ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΑΙΓΕΩΣ (ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ)

Η αρχική, αρχαιοελληνικής προέλευσης, ονομασία της σημερινής εν Πειραιεί λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας υπήρξε οδός Μιλτιάδου. Ο νικητής των πρώτων Μηδικών Πολέμων ηρωικός στρατηγός Μιλτιάδης, γνωστός από την ιστορικής σημασίας μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ., υπήρξε εκείνος που έδωσε το πρώτο όνομα της υπό εξέτασιν οδού με βάση την υπ'αριθμόν 446/21.12.1851 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. Η οδός Μιλτιάδου οριζόταν εκείνη την εποχή ως "αρχόμενη από της βρύσης της νέας και μεγάλης αποβάθρας, διερχόμενη δια του κέντρου της πλατείας, ένθα υπάρχει η δεντροφυτεία και λήγουσα ανατολικώς προς θέσιν Μουνιχίας". Ελάχιστες εβδομάδες αργότερα, στις αρχές του έτους 1852, με βάση νέο διάταγμα της Νομαρχίας Αττικοβοιωτίας 1458/22.02.1852, η οδός άλλαξε ονομασία και μετονομάστηκε σε οδό (λεωφόρο) Αιγέως, προς τιμήν του μυθολογικού πατέρα του Θησέα, ο οποίος έδωσε άλλωστε και το όνομά του στο ομώνυμο πέλαγος (Αιγαίο Πέλαγος).
 

Στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του 1906 - 1907 υπάρχει αναφορά στην οδό Αιγέως η οποία "άρχεται εκ της Τρούμπας, τέμνει την πλατεία Τερψιθέας, μέχρι Μουνυχίας". Στον Πανελλήνιο Οδηγό του 1912 υπό Κ. Σταματίου και Β. Μπουζούρα, η οδός Αιγέως καταγράφεται "από Τρούμπας ως Μουνυχίας" ενώ σε αντίστοιχο Οδηγό του έτους 1916 η οδός Αιγέως αναφέρεται ξανά ως "από της θέσεως Τρούμπας".

Λεωφόρος Αιγέως 17 (Τρούμπα) - Έτος 1907

Μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους, η υπό εξέταση οδός (λεωφόρος) Αιγέως μετονομάστηκε εκ νέου προς τιμήν της "Δευτέρας Μεραρχίας του Ελληνικού Στρατού" και της προσφοράς της. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στον Μέγα Οδηγό του Πειραιώς του 1929-1930, η οδός Αιγέως ή Βας Μεραρχίας καταγράφεται εις "θέσις Τρούμπα".

Για την ιστορία, η Δευτέρα Μεραρχία του Ελληνικού Στρατού, γνωστή και ως "Σιδηρά Μεραρχία", είχε την έδρα της, σύμφωνα με την παλαιότερη χωροταξική κατανομή στρατιωτικών δυνάμεων, στην περιοχή της Αθήνας-Πειραιά. Το δε 34ο Σύνταγμα Πεζικού, αποτελούσε ένα εκ των τριών Συνταγμάτων της εν λόγω Μεραρχίας και είχε την έδρα του στην πόλη του Πειραιά. Η Δευτέρα Μεραρχία έλαβε μέρος σε όλες τις σπουδαίες πολεμικές επιχειρήσεις του πρώτου μισού του 20ου αιώνα και διακρίθηκε ιδιαιτέρως. Πιο συγκεκριμένα, η Δευτέρα Μεραρχία του Ελληνικού Στρατού συμμετείχε με απόλυτη επιτυχία στις μάχες του Σαρανταπόρου, των Γιαννιτσών, στη Θεσσαλονίκη, στην κατάληψη των Ιωαννίνων ενώ και κατά τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο έλαβε μέρος σε μεγάλες επιχειρήσεις όπως της Στρώμνιτσας, του Κιλκίς, του Πετσόβου κ.α.

Άποψη της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, στη συμβολή αυτής με την ακτή Μιαούλη, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από την παλαιά αποβάθρα της Τρούμπας (αποβάθρα Βασιλέως Κωνσταντίνου) κατά το έτος 2012. Δεξιά καταγράφεται το πολυώροφο Μέγαρο Λυκιαρδόπουλου με είσοδο επί της οδού Δευτέρας Μεραρχίας 2 και ισόγεια καταστήματα σε αμφότερες τις όψεις του, ενώ αριστερά, ισόγειο γωνιαίο κατάστημα, κατασκευής των αρχών του 20ου αιώνα, το μοναδικό του είδους του που έχει απομείνει επί της ακτής Μιαούλη.

Το ίδιο σημείο όπως καταγράφηκε μια δεκαετία αργότερα, στις αρχές Ιανουαρίου του έτους 2022:

Γυρνώντας το ρολόι του χρόνου αρκετές δεκαετίες πίσω, μια παρέα ανθρώπων επί της αποβάθρας Βασιλέως Κωνσταντίνου (Τρούμπας), με φόντο τη συμβολή της ακτής Μιαούλη με τη λεωφόρο Δευτέρας Μεραρχίας.

Σκηνή καθημερινότητας στη συμβολή των οδών Δευτέρας Μεραρχίας και ακτής Μιαούλη:

Επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας υφίστανται αρκετά πολυώροφα οικοδομήματα γραφείων, συνήθως με ισόγεια καταστήματα όπως επίσης και ιδιωτικά μέγαρα, κατασκευές ως επί το πλείστον των δεκαετιών 1960 και 1970, όπως λ.χ. το κάτωθι εικονιζόμενο μέγαρο γραφείων στη συμβολή των οδών Δευτέρας Μεραρχίας 3 και Αγίου Σπυρίδωνος (κατασκευής 1970), στο ισόγειο του οποίου λειτούργησε για αρκετά χρόνια το ταξιδιωτικό πρακτορείο "Αμφιτρύων". 

