ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟΝ ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ ΣΤΟ "ΑΥΓΟ" [ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ] [1940]

Το πέτρινο επιστύλιο δημοτικό ωρολόγιο το οποίο βρίσκεται επί μιας μικρής πράσινης ελλειπτικής νησίδας στη συμβολή της παραλιακής ακτής Τρύφωνος Μουτζοπούλου και της λεωφόρου Γρηγορίου Λαμπράκη, γνωστή στους παλαιότερους Πειραιώτες λόγω του ωοειδούς σχήματός της ως "Αυγό", αποτελεί αναμφίβολα ένα σημείο αναφοράς της σύγχρονης πόλεως του Πειραιώς. Βέβαια, η ύπαρξη του συγκεκριμένου ωρολογίου του λιμένος της Ζέας (Πασαλιμάνι), έμελλε να παραμείνει για πάντα στη σκιά του "αδικοχαμένου" κτιρίου-συμβόλου της πόλης, του κτιρίου του Χρηματιστηρίου, στο κεντρικό λιμάνι του Πειραιά, το οποίο γρήγορα ταυτίστηκε με την έδρα του Δημαρχείου της πόλεως και το οποίο έμεινε στην ιστορία, ακόμα και μετά την κατεδάφισή του, ως το "Ρολόι" του Πειραιά, λόγω φυσικά του ωρολογίου που κοσμούσε τον πυργίσκο του εν λόγω οικοδομήματος. 

Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, αξίζει να σημειώσουμε πως παλαιότερα, όταν ένας κάτοικος του Πειραιά ανέφερε τη λέξη "Ρολόι" ή έδιδε ένα ραντεβού στο Ρολόι, πάντοτε αναφερόταν στο προαναφερθέν κατεδαφισθέν το καλοκαίρι του 1968 κτίριο - σύμβολο του Πειραιά. Το δε πέτρινο επιστύλιο δημοτικόν ωρολόγιον στο Πασαλιμάνι, κατά πολύ νεώτερο ως κατασκευή (1940) σε σχέση με το κτίριο του πάλαι ποτέ Δημαρχείου, αναφερόταν πάντοτε ως το Ρολόι στο "Αυγό" ή στο Πασαλιμάνι.

Στην ακόλουθη σπάνια αρχειακή φωτογραφική καταγραφή των τελών της δεκαετίας του 1930, επί ημερών δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου, καταγράφονται τα έργα κατασκευής στην τότε επονομαζόμενη "μικρά πλατεία Κανάρη" στο Πασαλιμάνι, κατά τη διάρκεια των οποίων σχηματίστηκε η ωοειδής νησίδα αποκαλούμενη από τους Πειραιείς "Αυγό" και τοποθετήθηκε το πέτρινο επιστύλιο δημοτικόν ωρολόγιον στο μέσον αυτής:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το επιστύλιο Δημοτικόν Ωρολόγιον του Πασαλιμανιού, το οποίο βρίσκεται περίπου στον μέσον της διαδρομής από το ένα άκρο του λιμένος της Ζέας (ύψος Ναυτικού Νοσοκομείο Πειραιά) προς το έτερο άκρο (πλατεία Αλεξάνδρας), δεν καταγράφεται σε ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό φωτογραφιών των δεκαετιών του 1940 και του 1950.

Εξαίρεση αποτελεί η κάτωθι αρχειακή φωτογραφία της 20ης Οκτωβρίου του 1944, στην οποία καταγράφονται Βρετανοί Ναύτες να αποβιβάζονται στο Πασαλιμάνι (λιμένας Ζεας), στην αποβάθρα έναντι του υπό εξέτασιν πέτρινου Δημοτικού Ωρολογίου, για την πρώτη τους βόλτα στη στεριά, λίγες μέρες μετά την Απελευθέρωση της Ελλάδος από τις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής.

