Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ ΗΕΤΙΩΝΕΙΑΣ ΠΥΛΗΣ

Η Ηετιώνεια Πύλη αποτελεί μια αρχαιοελληνική κατασκευή του 3ου π.Χ. αιώνα, η οποία βρίσκεται επί βραχώδους λόφου με την λαϊκή επωνυμία "Καστράκι", στα όρια του κεντρικού λιμένα Πειραιά και της Δραπετσώνας. Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, ο κατ'ευφημισμόν αρχαιολογικός χώρος της Ηετιώνειας Πύλης δεν ξέφευγε από την γενικότερη εικόνα μιζέριας, ένδειας, ελλείψεως ορθής συντήρησης και επαρκούς προβολής που χαρακτηρίζει σχεδόν το σύνολο των εν Πειραιεί τοποθεσιών αρχαιολογικής σημασίας. 

Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές, η Ηετιώνεια Πύλη αποτέλεσε, πριν από πολλούς αιώνες, ένα μεγάλο οχυρωματικό έργο το οποίο ολοκληρώθηκε σε τέσσερις φάσεις. Λόγω της δυναμικής θέσης στην οποία είχε ανεγερθεί, η συγκεκριμένη αμυντική κατασκευή δέσποζε στα βορειοδυτικά του αρχαίου λιμένα του Πειραιά. Όπως μπορούμε να διακρίνουμε στην κάτωθι αναπαράσταση, το εν λόγω έργο έφερε μια δίφυλλη θύρα πλάτους 3,7 μέτρων, ανάμεσα σε δύο πύργους (προμαχώνες) με διάμετρο περίπου 10 μέτρων. Το μέτωπο της πύλης προστατεύονταν από το προτείχισμα καθώς και από μια μεγάλη σκαμμένη τάφρο πλάτους 5 μ. και βάθους 10 μέτρων, η οποία μπροστά στη πύλη στένευε στα 1,8 μέτρα, στο σημείο όπου υπήρχε μια ξύλινη κινητή γέφυρα, στηριζόμενη σε κτιστούς πεσσούς. Όπως σημειώνουν διάφοροι ιστορικοί, η εν λόγω πύλη του αρχαίου Πειραιώς οφείλει την ονομασία της στον άγνωστο ήρωα Ηετίωνα, ο οποίος φέρεται να κατέκτησε την περιοχή κατά την αρχαιότητα και να διέμενε σε αυτή.

Περί το έτος 411 π.Χ., η αθηναϊκή βουλή των τετρακοσίων αποφάσισε την κατασκευή ενός τείχους σε όλο το μήκος της βορειοδυτικής χερσονησίδας του αρχαίου λιμένα του Πειραιά, ένα τείχος το οποίο κατέληγε στους πύργους της Ηετιώνειας Πύλης, όπου ενωνόταν με το παλαιότερο προϋπάρχων "Θεμιστόκλειο Τείχος". Κατά τους νεότερους χρόνους και κατόπιν αρκετών γεωλογικών μεταβολών, η Ηετιώνεια ξεκινούσε από τον είσπλου στο λιμένα και κατέληγε προ "των αλών του Πειραιά", δηλαδή στην ελώδη αβαθή έκταση που κυριαρχούσε στην περιοχή στα πέριξ της σύγχρονης εκκλησία του Αγίου Διονυσίου. 

Σε χάρτες των τελών του 19ου αιώνα (λ.χ. στην περίφημη "Χάρτα της Αττικής"), υπάρχει αναφορά σε ένα τμήμα της υπό εξέτασιν οχύρωσης. Αξίζει να αναφέρουμε πως μέχρι το έτος 1910, στην αδιαμόρφωτη ακόμη Ηετιώνεια ακτή (χερσονησίδα) υπήρχαν το "Βασιλικό Λεμβαρχείον", η "Φαρική Βάση", τα "Συνεργεία Φάρων" καθώς και το "Βασιλικό Επάκτιον Πυροβολείον" το οποίο απέδιδε τους ναυτικούς χαιρετισμούς. Μετά το 1922, οι οχυρωματικές εγκαταστάσεις υπέστησαν μεγάλες ζημιές καθώς στην περιοχή αναπτύχθηκε μια εκτεταμένη προσφυγική ζώνη, ενώ η περιοχή δεν γλύτωσε από τον βομβαρδισμό της πόλης του Πειραιά από τις συμμαχικές δυνάμεις κατά το έτος 1944, στα πλαίσια των εχθροπραξιών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.  

Τα ευρήματα της Ηετιώνειας ακτής όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά δια χειρός του μελετητή, συγγραφέα και καθηγητή πανεπιστημίου William J. Woodhouse:

Ακολούθως, παρουσιάζεται μια ενδεικτική σειρά ασπρόμαυρων φωτογραφικών καταγραφών από τις αρχές του 20ου αιώνα, προερχόμενες από το Φωτογραφικό Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, στις οποίες αποτυπώνονται τα αρχαιολογικά ευρήματα της Ηετιώνειας Πύλης. 

Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή, αξιοπρόσεκτα είναι εκτός από τα μικρής ηλικίας παιδιά που φωτογραφίζονται επί του πύργου, οι προσφυγικές παράγκες που εφάπτονται σε αυτόν!

Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου

Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου

Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου

Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου

Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη καταγραφή εκ του φωτογραφικού αρχείου του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, στα δεξιά του κάδρου, διακρίνεται ελάχιστα ο κεντρικός λιμήν Πειραιώς και τα ιστιοφόρα πλοία:

Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου

Πέραν της υπάρξεως του αμυντικού / οχυρωματικού τείχους και των πύργων της Ηετιώνειας Πύλης, ορισμένες πηγές αναφέρουν επίσης την ύπαρξη πολλών επιτάφιων τύμβων (τραπεζών) στην ευρύτερη περιοχή της Ηετιώνειας ακτής καθώς και ενός αρχαίου ιερού αφιερωμένου στην θεά Αφροδίτη (το επονομαζόμενο "Αφροδίσιον"), τα ερείπια των οποίων με την ανοχή των κρατικών υπηρεσιών καταστράφηκαν αρχικά στα έργα για την οικοδόμηση του γειτονικού σιδηροδρομικού σταθμού καθώς και στις μεταγενέστερες εκσκαφές στην ευρύτερη περιοχή. 

Η όψη της Ηετιώνειας ακτής μετά την σύσταση του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς - στον οποίο ανήκει από τη δεκαετία του 1970 η περιοχή - και μετά την εκτέλεση μιας σειράς έργων κατά τις τελευταίες δεκαετίες δε θυμίζει σε τίποτε σχεδόν την εικόνα που επικρατούσε στην εν λόγω περιοχή από τα χρόνια της επανασύστασης της πόλης του Πειραιά και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Μοναδικά εμφανή απομεινάρια της αρχαιοελληνικής Ηετιώνειας πύλης, τα ερείπια των δυο πυργίσκων (προμαχώνων), στα δυτικά των σιδηροδρομικών γραμμών του επίσης εγκαταλειμμένου σιδηροδρομικού σταθμού Λαρίσης (ή Σταθμού του Αγίου Διονυσίου) του ΟΣΕ.

Στις αρχές του 21ου αιώνα, τα σωζόμενα αρχαιολογικά ευρήματα βρίσκονταν σε μια κατάσταση τουλάχιστον άκρως απογοητευτική. Ο αρχαιολογικός χώρος μόνιμα κλειδωμένος, δίχως να υπάρχει τρόπος "νόμιμης" πρόσβασης σε αυτόν, είναι εύκολα προσεγγίσιμος διαμέσου της γειτονικής έκτασης (πάρκο) του Δήμου Δραπετσώνας, το οποίο βρίσκεται επίσης σε φάση απαξίωσης, με το προστατευτικό συρματόπλεγμα (περίφραξη) να διαθέτει "κενά" σημεία. Ακόμη πιο τραγικό είναι το γεγονός πως, εκτός από το πλήθος απορριμμάτων που υφίστανται εντός του αρχαιολογικού χώρου, εμφανής είναι η εγκατάλειψη και η έλλειψη στοιχειώδους συντήρησης η οποία αποδεικνύεται από το ύψος της βλάστησης που "κοντεύει" να καλύψει ολοσχερώς τα αρχαιολογικά ευρήματα. Ειδικοί επιστήμονες και αρχαιολόγοι βέβαια έχουν από καιρό κρούσει το κώδωνα του κινδύνου σχετικά με μια πιθανή κατάρρευση των υπαρχόντων ευρημάτων, καθώς το υλικό κατασκευής έχει υποστεί μεγάλες αλλοιώσεις και φθορές στο πέρασμα των χρόνων.

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφικές καταγραφές των σωζόμενων, πλην απαξιωμένων, ερειπίων του αρχαιολογικού μνημείου από το έτος 2011:

 

Όπισθεν του μη προσβάσιμου αρχαιολογικού χώρου, οι παλαιές αποθήκες και το SILO του λιμένος Πειραιώς επί της Ηετιώνειας ακτής.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως κατά τα τελευταία χρόνια (σσ. πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα) έχουν δει το φως της δημοσιότητας διάφορα μεγαλεπήβολα σχέδια ανάδειξης και προβολής της υποβαθμισμένης Ηετιώνειας Πύλης, μέσα στα πλαίσια της λεγόμενης "Πολιτιστικής Ακτής", όπως αυτή διακηρύχθηκε δια στόματος των υπευθύνων του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς, του Υπουργείου Πολιτισμού και του Υπουργείου Θαλασσίων Υποθέσεων, Νήσων και Αλιείας. 