Διαφημιστική καταχώρηση της εταιρίας Transmar Shipping Agency του Γεωργίου Καβούκα η οποία έδρευε στο ως άνω εικονιζόμενο κτίριο γραφείων επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας 3, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980:

Η αγνώριστη πλην όμως πολυσύχναστη οδός Δευτέρας Μεραρχίας με τα καφενεία της όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από τον Γάλλο στρατιωτικό φωτογράφο Jacques Moreau, τον Ιούνιο του έτους 1917, κατά τη διάρκεια της αποβίβασης του γαλλικού κατοχικού εκστρατευτικού σώματος στον Πειραιά. Στη συμβολή της υπό εξέτασιν λεωφόρου με την ακτή Μιαούλη διακρίνεται το ισόγειο κτίριο καταστημάτων το οποίο σώζεται ως τις μέρες μας. Στο βάθος, η αποβάθρα της Τρούμπας και ο κεντρικός λιμήν του Πειραιώς.

Έτερο φωτογραφικό αρχειακό τεκμήριο δια χειρός αγνώστου φωτογράφου στο οποίο καταγράφονται πλανόδιοι / υπαίθριοι λούστροι επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, περί τη δεκαετία του 1970, με φόντο το προαναφερθέν κτίριο στη συμβολή των οδών Δευτέρας Μεραρχίας 3 και οδού Αγίου Σπυρίδωνος:

Έχοντας ως βάση την ως άνω ασπρόμαυρη φωτογραφία, επιχειρούμε την παρακάτω σύνθεση / αντιπαραβολή του ιδίου σημείου του Πειραιά τότε και σήμερα (2020), μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraaeus Retronaut: 

Μια ευρεία φωτογραφική καταγραφή του παραπάνω σημείου από το φθινόπωρο του έτους 2020:

Επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, ιδιαίτερα στο τμήμα αυτής από την ακτή Μιαούλη και μέχρι το ύψος των κήπων της Τερψιθέας, εγκαταστάθηκαν πολλές ναυτιλιακές εταιρίες, γραφεία τουρισμού αλλά και τραπεζικοί οίκοι οι οποίοι σταδιακά αποχώρησαν από τον Πειραιά προς τα τέλη του 20ου αιώνα λόγω της γενικότερης απαξίωσης στην οποία περιήλθε η περιοχή. Αξιοσημείωτο το γεγονός πως περί τα μέσα της δεκαετίας του 1970, στο κτίριο γραφείων και ισογείων καταστημάτων που βρίσκεται στη συμβολή της υπό εξέτασιν λεωφόρου με την οδό Αγίου Σπυρίδωνος στον αριθμό "25", βρίσκονταν τα γραφεία της Olympic Maritime S.A. παρά Springfield Shipping Co. Panama S.A., συμφερόντων Αριστοτέλη Ωνάση (Σμύρνη, 15 ή 20 Ιανουαρίου 1906 - Παρίσι, 15 Μαρτίου 1975). 

Κατά τα ένδοξα χρόνια της Τρούμπας όμως, στον αριθμό "3" της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, όπως μαρτυρά η κάτωθι γαλλόφωνη καταχώρηση (με αρκετά ορθογραφικά λάθη) λειτουργούσε το καμπαρέ International, το οποίο διέθετε συν τοις άλλοις 20 καλλιτέχνιδες διαφόρων εθνικοτήτων, μεγάλη ευρωπαϊκή ορχήστρα αλλά και ανατολίτικη μουσική με χορεύτριες εκ Αρμενίας: 

Η αρχή της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021:

Στο ίδιο ακριβώς σημείο της υπό εξέτασιν λεωφόρου κατά το καλοκαίρι του έτους 2021 (αρχές Αυγούστου), με τον ουρανό συννεφιασμένο και την ατμόσφαιρα αρκετά βεβαρημένη λόγω των πυρκαγιών που μαίνονταν εκείνες τις ημέρες σε διάφορα σημεία του λεκανοπεδίου της Αττικής.

Ιστορικό τεκμήριο (έτος 1969) από τον πάλαι ποτέ ένδοξο ναυτιλιακό Πειραιά με τα γραφεία της Ανδριακής του Γουλανδρή, επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας στον αριθμό "2", στο Μέγαρο Λυκιαρδόπουλου.

Παρομοίως και η εταιρία Aegean Oceanic S.A., όπως μαρτυρά το κάτωθι ιστορικό τεκμήριο από τα μέσα της δεκαετίας του 1970:

Στο ισόγειο του Μεγάρου Λυκιαρδόπουλου, στον αριθμό "2" της οδού Δευτέρας Μεραρχίας, για πολλά χρόνια λειτούργησε το φαρμακείο του Χρίστου Γρηγορόπουλου και αργότερα των κληρονόμων του, προτού μεταφερθεί αργότερα επί της ακτής Μιαούλη 43.

Φαρμακείον Χρίστου Γρηγορόπουλου (αρχές δεκαετίας 1970)

Πάντοτε στο Μέγαρο Λυκιαρδόπολου, στον αριθμό "2" της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, καταγραφόταν το γραφείο τουρισμού του Λυκούδη "Κοσμοταξιδευτές".

