Ι.Ν ΑΓΙΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ [1878]

Ο ιερός ναός του Αγίου Κωνσταντίνου - όπως λανθασμένα μνημονεύεται κατά κύριο λόγο μάλλον για λόγους συντομίας, καθώς πρόκειται σύμφωνα με την πλήρη ονομασία για τον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Πειραιώς - οικοδομήθηκε στο κέντρο του Πειραιά κατά την χρονική περίοδο 1879 - 1883. 

Η θεμέλιος λίθος της εν λόγω εκκλησίας τέθηκε μεν στις 2 Ιουλίου του 1878, επί ημερών δημαρχίας του μακροβιότερου Δημάρχου της πόλεως Τρύφωνος Μουτζόπουλου, πλην όμως οι εργασίες κατασκευής και αποπεράτωσης αυτού, όπως άλλωστε και τα επίσημα εγκαίνια καθυστέρησαν αξιοσημείωτα, λόγω πολλών διαμαχών μεταξύ των κληρονόμων του Χιώτη έμπορου Ηλία Βάβουλα (της γνωστής οικογενείας Βάβουλα, η οποία ως γνωστόν κατείχε μεγάλες εκτάσεις στον Πειραιά) και του Δήμου Πειραιώς.

Στο υπέρθυρο του υπό εξέτασιν ιερού ναού, ανάμεσα στις αρκετές μαρμάρινες επιγραφές ξεχωρίζει η κάτωθι εικονιζόμενη στην οποία μνημονεύεται ο προαναφερθείς Δήμαρχος Πειραιώς Τρύφων Μουτζόπουλος, επί ημερών δημαρχίας του οποίου βρέθηκε η "χρυσή τομή" με τους κληρονόμους του Βάβουλα και αποπερατώθηκε η κατασκευή του ιερού ναού. 

Σε άλλες ανάλογες μαρμάρινες επιγραφές καταγράφονται οι δωρητές και οι ευεργέτες του ιερού ναού των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Πειραιώς, όπως λ.χ. στην κάτωθι ενδεικτική επιγραφή με τους "δωρητές από ιδρύσεως του ναού", όπου μεταξύ των άλλων ξεχωρίζουν τα ονόματα του Σπυρίδωνος Μεταξά, της γνωστής οικογενείας βιομηχάνων Μεταξά, του Γεωργίου Καψαμπέλη, αλλά και του ιδρυτού της γνωστής καπνοβιομηχανίας του Γ.Α. Κεράνη.

Έτερες μαρμάρινες επιγραφές από την είσοδο του υπό εξέτασιν ιερού ναού με αναφορά στην περίοδο εσωτερικής και εξωτερικής ανακαίνισης (1925-1940) και στα ονόματα των μελών της σχετικής Επιτροπείας της εκκλησίας, ενώ παραπλεύρως μνημονεύονται οι δωρητές από το έτους 1927, μεταξύ των οποίων διακρίνουμε το όνομα του Μιλτιάδη Πουρή, των εφοπλιστών αδελφών Β. Δεστούνη, του βιομηχάνου Ευάγγελου Ι. Γεωργή, διαφόρων μελών της γνωστής οικογενείας Λούκου κ.α.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο υπό εξέτασιν ιερός ναός κατασκευάστηκε αρχικά δίχως όνομα, υπό τον χαρακτηρισμό ως "νέα εκκλησία επί της πλατείας Κοραή", ενώ αργότερα αποφασίστηκε να τιμηθούν ο Μέγας Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη. Ο Π. Καμπούρογλου, στο έργο του "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους", κατέγραφε την νεόδμητη εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου εις την πλατεία Κοραή, ανεγερθείσα κατά το έτος 1880-1882, η οποία εσωτερικώς δεν είχε ακόμη περατωθεί. Επίσης, ως προς την κατασκευή του ιερού ναού, ο ίδιος ανέφερε πως μέχρι εκείνη την στιγμή είχαν ξοδευτεί 150 χιλιάδες δραχμές!

