάλογος Κηρυγμένων Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων της Ελλάδος
• Τα δημοφιλή δίδυμα «καστράκια» του Μικρολίμανου
• Καθημερινή - Το κίτρινο πυργόσπιτο του Ροϊλού

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.