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή του Mark Kauffman, εκ του ψηφιακού αρχείου του περιοδικού Life, η οποία τοποθετείται χρονολογικά κατά τον μήνα Νοέμβριο του έτους 1948, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει το προαναφερθέν Δημοτικόν Ωρολόγιον στο "Αυγό" στο μέσον του κάτω άκρου της εικόνας:

Στην επόμενη λεπτομέρεια εξ ευρύτερου φωτογραφικού κάδρου, πιθανότατα της δεκαετίας του 1950, καταγράφεται η υπό εξέτασιν μικρή ωοειδής νησίδα και το επιστύλιο δημοτικόν ωρολόγιον με φόντο τα κτίρια της παραλιακής ακτής Τρύφωνος Μουτζοπούλου και την οικία Στρίγκου - στη συμβολή ακτής Μουτζοπούλου και Δευτέρας Μεραρχίας - όπως επίσης το καφενείο - κινηματογράφο "Σπλέντιτ" και η πλατεία Κανάρη με τα τραπεζοκαθίσματα. 

Αρχειακό τεκμήριο μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου των μέσων της δεκαετίας του '50 με αναφορά στο "επί του "αυγού" κείμενον" Ωρολόγιον του Πασσαλιμανιού το οποίο, προφανώς λόγω βλάβης του μηχανισμού, έδειχνε μονίμως μεσημέρι! 

Το Ρολόι στο "Αυγό", στο Πασαλιμάνι, με τα τραπεζοκαθίσματα του "Σπλέντιτ", σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής της δεκαετίας του 1960:

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως το επιστύλιο ωρολόγιον της νησίδος "Αυγό" στο Πασαλιμάνι "πρωταγωνίστησε", στις αρχές της δεκαετίας του '60, σε μια σκηνή της γνωστής ταινίας του Αλέκου Σακελλάριου "Η Αλίκη στο Ναυτικό", με πρωταγωνίστρια την Αλίκη Βουγιουκλάκη μαζί με τους Δημήτρη Παπαμιχαήλ και Λάμπρο Κωνσταντάρα.

Προχωρώντας στο χρόνο, η κάτωθι ασπρόμαυρη αρχειακή φωτογραφία τοποθετείται χρονικά στις αρχές της δεκαετίας του 1970 (έτος 1973), με σημείο λήψης από την πλατεία Κανάρη και με θέα το λιμάνι της Ζέας (Πασαλιμάνι). Στο δεξί άκρο της εικόνας διακρίνουμε ένα τμήμα του "Αυγού" και βεβαίως το πέτρινο επιστύλιο Ρολόι.

(Φωτογράφος & Πηγή Φωτογραφίας εδώ)

Ακολούθως, παρουσιάζονται δυο χαρακτηριστικής τεχνοτροπίας και χρωματισμού carte-postales, οι οποίες παραπέμπουν χρονικά στην περίοδο δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση, πιθανότατα κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1970 στις οπ νοίες καταγράφεται το υπό εξέτασιν επιστύλιο πέτρινο ωρολόγιο. Το Πασαλιμάνι (λιμένας Ζέας) με την ήδη διαμορφωμένη μαρίνα ελλιμενισμού σκαφών, η πλατεία Κανάρη με τις γλάστρες, τα άνθη και τα τραπεζοκαθίσματα και το "σκηνικό" με τις πολυώροφες πολυκατοικίες επί της ακτής Τρύφωνος Μουτζοπούλου οι οποίες είχαν ήδη αντικαταστήσει τα νεοκλασικά και παραδοσιακά προϋπάρχοντα κτίρια. 

Το Ρολόι επί της νησίδας "Αυγό" όπως καταγράφηκε μέσα από μια έγχρωμη φωτογραφία των αρχών της δεκαετίας του 1970, εκ προσωπικής συλλογής, η οποία συμπεριλαμβανόταν σε ένα ευχετήριο οκτάπτυχο του δοτού Δημάρχου Πειραιώς Αριστείδη Σκυλίτση. 

• Η κατασκευή του Ρολογιού στο Πασαλιμάνι

Όπως πληροφορεί η σχετική επιγραφή η οποία βρίσκεται στη βάση του υπό εξέτασιν επιστύλιο ωρολογίου, τούτο "κατεσκευάσθη εν έτει 1940 επί δημαρχίας Μ. Μανούσκου". Όπως είναι γνωστό, επί δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου στα χρόνια της Κυβέρνησης Ιωάννη Μεταξά, προ της ενάρξεως του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έλαβαν χώρα στον Πειραιά μια σειρά εξωραϊστικών έργων μεγάλου προϋπολογισμού (έργα οδοποιίας, δημιουργία πλατειών κ.α.) με σκοπό την ωραιοποίηση της πόλεως.