Ο σχεδιασμός του ιερού ναού των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης αποδίδεται στον γνωστό εξ Ύδρα αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμο, ο οποίος είχε την συνολική επίβλεψη του έργου. Παρόλα ταύτα, ούτε η αρχική πρόταση του Λαζαρίμου, ούτε τα τελικά σχέδια έχουν διασωθεί. Η κυρίως κατασκευή του ιερού ναού πραγματοποιήθηκε, όπως προαναφέραμε, με μεγάλες καθυστερήσεις κατά το διάστημα 1878 - 1882, με επιβλέποντα μηχανικό τον Παναγιώτη Ζίζηλα, ενώ η διακόσμηση και η αγιογράφηση του εσωτερικού ολοκληρώθηκε την περίοδο 1886 - 1891. Ο εν λόγω ιερός ναός, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως βυζαντινή τρίκλιτη σταυροειδής βασιλική με τρούλο, διαθέτει εγκάρσιο κλίτος και δυο εντυπωσιακά προεξέχοντα κωδωνοστάσια. Αρχικά η εκκλησία είχε αποφασιστεί να χαρακτηρίζεται από νεοκλασικά μορφολογικά στοιχεία, αλλά στην πορεία, κατόπιν παρέμβασης του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, τα νεοκλασικά στοιχεία περιορίστηκαν χάριν των νέο-βυζαντινών.

Η εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης αποτελεί στις μέρες μας (21ος αιώνας) μια από τις μεγαλύτερες σε χωρητικότητα εκκλησίες του Πειραιά (1200 άτομα), με δυναμική θέση στο κέντρο της πόλης, απέναντι από το Δημοτικό Θέατρο της πόλης και πλησίον της κεντρικής πλατείας Κοραή. Βέβαια, οι δυο πλέον πρόσφατοι μεγάλοι σεισμοί (του 1981 και του 1999), προκάλεσαν αρκετές ζημιές σε διάφορα σημεία του ιερού ναού, συνεπικουρούμενης βέβαια και της φθοράς του χρόνου.

• Η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου μέσα από παλαιές φωτογραφίες:

Δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο εποχής των αρχών του 20ου αιώνα με τίτλο "Άγιος Κωνσταντίνος (Saint Constantin, Pirée)" στο οποίο καταγράφεται η υπό εξέτασιν εν Πειραιεί εκκλησία των Ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στη συμβολή της ομωνύμου οδού Αγίου Κωνσταντίνου με την οδό Καραϊσκου:

Έτερο ανάλογο ελαφρώς επιχρωματισμένο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο με γωνία λήψης από την οδό Αγίου Κωνσταντίνου (Πειραιεύς: Πλατεία Αγ. Κωνσταντίνου / Pirée: Place St. Constantin). Στο φωτογραφικό κάδρο, εκτός από την εκκλησία και οι παραδοσιακές οικίες οικογενειών Πειραιωτών αστών αρχικής ιδιοκτησίας μελών της εμπορικής οικογενείας Ράλλη, επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου. 

Στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1906-1907, η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου καταγράφεται επί της πλατείας Κοραή με ιερείς τους Δ. Παπαδάκη, Γ. Πειρουνάκη και Γ. Σωτηρίου ενώ ως Επιτρόποι αναφέρονταν οι Αντ. Ρηγίνος, Ι. Κουρής και Ζ. Ζωγράφος.

Ήθη και έθιμα άλλων εποχών: Την Τρίτη 15 Δεκεμβρίου του 1915, στον ιερό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου βαπτίστηκε το όγδοο τέκνο (!) του ξυλουργού Σπ. Τσαρή. Ανάδοχος, όπως συνηθιζόταν σε τέτοιες περιπτώσεις, μέσω εκπροσώπου, ο Βασιλέας!

Οι επόμενες ασπρόμαυρες φωτογραφικές καταγραφές τοποθετούνται χρονικά κατά την περίοδο της β' γαλλικής κατοχής του Πειραιά (12 Ιουνίου του 1917). Γάλλοι στρατιώτες του εκστρατευτικού σώματος που είχε αποκλείσει το λιμάνι του Πειραιά είχαν στήσει πρόχειρες σκηνές - καταυλισμούς σε διάφορα κεντρικά σημεία της πόλεως, μεταξύ των οποίων η πλατεία Κοραή και το κηπάριο / αλσύλλιο έναντι του ιερού ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, ο οποίος ξεχωρίζει σε αμφότερες λήψεις:

Το κάτωθι επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα κυκλοφορεί σε ασπρόμαυρη αλλά και σε επιχρωματισμένη μορφή με διαφορετικές λεζάντες / περιγραφές ("Πειραιεύς: Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου / Pirée: Place de St. Constantin" και "Πειραιεύς: Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου μετά του Λυκείου Ζήση Αγραφιώτη / Pirée: Place St. Constantin avec le lycée Zissis Agrafiotis"). Πέραν της εκκλησίας της Αγίου Κωνσταντίνου στο βάθος, επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου καταγράφονται διάφορες νεοκλασικές οικίες σημαντικών οικογενειών του Πειραιά (οικογένεια Ράλλη, οικογένεια Σκαραμαγκά) καθώς επίσης το γωνιακό κτίριο στη συμβολή της λεωφόρου Σωκράτους (σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου) με την προαναφερθείσα οδό Αγίου Κωνσταντίνου όπου στεγαζόταν το Λύκειο "Ζήση Αγραφιώτη" μετεξέλιξη του οποίου υπήρξαν τα εκπαιδευτήρια "Ο Πλάτων - Παπαϊωάννου". 