Εκτός βέβαια από εμπορικά καταστήματα και έδρες επαγγελματιών και εταιριών, η λεωφόρος Δευτέρας Μεραρχίας διέθετε ανέκαθεν έντονη παρουσία στα νυχτερινά δρώμενα της Τρούμπας, με καταστήματα όπως λ.χ. το καφωδείο "Διεθνές" (δεκαετία 1920) το οποίο αργότερα εξελίχθηκε σε καμπαρέ με την ίδια επωνυμία.

Κτίριο γραφείων στη συμβολή της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Φίλωνος 64 (σσ. στο ισόγειο άδειο, εγκαταλειμμένο κατάστημα της αγγλικής τραπέζης National Westminster Bank - Natwest, αργότερα στο ίδιο ακίνητο λειτούργησε Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Πειραιώς):

Δευτέρας Μεραρχίας και Φίλωνος όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021:

Σε τούτη ακριβώς τη διασταύρωση, Δευτέρας Μεραρχίας και Φίλωνος, ο φωτογράφος Στέλιος Σκοπελίτης καταγράφει στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ένα από τα πολλά γνωστά καφενεία της Τρούμπας, το καφενείο "Άνδρος" και παραπλεύρως αυτού το Εστιατόριον "Διεθνές", για το φωτογραφικό του λεύκωμα "Νεοκλασικά σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά". 

Στην απέναντι γωνία, διαγωνίως, πάντοτε στη συμβολή της υπό εξέτασιν λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Φίλωνος, ο φωτογράφος Μανόλης Βερνάρδος αποτυπώνει στον Πειραιά του 1969 τις εργασίες κατεδάφισης του διώροφου νεοκλασικού κτιρίου που υπήρχε στο σημείο. Στο εν λόγω οικόπεδο κατασκευάστηκε γωνιακή πολυώροφη οικοδομή γραφείων με είσοδο στον αριθμό "66" της οδού Φίλωνος με ισόγεια καταστήματα τόσο επί της οδού Φίλωνος όσο και επί της λεωφόρου ΙΙας Μεραρχίας.

Λεπτομέρεια του κεντρικού εξώστη του περικαλλούς νεοκλασικού κτιρίου που βρισκόταν στη συμβολή της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Φίλωνος, δια χειρός Μανόλη Βερνάρδου:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως αρκετά από τα σύγχρονα πολυώροφα μέγαρα γραφείων της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας φέρουν ονομασίες όπως λ.χ. Ποσειδώνιον Μέγαρο (ΙΙας Μεραρχίας και Φίλωνος), Μέγαρο Κεπέση (ΙΙας Μεραρχίας και Νοταρά), Μέγαρο Αλασία (ΙΙας Μεραρχίας 11 και Νοταρά - παλαιότερα έδρα της Naftomar), Μέγαρο Αρβανίτη (ΙΙας Μεραρχίας και Κολοκοτρώνη) κ.α. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε πως το τελευταίο χρονικά πολυώροφο μέγαρο γραφείων το οποίο κατασκευάστηκε στην υπό εξέταση λεωφόρο βρίσκεται στους αριθμούς "8-10" της οδού Δευτέρας Μεραρχίας και παραμένει αναξιοποίητο στους άνω ορόφους - μόνο στο ισόγειο λειτουργεί το all day café-restaurant Beluga καθώς και ο υπόγειος χώρος στάθμευσης. Για την κατασκευή του εν λόγω πολυόροφου κτιρίου κατεδαφίστηκε το κτίριο του παλαιού κινηματογράφου "Φως" του Βύρωνα Μονσελά καθώς και το ισόγειο κτίριο όπου λειτουργούσε το ιταλικό εστιατόριο Da Nicola. 

Ιστορικό τεκμήριο από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, διαφημιστική καταχώρηση εταιρίας συμφερόντων του Έλληνο-Κύπριου εφοπλιστή Λουκά Χατζή-Ιωάννου (Alassia Shipping Co. Ltd.) η οποία είχε την έδρα της στον αριθμό "12" της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας.

Από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930, προπολεμική διαφημιστική καταχώρηση της Τεχνικής Εταιρίας Α. Αθανασιάδη και Α. Ζαγλακίδη, με έδρα επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας 14.

Κτίρια γραφείων επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας 16 και Φίλωνος και επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας 18 και Νοταρά. Στο δεύτερο κτίριο στεγάζονται τα Ναυτικά Μητρώα του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής.

Στο κάτωθι εικονιζόμενο τμήμα της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας λοιπόν, κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, μπορούσε κανείς να συναντήσει τον προαναφερθέντα αισθηματικό κινηματογράφο "Φως" όπου παίζονταν έργα σεξ αλλά και καουμπόικα κατά τη συνήθεια της εποχής, τον επίσης κινηματογράφο αισθησιακών ταινιών "Ολύμπικ" (προτού μεταφερθεί στην οδό Φίλωνος), το φαρμακείο του Χρ. Γρηγορόπουλου, το εστιατόριο "Ελλάς" της οικογενείας Γιγουρτάκη, το εστιατόριο "Λιόπεσι" των αδελφών Παπακωνσταντίνου και ακριβώς απέναντι το εστιατόριο "Αιγαίον" του Κ. Παντελιού (αργότερα ιδιοκτησίας Σπανού), το ξενοδοχεία "Νέα Υόρκη", "Χιος - Λήμνος - Άνδρος" και "Η Πρωτεύουσα", όπως και νυχτερινά κέντρα / καμπαρέ όπως λ.χ. το "Διεθνές" (βλέπε ως άνω καταχώρηση από τον Τύπο του έτους 1941), το "Black Horse" (IIας Μεραρχίας 11), το "Αρζεντίνα" (στη διασταύρωση με την οδό Φίλωνος), το Bar Havana (ΙΙας Μεραρχίας 22) κ.α.