Για την ιστορία, ο Μιχαήλ Μανούσκος (1845-1952), βιομήχανος και πρώτος πρόεδρος του Ολυμπιακού Σ.Φ.Π., υπήρξε μια αναγνωρισμένη προσωπικότητα του προπολεμικού Πειραιά. Ο ίδιος διορίστηκε στο δημαρχιακό θώκο της πόλης κατά το έτος 1938 από το Δικτατορικό Καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά. 

Κατά τις πρώτες δύσκολες μεταπολεμικές δεκαετίες, η καρδιά του Πασαλιμανιού συνέχισε να χτυπά γύρω από την πλατεία Κανάρη αλλά και γύρω από το "αυγό" το οποίο εξελίχθηκε σε προσφιλές σημείο συναντήσεων και ραντεβού των Πειραιωτών. Ακριβώς απέναντι από το επιστύλιο πέτρινο "Ρολόι" βρισκόταν το φημισμένο πειραϊκό καφέ-ζαχαροπλαστείο "Σπλέντιτ" (μετά του ομωνύμου θερινού/χειμερινού κινηματογράφου), αγαπημένος και δημοφιλής προορισμός των Πειραιωτών της εποχής εκείνης, η διεύθυνση του οποίου τοποθετούσε τραπεζοκαθίσματα στη μικρή πράσινη νησίδα που βρισκόταν στην "σκιά" του υπό εξέτασιν ωρολογίου.

Στα τέλη του 20ου και κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, πέτρινο επιστύλιο "Ρολόι" - σύμβολο του λιμένος Ζέας, εκτός του γεγονότος ότι δεν υποδείκνυε την ορθή ώρα της ημέρας, παρουσίαζε εμφανή σημάδια ελλείψεως συντηρήσεως. 

Το υπό εξέτασιν επιστύλιο ωρολόγιο του Πασαλιμανιού όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το έτος 2011, περιτριγυρισμένο από σκαλωσιές, στα πλαίσια εργασιών συντήρησης / αποκατάστασης:

Έτερη φωτογραφική καταγραφή κατά το έτος 2012, μετά την περάτωση των εργασιών συντήρησης / αποκατάστασης του επιστύλιου ωρολογίου, το οποίο πλέον ξεκίνησε να πληροφορεί τη σωστή ώρα σε όλες τις όψεις του ενώ διορθώθηκε ο νυχτερινός φωτισμό του. 

Νυχτερινές φωτογραφικές καταγραφές του επιστύλιου Ωρολογίου του Πασαλιμανιού, κατά το καλοκαίρι του έτους 2012:

Το Ρολόι στο Πασαλιμάνι όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το καλοκαίρι του έτους 2013:

Το καλοκαίρι του 2015, η νησίδα "Αυγό" αλλοιώθηκε ως προς το σχήμα της λόγω της άσκοπης πεζοδρόμησης που έλαβε χώρα πέριξ του σημείου στα πλαίσια των έργων για την έλευση του νέου τραμ και των συγκοινωνιακών αλλαγών που εφαρμόστηκαν στην πόλη. Διαβάστε περισσότερα σχετικά με την ουσιαστική "κατάργηση" της νησίδας "Αυγό" εδώ.

Η όψη της νέας διευρυμένης πλατείας εκατέρωθεν του πέτρινου επιστύλιου Ωρολογίου το καλοκαίρι του 2016: 

Καλοκαίρι του έτους 2017 (λήψη από ψηλά, από το supermarket Carrefour):

Άνοιξη του έτους 2018 (λήψη από ψηλά, από το supermarket - πλέον - Σκλαβενίτης): 

Καλοκαίρι του έτους 2019:

Καθαρά Δευτέρα, 2 Μαρτίου του 2020:

Ημέρα ευρωπαϊκού αγώνα του ποδοσφαιρικού Ολυμπιακού Πειραιώς, Μάρτιος 2020:

Ο εορταστικός διάκοσμος του Δήμου Πειραιώς κατά τα Χριστούγεννα 2020 / Πρωτοχρονιά 2021 στο χώρο μπροστά από το επιστύλιο ωρολόγιο του Πασαλιμανιού:

Το υπό εξέτασιν Ωρολόγιον του Πασαλιμανιού όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021:

 

 

 

Το Ρολόι στο "Αυγό" το ηλιόλουστο πρωινό της 22ας Φεβρουαρίου του έτους 2021:

Στο πάλαι ποτέ "Αυγό", ένα βροχερό μεσημέρι, στα τέλη Μαρτίου του έτους 2021:

Τέλη Μαΐου του έτους 2021, με το επιστύλιο Ωρολόγιον του Πασαλιμανιού άνευ δεικτών! Στη "σκιά" του υπό εξέτασιν Ωρολογίου, ένα από τα πρώτα "έξυπνα" ενεργειακά / ηλιακά παγκάκια υποστήριξης ΑΜΕΑ που τοποθέτησε ο Δήμος Πειραιώς.

 

Το υπό εξέτασιν επιστύλιο Ωρολόγιον του Πασαλιμανιού μετά την αποκατάσταση / επανατοποθέτηση των δεικτών, όπως καταγράφηκε στα τέλη του μηνός Ιουνίου του έτους 2021:

 

Μέσα του μηνός Σεπτεμβρίου του έτους 2021, λίγο μετά την ενάτη πρωινή, με τους δείκτες του επιστύλιου ωρολογίου στο Πασαλιμάνι να δείχνουν τη σωστή ώρα!

Μεσημεράκι στο Πασαλιμάνι, στη σκιά του επιστύλιου ωρολογίου (Νοέμβριος 2021):

Απόγευμα στο Αυγό, με το φωτισμένο επιστύλιο ωρολόγιο, στις αρχές του έτους 2022:

Κυριακή της Αποκριάς του έτους 2022, με τους υπαίθριους πωλητές χαρταετών στη σκιά του επιστύλιου Ωρολογίου του Πασαλιμανιού:

Δεκαπενταύγουστος του 2022 στο Ρολόι, στο Πασαλιμάνι:

Το "Αυγό" στο Πασαλιμάνι με το υπό εξέτασιν επιστύλιο ωρολόγιο όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά τη διάρκεια ενός συννεφιασμένου απογεύματος του Αυγούστου του 2022, λίγο πριν ξεσπάσει μια καλοκαιρινή μπόρα:

Το φωτισμένο επιστύλιο Ωρολόγιο του Πασαλιμανιού όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στα τέλη Νοεμβρίου του έτους 2022:

Το φωταγωγημένο επιστύλιο Ρολόι στο Πασαλιμάνι και το εορταστικό "Δάσος των Αστεριών", όπως καταγράφηκαν κατά την περίοδο των Χριστουγέννων 2022 - Πρωτοχρονιάς 2023. 

Η πάλαι ποτέ νησίδα "Αυγό" και το ιστορικό επιστύλιο πέτρινο ωρολόγιο όπως καταγράφηκαν από το προνομιακό σημείο θέασης που προσφέρει το πολυώροφο κτίριο του supermarket Σκλαβενίτης, περί τα τέλη Μαΐου του έτους 2023:

 

Ένα συννεφιασμένο μεσημέρι του Ιουνίου του έτους 2023 στη σκιά του πέτρινου ωρολογίου:

Πρωινό Δεκεμβρίου του 2023 στο Πασαλιμάνι, στη σκιά του πέτρινου επιστυλίου ωρολογίου:

Μια νυχτερινή φωτογραφική καταγραφή του Ωρολογίου στο Πασαλιμάνι, από τα τέλη Νοεμβρίου του έτους 2024:

Καλοκαίρι του έτους 2025, στο πάλαι ποτέ "Αυγό", παρατηρώντας το πέτρινο επιστύλιο δημοτικό ωρολόγιο:

 

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Ο Πειραιεύς του 1939

Το ραντεβού στο "Αυγό" στην "Αλίκη στο Ναυτικό"

Η κατάργηση του "Αυγού" στο Πασαλιμάνι (2015)

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Ο Πειραιάς και οι άνθρωποί του (1901-2001)", Γιώργος Κόμης, Εκδόσεις Ιωλκός, 2002
• "Πειραϊκό Λεύκωμα", Εκδόσεις Κοινωνική, Στ. Καραμπερόπουλος, Πειραιάς, 2010
• Ψηφιακό Αρχείο - Περιοδικό Life
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.