Σπάνια ασπρόμαυρη προπολεμική φωτογραφική καταγραφή της υπό εξέτασιν εκκλησίας των Ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης από την οδό Καραΐσκου, πιθανότατα της μεταξικής περιόδου:

Με βάση την ως άνω ασπρόμαυρη φωτογραφία, παρουσιάζουμε την ακόλουθη σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", μέσα στα πλαίσια του πρωτότυπου προσωπικού project Πειραιάς / Piraeus Retronaut: 

Ο υπό εξέτασιν ιερός ναός των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης όπως καταγράφηκε σε μια γενικότερη άποψη της πόλεως από το κέντρο και προς Καστέλλα, κατά τη δεκαετία του 1930.

Ο ιερός ναός των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και η ομώνυμη οδός Αγίου Κωνσταντίνου με τα νεοκλασικά κτίρια αριστερά και τα ανθοπρατήρια δεξιά, στην αρχή της δύσκολης και μαύρης περιόδου της Γερμανικής Κατοχής (έτος 1941): 

Μια μπάντα - πιθανότατα η Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιώς - παιανίζει επί της πλατείας Κοραή με φόντο τον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου:

Μεταγενέστερη φωτογραφία εποχής όπου εκτός από τον υπό εξέτασιν ιερό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου διακρίνουμε το τότε νεόδμητο πολυόροφο κτίριο της Ασφάλειας Πειραιά, τα ανθοπρατήρια της πλατείας Αγίου Κωνσταντίνου αλλά και τον λόφο της Καστέλλας στο βάθος, λόγω της χαμηλής δόμησης της εποχής. Εμφανέστατα η συγκεκριμένη λήψη έχει πραγματοποιηθεί από κάποιο παράθυρο του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς. Παραπλεύρως δε του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς, επί της τότε οδού Αγίου Κωνσταντίνου, η αφετηρία των αστικών λεωφορείων.

Πηγή: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά

Ασπρόμαυρο μεταπολεμικό πανοραμικό κάδρο στο οποίο καταγράφονται συν τοις άλλοις αριστερά ο υπό εξέτασιν ιερός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, το τότε καταπράσινο κηπάριο του Αγίου Κωνσταντίνου, τα χαμηλά κτίρια επί της οδού Καραΐσκου μεταξύ των οποίων το γνωστό καφενείο των Κυνηγών (σσ. στο βάθος ο λόφος της Καστέλλας), η λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου Α' και η πλατεία Κοραή. Αξιοσημείωτο δίχως άλλο το κενό οικόπεδο στην οδό Καραΐσκου δίπλα στο Μέγαρο Γ.Σ. Κατσίνη, επί της πλατείας Κοραή, στο οποίο οικοδομήθηκε πολυόροφο κτίριο ισογείων καταστημάτων και γραφείων:

Πηγή: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά

Ακολουθεί, ευθύς αμέσως, μια ψηφιακή μεγέθυνση - λεπτομέρεια του ως άνω ευρύτερου φωτογραφικού κάδρου με τον ιερό ναό των Ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, τα ανθοπρατήρια της οδού Αγίου Κωνσταντίνου και το προαναφερθέν καφενείο των Κυνηγών:

Ασπρόμαυρη πανοραμική φωτογραφική καταγραφή της πλατείας Κοραή από τις αρχές προς μέσα δεκαετίας του 1960. Όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει, η συντριπτική πλειοψηφία των παλαιότερων κτιρίων επί των οδών Καραΐσκου, Αγίου Κωνσταντίνου και Βασιλέως Γεωργίου Α' είχαν ήδη παραχωρήσει τη θέση τους σε πολυώροφα οικοδομήματα πλην ολίγων εξαιρέσεων.

