ΠΕΙΡΑΙΑΣ: ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ [ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ]

Αλήθεια, πόσο πολύ μπορεί να αλλάξει μια πόλη μέσα σε 120 χρόνια; 

Η απάντηση δίδεται, επί της οθόνης σας, δίχως πολλά λόγια:
 

Στην ως άνω σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut, χρησιμοποιήθηκε ως βάση η κάτωθι ασπρόμαυρη πανοραμική καταγραφή η οποία αποδίδεται στους πρωτοπόρους φωτογράφους αδελφούς Ρωμαΐδη. 

Η εν λόγω ασπρόμαυρη καταγραφή των τελών του 19ου αιώνα - σύμφωνα με ορισμένες πηγές υπολογίζεται κατά την περίοδο 1898-1899 - έχοντας ως τοποθεσία λήψης ένα από τα υψηλότερα σημεία του τότε ερημικού και ακατοίκητου λόφου της Καστέλλας, περιλαμβάνει ένα μεγάλο τμήμα του φυσικού λιμένα της Ζέας (Πασαλιμάνι), τον όρμο της Φρεαττύδας και τα πέριξ αυτού, την επίσης ακατοίκητη και ερημική Πειραϊκή Χερσόνησο καθώς και την συνοικία στα πέριξ της σημερινής πλατείας Αλεξάνδρας.

Δίγλωσσο Επιστολικό Δελτάριο - Πανόραμα Πειραιώς - Souvenir du Piree

Η έγχρωμη φωτογραφία του έτους 2011 τμήμα της οποίας χρησιμοποιήθηκε στην ως άνω σύνθεση/αντιπαραβολή:

• Ο Πειραιάς των τελών του 19ου αιώνα

Ο Πειραιάς του 1890, ως γνωστόν, υπήρξε μια μικρή πλην όμως ραγδαίως αναπτυσσόμενη πόλη. Κατά την εικοσαετία 1870-1890, η ετήσια αύξηση του πληθυσμού υπολογίστηκε στο 6,2%, ποσοστό το οποίο δεν καταγραφόταν σε καμία άλλη πόλη. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως ο πληθυσμός του Πειραιά ήταν 10.963 κάτοικοι κατά το έτος 1870, 24.833 κάτοικοι το 1884, 36.000 το 1890 ενώ το 1907 έφτασε κατακόρυφα τις 73.759 κατοίκους. Στο μεγάλο λιμάνι - επίνειο των Αθηνών, μετά την δεκαετία του 1870, "συνοικίζονται καθ'εκάστην Έλληνες εξ'όλων των μερών της δούλης και της ελευθέρας Ελλάδας και τίνες εν εμπορία αλλοδαποί" όπως χαρακτηριστικά αναφέρει πηγή της εποχής. 

Η ασπρόμαυρη φωτογραφία του 1890 που παρουσιάστηκε στην παραπάνω σύνθεση αποτελεί λογικά τμήμα μιας ευρύτερης πανοραμικής φωτογραφίας των αδερφών Ρωμαΐδη υπό τον τίτλο "Le bassin de Zea, l'Akté, le Pirée et Salamine. Vue prise de la hauteur de Mounichie" ("Ο λιμήν της Ζέας, η Ακτή, ο Πειραιεύς και η Σαλαμίνα. Άποψις από το ύψωμα της Μουνυχίας"), η οποία παρουσιάζεται ευθύς αμέσως: 

Στο πανοραμικό πλάνο εμφανίζεται εκτός των προαναφερομένων και το υπόλοιπο τμήμα της τότε πόλης του Πειραιά, δηλαδή το κέντρο του Πειραιά, το κεντρικό λιμάνι (λιμένας Κανθάρου), τμήμα του ερημικού λόφου της Καστέλλας (λόφος ή όρος Μουνιχίας) ενώ στο βάθος διακρίνεται τόσο η Ψυττάλεια όσο και η Σαλαμίνα. 

