MLP Blo-G-Spot: ΟΙ ΟΙΚΙΕΣ ΠΑΤΣΙΑΔΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ [1894-1895]

Tο μοναδικό εναπομείναν δείγμα της αρχιτεκτονικής του Ερνέστου Τσίλλερ (Ernst Ziller) στην περιοχή της πλατείας Αλεξάνδρας, εκεί όπου παλαιότερα υφίστατο η φημισμένη "Συνοικία των Επαύλεων" ή "Συνοικία Τσίλλερ", είναι η κατά το ήμισυ σωζόμενη παλαιά οικία του αλευροβιομήχανου Παναγιώτη Σ. Πατσιάδη (Καλάβρυτα 1847 - Πειραιάς 1909), η κατασκευή της οποίας φέρεται να ολοκληρώθηκε κατά την περίοδο 1894 - 1895. Ο Παναγιώτης Πατσιάδης, ο οποίος διατηρούσε αλευρόμυλο στην περιοχή των Καμινίων - γνωστός και ως "Μυλαράκος του Πατσιάδη" - αναμείχθηκε και με τα κοινά του Δήμου Πειραιώς εκλεγόμενος δημοτικός σύμβουλος ενώ υπήρξε και υποψήφιος βουλευτής.

Η αρχιτεκτονική σφραγίδα του Ερνέστου Τσίλλερ είναι έκδηλη, τόσο στους εξωτερικούς χώρους του κτιρίου όσο και στο εσωτερικό του κτιρίου το οποίο διαθέτει μια πλούσια και αξιόλογη διακόσμηση. Μεταπολεμικά, ως γνωστόν, στο κτίριο στεγάστηκε για πολλά χρόνια το Ιταλικό Προξενείο του Πειραιά ενώ στο ισόγειο επί πολλές δεκαετίες λειτουργούσε καφενείο - ζυθεστιατόριο υπό διάφορες διευθύνσεις. Έκτοτε το ισόγειο τμήμα του κτιρίου άλλαξε πολλές φορές χρήση (άλλοτε σαν εστιατόριο, άλλοτε σαν καφετέρια) ενώ μέχρι πρότινος παρέμενε ανεκμετάλλευτο. Σε όλες τις διαθέσιμες πηγές, οι Στυλιανός και Βασίλειος Σταυριανάκος καταγράφονται ως οι ιδιοκτήτες του εγκαταλειμμένου και αναξιοποίητου διατηρητέου ακινήτου (MLP, 2009-2013).

Κατά την περίοδο 2009 - 2013 ο γράφων το ιστολόγιο κατέγραψε φωτογραφικά περισσότερες από μια φορές το υπό εξέτασιν ιστορικό κτίριο με τα χαρακτηριστικά αψιδωτά ανοίγματα στο ισόγειο και τον άνω όροφο, τον ιδιότυπο τρούλο ο οποίος ξεχωρίζει από μακριά, τους περίτεχνα σκαλισμένους εξώστες, τα ακροκέραμα, τα αετώματα και τα υπόλοιπα αρχιτεκτονικά στοιχεία του εξωτερικού διακόσμου:

[ΠΡΩΗΝ] ΟΙΚΙΑ Π. ΠΑΤΣΙΑΔΗ [ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ]

ΟΙΚΙΑ ΠΑΤΣΙΑΔΟΥ (1895) / ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΚΩΝΙΚΟΥ ΘΟΛΟΥ

Το καλοκαίρι του έτους 2011 και πιο συγκεκριμένα κατά τους μήνες Αύγουστο - Σεπτέμβριο, το εν λόγω κτίριο περικυκλώθηκε από σκαλωσιές:

Λίγους μήνες αργότερα, οι σκαλωσιές απομακρύνθηκαν (2012) ενώ παράμειναν μονάχα ορισμένες μεταλλικές προστατευτικές λαμαρίνες στο ισόγειο τμήμα, δίχως πάντως να υπάρχει κάποια εμφανής διαφορά στο κτίριο, τουλάχιστον ως προς την πρόσοψή του.

Στις αρχές του έτους 2013, νέες σκαλωσιές τοποθετούνται στο υπό εξέτασιν κτίριο:

Για αρκετούς μήνες, το διατηρητέο κτίριο παρέμεινε στην ως άνω κατάσταση, δίχως να υπάρχουν σημάδια βελτιωτικών εργασιών ή άλλων δραστηριοτήτων. Την άνοιξη του 2014, οι σκαλωσιές απομακρύνθηκαν εκ νέου και πέραν ενός - μάλλον - κακού βαψίματος της πρόσοψης του κτιρίου, δεν παρατηρήθηκε κάποια αξιοσημείωτη αλλαγή.

Η όψη της πρώην οικίας Π. Πατσιάδου όπως καταγράφηκε φωτογραφικά το καλοκαίρι του 2015:

Η πάλαι ποτέ οικία Π. Πατσιάδη στις αρχές του έτους 2016:

Η διατηρητέα πρώην οικία Π. Πατσιάδη σε μια φωτογραφική καταγραφή από το καλοκαίρι του έτους 2016:

Η πρώην οικία Πατσιάδη όπως διακρίνεται από την πλατεία Αλεξάνδρας το καλοκαίρι του έτους 2017:

Το υπό εξέταση εγκαταλειμμένο διατηρητέο κτίριο το καλοκαίρι του έτους 2018:

Η πρώην οικία Πατσιάδου όπως καταγράφηκε κατά το χιονισμένο πρωινό της 16ης Φεβρουαρίου του έτους 2021:

Παραμονή Χριστουγέννων του έτους 2021 έξω από τη διατηρητέα οικία Π. Πατσιάδη:

Η πρώην οικία Π. Πατσιάδη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές Φεβρουαρίου του 2023:

Δείτε εδώ ένα φωτογραφικό οδοιπορικό στο εσωτερικό του ισογείου τμήματος της παλαιάς οικίας Πατσιάδου.