Επεξεργασμένη μεγέθυνση - λεπτομέρεια της ως άνω φωτογραφίας στην οποία εικονίζεται ο υπό εξέταση ιερός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης:

Ο ιερός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1970: 

• Η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου κατά τον 21ο αιώνα

Ο ιερός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το καλοκαίρι του έτους 2010:

Ο υπό εξέταση ιερός ναός όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων του έτους 2012:

Βραδινή φωτογραφική λεπτομέρεια του ιερού ναού των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης: 

Ο υπό εξέτασιν ιερός ναός των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από την λεωφόρο Βασιλέως Γεωργίου Α', κατά το έτος 2017, έναντι του εργοταξίου του Μετρό:

 

Η σημαία της νεοναζιστικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή (πολιτικός φορέας/κόμμα, αργότερα εγκληματική οργάνωση), από την εποχή που διατηρούσε την έδρα της σε πολυόροφο κτίριο γραφείων επί της οδού Καραΐσκου, δίπλα από τον υπό εξέτασιν ιερό ναό:

 

Η λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου Α' με τις γραμμές του νέου πειραϊκού τραμ και στο βάθος ο υπό αναφορά ιερός ναός των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης:

 

Φωτογραφική καταγραφή του εργοταξίου του Μετρό - στο βάθος η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου (άνοιξη έτους 2020):

 

Το ανατολικό άκρο της υπό εξέτασιν εκκλησίας, όπως καταγράφεται από την οδό Αλκιβιάδου:

 

Ο ιερός ναός των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης όπως καταγράφηκε το χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του 2021:

Ο ιερός ναός των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης όπως καταγράφηκε φωτογραφικά από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς στις αρχές Αυγούστου του έτους 2022:

Ο υπό εξέτασιν ιερός ναός όπως καταγράφηκε το ηλιόλουστο πρωινό της δεκάτης πέμπτης Αυγούστου του έτους 2022:

Η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου όπως καταγράφηκε από τη λεωφόρο Βασιλέως Γεωργίου Α' στα τέλη Σεπτεμβρίου του έτους 2022, λίγες μέρες προ της παραδόσεως της πλατείας Αγίου Κωνσταντίνου και του νέου σταθμού Μετρό "Δημοτικό Θέατρο":

Βραδινές φωτογραφικές καταγραφές του ιερού ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, από τα μέσα Οκτωβρίου του έτους 2022, μετά την ολοκλήρωση των έργων για την κατασκευή του σταθμού Μετρό "Δημοτικό Θέατρο", την απομάκρυνση του εργοταξίου και την παράδοση τόσο της πλατείας έναντι του υπό εξέτασιν ιερού ναού όσο και της οδού Αγίου Κωνσταντίνου στο κοινό προς χρήση:

 

 

Καταγράφοντας τον ιερό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου στα τέλη Οκτωβρίου του έτους 2022 από την πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου και την οδό Καραϊσκου:

 

 

Αρχές Νοεμβρίου του έτους 2022 στην πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου, έναντι του ομωνύμου ιερού ναού:

 

 

 

Μεγάλο Σάββατο 15 Απριλίου του 2023 με την καθιερωμένη εξέδρα για την αναγγελία της Αναστάσεως έξω από τον ιερό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου:

Ασπρόμαυρη νυχτερινή καταγραφή του υπό εξέτασιν ιερού ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, στα τέλη Απριλίου του έτους 2023:

Ο υπό εξέτασιν ιερός ναός όπως καταγράφηκε πανηγυρικά σημαιοστολισμένος την παραμονή της εορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (21 Μαΐου). 

Ομολογουμένως, μετά την ολοκλήρωση των έργων του Μετρό και την απελευθέρωση του χώρου έναντι του ιερού ναού, η εν λόγω εκκλησία έγινε ξανά ιδιαίτερα δημοφιλής για την τήρηση μυστηρίων (βαπτίσεις, γάμους).

Πρωινό Αυγούστου, με το πρώτο φως του ηλίου, έξω από τον υπό εξέτασιν ιερό ναό των ισαγίων Κωνσταντίνου και Ελένης:

Μέσα Μαΐου του έτους 2024 επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου με φόντο τον ομώνυμο ιερό ναό:

  

Άνοιξη του έτους 2025, επί της σχεδόν ολικά πεζοδρομημένης οδού Αγίου Κωνσταντίνου, με τον υπό εξέτασιν ομώνυμο ορθόδοξο ιερό ναό να διακρίνεται στο βάθος:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Τα ανθοπρατήρια της πλατείας Αγίου Κωνσταντίνου

Οδός / Πεζόδρομος Αγίου Κωνσταντίνου: Εικονογραφημένο Αφιέρωμα

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• http://isapostoloi.blogspot.com/
• http://www.imp.gr/
• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• Πειραϊκό Αρχείο του Γυμνασιάρχη Παρασκευά Ευαγγέλου, "Η Ιστορία του Νεώτερου Πειραιά μέσα από Πηγές", Εκδόσεις Τσαμαντάκη
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• "Πειραιεύς 1966", Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής, Έκδοσις - Επιμέλεια Θ. Βλάσση, Εκτύπωσις Τυποτεχνική Πειραιώς
• Ημερήσιος Τύπος - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες:

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.