Σύμφωνα λοιπόν με τις εν λόγω διακηρύξεις προβλέπεται ανάπλαση μιας έκτασης 180 στρεμμάτων και συνοπτικά πέραν της ανάδειξης των αρχαιοτήτων της Ηετιώνειας Πύλης στις εν λόγω εξαγγελίες συμπεριλαμβάνονται έργα όπως το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά, το Εθνικό Ναυτικό Μουσείο, το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, το Μουσείο Μετανάστευσης, το Μουσείο Σιδηροδρόμων και Σιδηροδρομικής Βιομηχανικής Ιστορίας, ένα κτίριο εκθέσεων και άλλων πολιτιστικών λειτουργιών, ενυδρείο, θεματικό πάρκο, πλατείες και χώροι πρασίνου, μία μικρή εμπορική και ψυχαγωγική ζώνη, υπόγειοι χώροι στάθμευσης και μέσο μεταφοράς σταθερής τροχιάς τύπου Monorail.  

Ο αναγνώστης του παρόντος αφιερώματος καλείται επίσης να ρίξει μια ματιά στο κάτωθι επεξηγηματικό διάγραμμα και να "απολαύσει" όλα εκείνα τα έργα που ΘΑ πραγματοποιηθούν κάποια στιγμή στο μέλλον, αλλάζοντας εντελώς την εικόνα του βορειοδυτικού τμήματος του κεντρικού λιμένα Πειραιά και της Δραπετσώνας.

Πηγή Εικόνας: Εφημερίδα "Το Βήμα"

Όπως είναι φυσικό και επόμενο, για την πραγματοποίηση όλων των ως άνω εξαγγελιών, των νέων έργων (κατασκευών) και των αναπλάσεων παλαιότερων κτιρίων (όπως λ.χ. οι πέτρινες αποθήκες του ΟΛΠ ή το παλιό ΣΙΛΟ του λιμανιού), οι υπεύθυνοι δήλωσαν πως θα στηριχθούν σε συνεργασίες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα με ταυτόχρονη αξιοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την "Πολιτιστική Ακτή" των 40 εκατομμυρίων Ευρώ - η οποία θα έχει ολοκληρωθεί σε ορίζοντα πενταετίας - αξίζει κανείς να διαβάσει το σχετικό κατατοπιστικότατο άρθρο της εφημερίδας "Το Βήμα" εδώ.

Αποδεικνύοντας καλή πίστη προς τις παραπάνω εξαγγελίες και επειδή πραγματικά "τρελαίνομαι" όταν διαβάζω ουτοπικές και εκτός πραγματικότητας δηλώσεις για το θεαθήναι προσωπικοτήτων τύπου Ανωμερίτη ή Γερουλάνου οι οποίοι χρησιμοποιούν πομπώδεις εκφράσεις όπως  "Πολιτιστική Ακτή", "Γειτονιά των Μουσείων" κλπ, το παρόν αφιέρωμα με την φωτογραφία μιας ενημερωτικής πινακίδας που έχει ξεμείνει από κάποια άλλη εξαγγελθείσα ανάπλαση της περιοχής του Καστρακίου Δραπετσώνας, η οποία βεβαίως ουδέποτε πραγματοποιήθηκε, με προϋπολογισμό σε παλιές καλές δραχμές.

Για όσους ενδιαφέρονται, αξίζει να αναφέρουμε πως η εν λόγω περήφανη και ιστορική ενημερωτική πινακίδα βρισκόταν στις αρχές της δεκαετίας του 2010 ακριβώς στην είσοδο του κατ'ευφημισμόν αρχαιολογικού χώρου της Ηετιώνειας Πύλης, για να θυμίζει στους τολμηρούς επισκέπτες της περιοχής "τα ψεύτικα, τα λόγια, τα μεγάλα".  

Ο ανεκμετάλλευτος αρχαιολογικός χώρος της Ηετιώνειας Πύλης όπως καταγράφηκε από το κεντρικό λιμάνι του Πειραιά κατά το έτος 2016:

Εν τέλει η ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου της Ηετιώνειας Πύλης ολοκληρώθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων του Υπουργείου Πολιτισμού με την χρηματοδότηση από πόρους της Περιφέρειας Αττικής (700.000€) το 2018, έτος κατά το οποίο ο ανανεωμένος με ήπιες επεμβάσεις και προσβάσιμος πλέον αρχαιολογικός χώρος, με διαδρομές επισκεπτών, φυλάκιο εισόδου και ενημερωτικές πινακίδες, παραδόθηκε στο κοινό.

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Επίσκεψη στον νέο αρχαιολογικό χώρο της Ηετιώνειας Πύλης

Η ανάδειξη του Κονώνειου Τείχους

Το ελληνιστικό θέατρο της Ζέας

Η ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου της Ζέας

Οι νεώσοικοι της Ζέας

Το εν Πειραιεί Σηράγγιον

Η Σκευοθήκη του Φίλωνος

Οι Αστικές Πύλες του Πειραιώς [Πύλη του Άστεως]

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Ο Πειραιεύς", Χρήστου Θ. Πανάγου, Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Πειραιώς, 1995
• Υπουργείο Πολιτισμού
• Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς
• Εφημερίδα "Το Βήμα"
• Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο και διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.