Ξενόγλωσση διαφήμιση του προαναφερθέντος Argentina Music Hall (Seamen's Club), το οποίο βρισκόταν στον αριθμό "9" της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας:

Εικόνες που παραπέμπουν στην παλιά Τρούμπα όπως προβλήθηκε μέσα από γνωστές ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου ("Καλώς ήλθε το δολάριο", "Στέλλα", "Κόκκινα Φανάρια" κ.ο.κ.) ως μέρος της εσωτερικής και εξωτερικής διακόσμησης καφέ-εστιατορίου (Lola's) που λειτούργησε για ορισμένα χρόνια επί της οδού Δευτέρας Μεραρχίας κατά τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα.

Ιστορικό τεκμήριο από έτος 1969, με τα φροντιστήρια πλοιάρχων και τη σχολή ραντάρ του Πλωτάρχου του Λιμενικού Σώματος ε.α. Σπυρίδωνος Μ. Ράνη, στο προαναφερθέν Μέγαρο Κεπέση, στον αριθμό "11" της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας.

Οι νέες πινακίδες ονοματοθεσίας του Δήμου Πειραιώς, οι οποίες τοποθετήθηκαν σε συγκεκριμένα σημεία της πόλεως του Πειραιώς, όπως καταγράφηκαν στις αρχές του έτους 2016, στη συμβολή των οδών Δευτέρας Μεραρχίας και Νοταρά:

Παρεμπιπτόντως, στη συμβολή της υπό εξέτασιν λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Κολοκοτρώνη, κάποιοι έχουν αναρτήσει εις διπλούν τις κάτωθι δίγλωσσες πινακίδες, οι οποίες εμπεριέχουν και ιστορικά στοιχεία / πληροφορίες σχετικά με το όνομα της κάθε οδού. Σε έναν ιδανικό Πειραιά, με κατοίκους που θα διέθεταν δυο δράμια μυαλό και θα εξέλεγαν δημοτικούς άρχοντες με άλλα δυο δράμια μυαλό, κάπως έτσι θα έπρεπε να ήταν οι πινακίδες των οδών σε κάθε δρόμο της πόλης.

Άποψη της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, πλησίον της συμβολής αυτής με τη λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου, στο ύψος των κήπων της Τερψιθέας (φωτογραφία έτους 2010).

Μια σπάνια φωτογραφική καταγραφή του ιδίου σημείου της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας - η οποία καθημερινώς τα πρωινά βρίθει από παράνομα σταθμευμένα οχήματα - δίχως πολλά οχήματα και δίχως ούτε ένα σταθμευμένο όχημα λόγω παρουσίας αστυνομικών δυνάμεων για την διέλευση του Προέδρου του Ισραήλ στις 31 Ιανουαρίου του έτους 2018:

 

Αγνώριστη και ερημική λεωφόρος Δευτέρας Μεραρχίας, Μάρτιος 2020, λόγω απαγόρευσης κυκλοφορίας για την αποτροπή εξάπλωσης του κορωνοϊού:

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως στη βάση δεδομένων του ΥΠΕΚΑ, χαρακτηρίζεται ως διατηρητέο κτίριο επί της υπό εξέτασιν οδού Δευτέρας Μεραρχίας 15 και Κολοκοτρώνη - σσ. στο προαναφερθέν σημείο φυσικά δεν υφίσταται κάποιο διατηρητέο, στη θέση του έχει οικοδομηθεί πολυόροφο κτίριο γραφείων, τελευταία χρήση του οποίου, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000, υπήρξε ως Τράπεζα Ναυτιλίας (ναυτιλιακό υποκατάστημα) της Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος. 

• Η λεωφόρος Δευτέρας Μεραρχίας από την Τερψιθέα προς το λιμάνι - Παλαιές Φωτογραφίες

Οι γνωστοί φωτογράφοι αδελφοί Ρωμαϊδη, αποτύπωσαν την αδιαμόρφωτη λεωφόρο Αιγέως, στο τμήμα της από τους κήπους της Τερψιθέας προς το λιμάνι της πόλης του Πειραιά και την αποβάθρα της Τρούμπας στο βάθος, περί τα τέλη του 19ου αιώνα, στην παρακάτω ασπρόμαυρη φωτογραφία. Αριστερά και δεξιά οι κήποι της Τερψιθέας ενώ ευδιάκριτη είναι η συμβολή με την σημερινή οδό Κολοκοτρώνη.

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία από γαλλικό επιστολικό δελτάριο (carte postale) με τίτλο Le Pirée - Rue Egeos et Jardin Terpsithéa (Πειραιάς - Οδός Αιγέως και Κήπος Τερψιθέας), η οποία τοποθετείται χρονικά περί τις αρχές του 20ου αιώνα, παρατηρούμε ότι επί της υπό εξέταση οδού (λεωφόρου) Αιγέως είχαν τοποθετηθεί κολώνες ηλεκτροδότησης:

Η προαναφερόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία με την χαρακτηριστική λεζάντα στη γαλλική γλώσσα αποτέλεσε τη βάση για την παρακάτω σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες και του σήμερα":