Η ίδια λήψη προσαρμοσμένη σε ένα πανοραμικό επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα που τιτλοφορείται "Πανόραμα Μουνιχίας":

"Πανόραμα Μουνιχίας"

Επανερχόμενοι στην αρχική σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", αξίζει τον κόπο να σημειώσουμε τα εξής:

Παρότι ο Πειραιάς φαντάζει αγνώριστος στο παραπάνω πανοραμικό πλάνο, με λίγη προσοχή μπορούμε να διακρίνουμε το κτίριο του παλαιού Ρωσικού Νοσοκομείου (νυν Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά) στο τέλος του όρμου της Φρεαττύδος προς Πασαλιμάνι, την παλαιά εκκλησία του Δημοτικού Νοσοκομείου (έχει κατεδαφιστεί) και το παλαιό Δημοτικό Νοσοκομείο της πόλης στη θέση του οποίου υφίσταται το Τζάνειο Νοσοκομείο επί της λεωφόρου (τότε χωματόδρομος) Ζαννή, τα θαλάσσια λουτρά εκεί όπου σήμερα βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της λέσχης του Ολυμπιακού ΣΦΠ, την αρχή της σημερινής λεωφόρου Χαριλάου Τρικούπη (τότε λεωφόρος Αρτέμιδος) το πέτρινο πυργόσπιτο (οικία Τζιβανιώτη) επί της σημερινής ακτής Τρύφωνος Μουτζοπούλου (τότε λεωφόρος Πειραϊκής Χερσονήσου και μετέπειτα λεωφόρος ακρωτηρίου Μουνιχίας) όπως επίσης και τις επαύλεις της ονομαστής "συνοικίας Τσίλλερ" προς την πλατεία Αλεξάνδρας. Επίσης ξεχωρίζει στη φωτογραφία το περίφημο θέατρο του Τσόχα (μετέπειτα κινηματογράφος "Αελλώ") στους πρόποδες του λόφου της Καστέλλας, σχεδόν "πάνω" από την "συνοικία Τσίλλερ" καθώς και κάποιες ακόμη οικίες γνωστών οικογενειών του Πειραιά οι οποίες σήμερα έχουν κατεδαφιστεί και έχουν οικοδομηθεί στα οικόπεδα αυτών πολυκατοικίες. Στο βάθος της φωτογραφίας μπορεί κανείς επίσης να παρατηρήσει τον πρώτο ναϊσκο του Αγίου Βασιλείου - η οδός Σαχτούρη είναι ένας μικρός χωματόδρομος - ενώ σε ένα από τα υψηλότερα σημεία της τότε έρημης Πειραϊκής Χερσονήσου, στη σημερινή Καλλίπολη, ο "Σταυρός", το Σηματώρειον της πόλης του Πειραιά.

• Ο Πειραιάς του 21ου αιώνα

Παρατηρώντας τη σύγχρονη φωτογραφία της σύνθεσης / αντιπαραβολής, πέραν των διαφόρων συναισθημάτων και σκέψεων που μπορεί να κατακλύζουν τις ψυχές και το μυαλό όσων δύνανται να νιώσουν και να προβληματιστούν, τεράστια εντύπωση κάνει η ομοιομορφία του αστικού τοπίου. Η ολική μετάλλαξη της πόλης του Πειραιά κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες τον έχει "αφαιμάξει" πλήρως, στερώντας του σχεδόν κάθε είδους ταυτότητα και χρώμα. 

Οι πολυκατοικίες, δίχως καμία αρχιτεκτονική ομοιομορφία, μοιάζουν με "κουτάκια" διαφόρων μεγεθών και χρωματικών αποχρώσεων "ατάκτως εριμμένα". Με μεγάλη προσπάθεια, το ανθρώπινο μάτι κατορθώνει ανάμεσα από κεραίες και ηλιακούς θερμοσίφωνες να διακρίνει το Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά (ΝΝΠ), το κτίριο του Αντικαρκινικού Νοσοκομείου "Μεταξά" που προεξέχει λόγω ύψους και σημείου οικοδόμησης - στη θέση της παλαιάς επαύλεως του Στεφάνου Σκουλούδη - όπως και τον τρούλο της εκκλησίας του Αγίου Βασιλείου και την λέσχη του Ολυμπιακού στην ακτή Μουτζοπούλου. 

Μέσα στη θλιβερή ομοιομορφία της τσιμεντούπολης, απομένει μονάχα το σχήμα του σημερινού λιμένα Ζέας (Πασαλιμάνι), ο οποίος ενοποιημένος πλέον με τον μπαζωμένο όρμο της Φρεαττύδας συγκροτεί την ιδιωτικοποιημένη Μαρίνα Ζέας, να μας θυμίζει πως κάποτε ο Πειραιάς υπήρξε μια παραθαλάσσια ανθρώπινη πόλη που μετεξελίχθηκε - δυστυχώς - με ευθύνη κυρίως των Πειραιωτών σε ένα άχρωμο αστικό κέντρο. 

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• Εφημερίδα "Καθημερινή"
• "Πειραιάς, το ξεκίνημα", Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά, 2007
• "Πειραιάς, 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 2004

Φωτογραφίες: 

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών.
• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.