Ακολούθως, παρουσιάζεται ένα επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο το οποίο τιτλοφορείται "Λεωφόρος Αιγέως" και καταγράφει την εικόνα της προαναφερόμενης λεωφόρου από τη συμβολή της σημερινής οδού Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Φίλωνος. Στο βάθος, εκτός από τους κατάφυτους κήπους της Τερψιθέας, διακρίνονται οι μαρμάρινες κλίμακες (σκαλάκια) που είχαν κατασκευαστεί στη συμβολή της οδού Αιγέως με την οδό Σωκράτους (Βασιλέως Κωνσταντίνου):

Σε αυτό το τμήμα της οδού Αιγέως, στις αρχές του 20ου αιώνα, όλα ήταν πιθανά, όπως άλλωστε επιβεβαιώνει και το παρακάτω απόκομμα από τον ημερήσιο Τύπο του έτους 1913 στο οποίο γίνεται μάλιστα αναφορά στο "παρά την λεωφόρον Αιγέως καφφωδείον του Φ. Κουμμούτσου":

Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα, στη συμβολή της τότε λεωφόρου Αιγέως με την οδό Φίλωνος λειτουργούσε το ξενοδοχείο "Άγιος Γεώργιος". Αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, στη ίδια διασταύρωση της οδού Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Φίλωνος βρισκόταν το Ξενοδοχείον "Κάρδιφ" του Ν. Κάκαρη, ένα από τα πολυάριθμα ξενοδοχεία που λειτουργούσαν εκείνη την εποχή στην Τρούμπα:

Ξενοδοχείον "Κάρδιφ" Νικ. Δ. Κάκαρη

Στις επόμενες μεταπολεμικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες της δεκαετίας του 1950-1960, εικονίζεται η αρχή της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, στη συμβολή με την ακτή Μιαούλη, από δυο διαφορετικές γωνίες λήψεως. Παρατηρήστε τη χαμηλή δόμηση των κτιρίων και το νεότευκτο πολυώροφο Μέγαρο Π.Ν. και Φ. Λυκιαρδόπουλου (αρκετοί το αναγνωρίζουν ως το κτίριο που στέγασε επί πολλά χρόνια τα γραφεία της Ολυμπιακής Αεροπορίας) στη συμβολή Δευτέρας Μεραρχίας και ακτής Μιαούλη. Σε αμφότερες φωτογραφίες, επί της ακτής Μιαούλη, εικονίζεται και το διερχόμενο κόκκινο τραμ της παραλίας.

Στην επόμενη φωτογραφία με ημερομηνία 23 Μαρτίου του έτους 1960 εικονίζεται ένστολος στην παραπάνω διασταύρωση της ακτής Μιαούλη με την οδό Δευτέρας Μεραρχίας με φόντο το προαναφερθέν Μέγαρο Π.Ν. και Φ. Λυκιαρδόπουλου ή "Ιόνιον Μέγαρον" (όπως είναι η επίσημη ονομασία της). 

Γνωστοποίηση στον Τύπο του έτους 1911 με αναφορά στη λεωφόρο Αιγέως:

Η παρακάτω διαφημιστική καταχώρηση του έτους 1915 (ένα χρόνο δηλαδή προτού αλλάξει η ονομασία από λεωφόρος Αιγέως σε λεωφόρος Δευτέρας Μεραρχίας) αναφέρεται στο νέο φαρμακείο του Μιχαήλ Πελεκάνου (πρώην Ραυτόπουλου) στη συμβολή της προαναφερόμενης λεωφόρου με την οδό Κολοκοτρώνη:

Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα, στον αριθμό "18" της λεωφόρου Αιγέως καταγραφόταν το εν Πειραιεί πρακτορείο της Standard Oil Co. of New York.

Λίγα χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1920, στην ίδια διεύθυνση καταγραφόταν τα κεντρικά γραφεία της εταιρίας μεταφορών Andrew Adams Express:

Ειρήσθω εν παρόδω, στον αριθμό "19" της υπό εξέτασιν λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, πάντοε πλησίον της συμβολής της υπό εξέτασιν οδού με την οδό Κολοκοτρώνη, καταγράφονταν τα γραφεία του Εργοστασίου Ποτοποιίας του Γ.Π. Λυσίκατου.

• Η λεωφόρος Δευτέρας Μεραρχίας και οι κήποι της Τερψιθέας

Η λεωφόρος Δευτέρας Μεραρχίας ενώνει ουσιαστικά σε ευθεία γραμμή τον λιμένα της Ζέας (Πασαλιμάνι) με το κεντρικό λιμάνι του Πειραιά. Παλαιότερα, η ανηφορική Δευτέρας Μεραρχίας συνδεόταν με την κεντρική λεωφόρο Σωκράτους (μετέπειτα Βασιλέως Κωνσταντίνου, νυν Ηρώων Πολυτεχνείου), διαμέσου μαρμάρινων κλιμάκων, οι οποίες καταργήθηκαν επί ημερών δημαρχίας του δοτού δημάρχου Πειραιώς Αριστείδη Σ. Σκυλίτση βάσει μελετών και αποφάσεων που είχαν ληφθεί προ της εγκαθιδρύσεως της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών.

Στην κάτωθι ελαιογραφία των τελών του 19ου αιώνα δια χειρός Βασιλείου Χατζή (Καστοριά, 1870 - Αθήνα, 1915), μπορεί κανείς να παρατηρήσει τους κάτω κήπους της Τερψιθέας, τις προαναφερθείσες μαρμάρινες κλίμακες οι οποίες ένωναν την οδό Δευτέρας Μεραρχίας με την κεντρική λεωφόρο Σωκράτους, επί της οποίας ειρήσθω εν παρόδω, διερχόταν ο θρυλικός "κωλοσούρτης". Στο άνω δε τμήμα των κήπων Τερψιθέας, καταγράφονταν οι επαύλεις διαφόρων επιφανών Πειραιωτών εκ των ποίων η οικία Χριστόπουλου, επί της οδού Καραΐσκου 161, κατασκευής 1881, διασώζεται έως τις μέρες μας (21ος αιώνας).

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, επί ημερών δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου, πραγματοποιήθηκαν έργα ανάπλασης και εξωραϊσμού στο υπό εξέτασιν σημείο.

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία, από τις ψηφιοποιημένες συλλογές του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείο (ΕΛΙΑ), η οποία τοποθετείται χρονικά περίπου στα μέσα του 20ου αιώνα, καταγράφονται μεταξύ των άλλων τα μαρμάρινα σκαλιά της οδού Δευτέρας Μεραρχίας:

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όπως τεκμηριώνεται από σχετική πρωτογενή έρευνα, μελετήθηκε και αποφασίστηκε η κατάργηση των μαρμάρινων κλιμάκων και η ενοποίηση της οδού Δευτέρας Μεραρχίας με σκοπό την απρόσκοπτη συγκοινωνιακή ένωση των προβλητών του κεντρικού λιμένος Πειραιώς με το Πασαλιμάνι (λιμήν Ζέας) και την λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, από όπου επιτυγχανόταν η έξοδος προς την Αθήνα, όπως επίσης η αποσυμφόρηση της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α'.

Στην επόμενη ασπρόμαυρη λήψη - από το αρχείο του φωτορεπόρτερ Τάκη Φλώρου - καταγράφεται μια ακόμη άποψη της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας και της πλατείας (κήποι) της Τερψιθέας κατά τη δεκαετία του 1960. Αξιοσημείωτος ο αριθμός παραδοσιακών κτιρίων που ακόμα υφίσταντο επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας και επί της οδού Κολοκοτρώνη όπως επίσης οι πρώτες πολυκατοικίες οι οποίες είχαν ήδη ανεγερθεί στις οδούς Νοταρά και Φίλωνος. Αδύνατον να μην σημειωθεί η παρουσία ενός χαρακτηριστικού αστικού λεωφορείου, στο ύψος της Τερψιθέας, επί της τότε λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου.

Άποψη της οδού Δευτέρας Μεραρχίας όπως καταγράφηκε από τις μαρμάρινες κλίμακες περί τα τέλη της δεκαετίας του 1960:

Το σημείο τομής της ανηφορικής λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου, όπως καταγράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2010, λίγο πριν την μετατροπή του υπό εξέτασιν δρόμου από διπλής κατεύθυνσης σε μονής κατεύθυνσης με φορά από την Τρούμπα προς το Πασαλιμάνι (λιμήν Ζέας), με ταυτόχρονη ύπαρξη contra flow λεωφορειόδρομου στο τμήμα  από Ηρώων Πολυτεχνείου έως ακτή Μιαούλη:

• Η λεωφόρος Δευτέρας Μεραρχίας από την Τερψιθέα προς το Πασαλιμάνι

Οι κήποι της Τερψιθέας, τους οποίους πολύς κόσμος αποκαλούσε απλά "Περιβολάκια", αποτελούσαν την διαχωριστική γραμμή μεταξύ δυο διαφορετικών κόσμων: από τη μια ο λιμενικός κόσμος, με τους ναυτεργάτες, τους μαουνιέρηδες, τους ναυτικούς, τους ξένους, τον υπόκοσμο της Τρούμπας και τα δικά τους κέντρα διασκέδασης και από την άλλη πλευρά, προς το Πασαλιμάνι, η αστική τάξη του Πειραιά με τα παραδοσιακά κτίρια και τα νεοκλασικά αρχοντικά επιφανών οικογενειών (Ιγγλέσης, Βραχνός, Κούτσης, Οικονομίδης, Μαρούλης, Αναγνωστόπουλος, Ζάκκας, Μπαρμπαρέσος, Νομικός κ.α.), τα δικά της καταστήματα, τα πιο "προσεγμένα" καφέ και τα εστιατόρια. 

Η λεωφόρος Δευτέρας Μεραρχίας λοιπόν, ένωνε δυο φυσικούς λιμένες, το κεντρικό λιμάνι, τον επονομαζόμενο και λιμένα Κανθάρου και τον αρχαίο λιμένα της Ζέας, το Πασαλιμάνι. Στο τμήμα από την Τερψιθέα προς το Πασαλιμάνι κυριαρχούσαν οι οικίες επιφανών και γνωστών αστών Πειραιωτών οι οποίες μεταπολεμικά αντικαταστάθηκαν από πολυκατοικίες γραφείων / κατοικιών ως επί το πλείστον με ισόγεια καταστήματα. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, στη συμβολή της υπό εξέτασιν λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Καραΐσκου 157, βρισκόταν το Ακτινολογικό Εργαστήριο του Γεωργίου Π. Ματαράγκα. 

Αντίστοιχα, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στη συμβολή της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Αλκιβιάδου, βρίσκονταν τα Φροντιστήρια Αξιωματικών Μηχανικών του Εμπορικού Ναυτικού των Α. Μανωλάκου - Φ. Κατσουράκη και Γ. Σαράντη, ως συνέχεια των παλαιότερων φροντιστηρίων Λάμπρου - Μανωλάκου.

Περνώντας το ύψος των πλατειών (κήπων) της Τερψιθέας με κατεύθυνση προς το Πασαλιμάνι, στη συμβολή των οδών Δευτέρας Μεραρχίας 23 και Πραξιτέλους (σσ. μεταπολεμική αρίθμηση), ο φωτογραφικός φακός συναντά το κάτωθι εικονιζόμενο διατηρητέο κτίριο στο οποίο στεγάστηκαν προπολεμικά το Λύκειο "Ελληνισμός" του Κυριάκου Σταυριανού και μεταπολεμικά για αρκετά χρόνια οι Επαγγελματικές Τεχνικές Σχολές "Αρχιμήδης":

Αρχειακό τεκμήριο από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 με αναφορά στο Εργαστήριο Ελευθέρων Σπουδών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών "Αλφάριθμος", καταγραφόμενο στη συμβολή των οδών Δευτέρας Μεραρχίας και Πραξιτέλους 179 (σσ. το "179" της Πραξιτέλους δεν βρίσκεται επί της ως άνω διασταυρώσεως).

Παραπλεύρως του εγκαταλειμμένου κτιρίου των Τεχνικών Σχολών "Ο Αρχιμήδης", στη συμβολή της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Κουντουριώτου, για αρκετές δεκαετίες σημεία αναφοράς υπήρξαν το θέατρο "Αυλαία" ιδιοκτησίας του γεννημένου στον Πειραιά θεατρικού επιχειρηματία Μπάμπη Κράλιοβιτς το οποίο πρώτο-λειτούργησε το έτος 1966 και ακριβώς απέναντι, η ιδιωτική κλινική "Άγιος Νικόλαος".

Στα τέλη του 19ου αιώνα, στην ίδια διασταύρωση (Αιγέως και Κουντουριώτη), καταγραφόταν η οικία του ξυλεμπόρου Ι.Χ. Ιωαννίδη.

Στον αριθμό "25" της υπό εξέτασιν λεωφόρου, επί δεκαετίες καταγράφεται η έδρα του Ομίλου Κυριών Φίλων Αστυνομίας Πειραιώς (ΟΚΦΑ). 

Αξιοσημείωτο επίσης το γεγονός πως στον αριθμό "30" της λεωφόρου Αιγέως σύμφωνα με την τότε αρίθμηση, στις αρχές του 20ου αιώνα, βρίσκονταν τα γραφεία του Οίκου Πωλήσεων Γαιανθράκων του Εμμανουήλ Φραγκόπουλου (σσ. οι αποθήκες της εν λόγω επιχείρησης βρίσκονταν παρά τη θέσιν Μανίνα, στην ακτή Αλκίμων, στα παλιά Καρβουνιάρικα της πόλης):

Φωτογραφική καταγραφή μιας σύγχρονης κατασκευής - κτιρίου γραφείων με ισόγειο κατάστημα στη συμβολή της υπό εξέτασιν λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Πραξιτέλους:

Άποψη της υπό εξέτασιν λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, όπως καταγράφηκε από τη συμβολή με την οδό Πραξιτέλους, κατά το έτος 2023:

Η σημερινή άποψη των κτιρίων επί της συμβολής της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Υψηλάντου. Το γωνιακό διατηρητέο κτίριο στη συμβολή της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Υψηλάντου, συνολικού εμβαδού 850 τετραγωνικών μέτρων (επί οικοπέδου 308 τετραγωνικών μέτρων), το οποίο καταγράφεται ως κατασκευή εποχής Μεσοπολέμου (αλλά ίσως να είναι προγενέστερο), επωλείτο (το έτος 2015) αντί 1.500.000 Ευρώ.

Η όψη του προαναφερομένου χαρακτηρισμένου ως διατηρητέο από την δεκαετία του 1980 κτιρίου, όπως καταγράφηκε για λογαριασμό του ΥΠΕΚΑ - σσ. μεταξύ των άλλων διακρίνεται η πινακίδα του ξενοδοχείου "Ευρώπη" ("Europa") το οποίο λειτούργησε για αρκετές δεκαετίες στους άνω ορόφους, οι πινακίδες του φροντιστηρίου υποψηφίων αξιωματικών μηχανικών του Εμπορικού Ναυτικού του Γεωργίου Σαράντη, ενώ στο ισόγειο, στο οποίο λειτούργησε εστιατόριο για πολλά χρόνια (λ.χ. το "Πέτρινο"), διακρίνεται η επιγραφή "restaurant".  

Το εν λόγω κτίριο, φερόμενης ιδιοκτησίας της Αγλαΐας Ποταμιάνου (το γένος Λιανού, συζύγου του εφοπλιστή Πέτρου Ποταμιάνου) και του πατέρα αυτής Δημητρίου Λιανού, παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και ποικιλόμορφα επιμέρους στοιχεία, όπως γωνιόλιθους, παραστάδες με κορινθιάζοντα επίκρανα, γείσο, κυμάτια, περίτεχνα κιγκλιδώματα στους εξώστες και μαρμάρινα φουρούσια με πλούσια λαξευτή διακόσμηση.

Φωτογραφικές καταγραφές της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας (προς Πασαλιμάνι) από τη συμβολή αυτής με την οδό Υψηλάντου:

Λεπτομέρεια μιας εκ των δυο κυρίων εισόδων του διατηρητέου νεοκλασικού επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας 34, όπου για αρκετά χρόνια στεγάστηκε το Γερμανικό Ινστιτούτο Goethe (Γκαίτε): 

Διαφημιστική καταχώρηση από το εν Πειραιεί Γερμανικόν Ινστιτούτον "Γκαίτε" (Goethe - Institut Piraeus), επί της οδού ΙΙας Μεραρχίας 34 στο Πασαλιμάνι, από το έτος 1960:

Αντίστοιχη αρχειακή διαφημιστική καταχώρηση μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1967:

Το προαναφερόμενο κτίριο επί της οδού Δευτέρας Μεραρχίας 34, το οποίο γειτνιάζει με την πάλαι ποτέ οικία Γ. Στρίγκου:

Μια παλαιότερη απεικόνιση του ιδίου σημείου - στο αριστερό άκρο της φωτογραφία διακρίνεται τμήμα της πινακίδας του Γαλλικού Ινστιτούτου (παράρτημα Πειραιώς) το οποίο λειτουργούσε εντός της πρώην οικίας Στρίγκου:

Ακριβώς απέναντι, στη συμβολή των οδών Δευτέρας Μεραρχίας 29 και Υψηλάντου, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στο ιστορικό πλέον American Toast House, μια οικογενειακή επιχείρηση - ταχυφαγείο (fast food) που λειτουργεί από το 1972. 

Η επόμενη φωτογραφική καταγραφή, δια χειρός του γνωστού Πειραιώτη φωτογράφου Ιπποκράτη Παπαδόπουλου, το φωτογραφείο του οποίου ("Το Σικ") βρισκόταν επί της οδού Αλκιβιάδου, αναπαράγεται μέσα από πολλές καρτ-ποστάλ εποχής, όπως οι λ.χ. οι κάτωθι, οι οποίες όμως είναι λανθασμένα ανεστραμμένες: 

Πειραιεύς: Λεωφόρος Αιγέως / Pirée: Boulevard Egéo

Πειραιεύς: Λεωφόρος Αιγέως / Pirée: Boulevard Egéo

Η σωστή φορά της προαναφερόμενης φωτογραφίας είναι η ακόλουθη, όπως χρησιμοποιείται στο παρακάτω δίγλωσσο επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο εποχής:

Πειραιεύς: Λεωφόρος Αιγέως / Pirée: Boulevard Egée

Ειρήσθω εν παρόδω, επί της οδού Σκουζέ κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, παράλληλης οδού της υπό εξέτασιν λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, έχει απομείνει μια και μοναδική παλαιά πινακίδα που αναφέρεται στην "Οδό ΙΙας Μεραρχίας" με χρήση πολυτονικού συστήματος (παρατηρήστε τη χρήση δασείας στην λέξη "οδός"):

Προς το τέλος της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, με θέα τον λιμένα της Ζέας, βρισκόταν στις αρχές του 20ου αιώνα η οικία του Γεωργίου Στρίγκου (μετέπειτα εν Πειραιεί παράρτημα του Γαλλικού Ινστιτούτου και νυν ιδιοκτησία Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδου) και απέναντι ακριβώς η οικία του ξυλεμπόρου Δημητρίου Πολυμερόπουλου (Κλινική Παναγία Οδηγήτρια μεταπολεμικά - κατεδαφισμένο). 

Στην παρακάτω σπάνια ασπρόμαυρη φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα παρατηρήστε την πρώην οικία Γ. Στρίγκου με το χαρακτηριστικό belvedere στην συμβολή της παραλιακής ακτής Τρύφωνος Μουτζόπουλου με την τότε οδό Αιγέως. Στην ακριβώς απέναντι γωνία η οικία Πολυμερόπουλου ακόμη δεν είχε ανεγερθεί. Παρατηρώντας με προσοχή την ίδια πάντοτε φωτογραφία μπορούμε να εντοπίσουμε επίσης το υπάρχων διατηρητέο στη γωνία ΙΙας Μεραρχίας και Υψηλάντου όπως επίσης και το έτερο παραδοσιακό διατηρητέο που διασώζεται μέχρι σήμερα στη συμβολή ΙΙας Μεραρχίας και Κουντουριώτου:

Μεταπολεμικά, στο ισόγειο της πρώην οικίας Στρίγκου, εγκαταστάθηκε το μικρό ζαχαροπλαστείο "Η Μυροβόλος" το οποίο αποτέλεσε σημείο αναφοράς στη γωνία της ακτής Τρύφωνος Μουτζοπούλου με την λεωφόρο Δευτέρας Μεραρχίας.

Στην παρακάτω ασπρόμαυρη φωτογραφία των μέσων της δεκαετίας του 1960 (Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Αρχείο ΕΛΙΑ) καταγράφεται εκ νέου η συμβολή της οδού ΙΙας Μεραρχίας με την παραλιακή ακτή Τρύφωνος Μουτζοπούλου:

Η πρώην οικία Γεωργίου Στρίγκου, στον αριθμό "36" της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, στη συμβολή με την ακτή Τρύφωνος Μουτζοπούλου (φωτογραφία έτους 2012): 

Το τέλος της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021:

Διαβάστε θέματα σχετικά τη λεωφόρο Δευτέρας Μεραρχίας:

Η οικία Γεωργίου Στρίγκου τότε και σήμερα

Στο εσωτερικό της οικίας Στρίγκου [Open House Athens 2018]

Πειραιάς τότε και σήμερα - Πασαλιμάνι - Η οικία Πολυμερόπουλου

Σχολαί "Αρχιμήδης" [1933]

Οι κήποι της Τερψιθέας

Το Μέγαρο Λυκιαρδόπουλου στην ακτή Μιαούλη

Το American House Toast στο Πασαλιμάνι

ΔΠ 1930

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996 
• "Ο Πειραιεύς του άλλοτε", Πάνου Λώζου, 1987 
• Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004 
• "Νεοκλασικά Σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά", Φωτογραφικό Λεύκωμα, Στέλιος Σκοπελίτης (1975)
• Ημερήσιος Τύπος - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.