Ernst Moritz Theodor Ziller (1837-1923)

Ο Γερμανός αρχιτέκτων Ernst Moritz Theodor Ziller (1837-1923), όπως ήταν το πλήρες ονοματεπώνυμό του, σχεδίασε συνολικά πάνω από 900 έργα ανά την ελληνική επικράτεια στα τέλη του 19ου αιώνα, δίδοντας έναν ευρωπαϊκό χαρακτήρα και αέρα στις περιοχές όπου δραστηριοποιήθηκε. Στον δε Πειραιά, τα γνωστότερα έργα του ήταν η προαναφερόμενη "Συνοικία των Επαύλεων" ή "Συνοικία Τσίλλερ" στους πρόποδες του λόφου της Καστέλλας (1874-1876), οι δυο οικίες του Πατσιάδη (1894-1895), το Βασσάνειο Μέγαρο (1904) που αποτελεί μέχρι και σήμερα το Διοικητήριο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στην Πειραϊκή, η αποκατεστημένη πλέον οικία Σπυρίδωνος Μεταξά (1899) στη συμβολή της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Β' και της Γρηγορίου Λαμπράκη καθώς και το κατεδαφισμένο Μέγαρο Ζαλοκώστα (οικία Βαρβαρέσσου και μετέπειτα οικία Καζανόβα) στους κήπους της Τερψιθέας (εκεί όπου οικοδομήθηκαν οι εγκαταστάσεις του σχολείου "Πλάτων" Παπαϊωάννου).

Ernst Moritz Ziller - Πηγή: Wikipedia

Η κατασκευή των Μεγάρων Π. Πατσιάδου

Βάσει των αποτελεσμάτων πρωτογενούς έρευνας στις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1895, γίνεται σαφές πως αμφότερα τα περικαλλή μέγαρα του Παναγιώτη Πατσιάδη οικοδομήθηκαν σε σχέδια Ερνέστου Τσίλλερ, με την συνδρομή του γνωστού εργολάβου μηχανικού Β.Γ. Κώττα, ο οποίος είχε εκτελέσει πλειάδα σημαντικών έργων μεταξύ των οποίων τις οικοδομές του Ι. Πάγκα στην πλατεία Ομονοίας Αθηνών, το ανάκτορο του Διαδόχου αλλά και το Μέγαρο Πεσματζόγλου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Τα δυο Μέγαρα του Παναγιώτη Πατσιάδη, σε σχέδια Ερνέστου Τσίλλερ:

Σχέδιον Οικιών του Κυρίου Π. Πατσιάδου - Ernest Ziller

Όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει στο ως άνω "Σχέδιον Οικιών του Κυρίου Π. Πατσιάδου", η παραλιακή οδός καταγραφόταν ως οδός Ακρωτηρίου Μουνυχίας.

Σχέδιον Οικιών του Κυρίου Π. Πατσιάδου - Ernest Ziller

Σχέδιον Οικιών του Κυρίου Π. Πατσιάδου - Ernest Ziller

Απομονώνοντας ψηφιακά το σωζόμενο μονάχα τμήμα των οικιών Πατσιάδου, επιχειρούμε την παρακάτω σύνθεση/αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα", μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut, έχοντας ως βάση το σχέδιο του Ernst Ziller:

ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΣΙΛΛΕΡ/ ΟΙΚΙΑ ΠΑΤΣΙΑΔΟΥ - ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΝ

Ο αρχικός ιδιοκτήτης της υπό εξέτασιν οικίας Παναγιώτης Σ. Πατσιάδης στα τέλη του 19ου αιώνα:

Το ταφικό μνημείο της οικογενείας του Παναγιώτη Σ. Πατσιάδη στο Νεκροταφείο της Αναστάσεως:

ΤΑΦΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Σ. ΠΑΤΣΙΑΔΗ [ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ]

Οικίες Π. Πατσιάδου - Παλαιές Φωτογραφίες:

Τα δυο μέγαρα του Π. Πατσιάδη διακρίνονται σε αρκετές καταγραφές των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, ιδίως σε φωτογραφίες ή/και επιστολικά δελτάρια σχετικά με την πλατεία Αλεξάνδρας (αποκαλούμενη παλαιότερα και ως "πλατεία ή θέσις Τσίλλερ" ή/και "θέσις Καλλιθέα", για ευνόητους λόγους).

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα (πιθανόν έτος 1903), καταγράφεται το άνοιγμα του λιμένος της Ζέας (Πασαλιμάνι) και στα αριστερά, διακρίνονται εκτός από τον χαρακτηριστικό τρούλο της οικίας Πατσιάδη, τμήμα των επαύλεων της συνοικίας Τσίλλερ καθώς και το κτίριο όπου λειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα το υαλουργείο των Παύλου Τσίλλερ - Οριγώνη. Αντίστοιχα, στο δεξί τμήμα της εικόνας, προς την Φρεαττύδα, καταγράφεται το κτίριο του Ρωσικού Νοσοκομείου Πειραιώς.

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία (εκ γυάλινης πλάκας) των αρχών του 20ου αιώνα (1907), ένα παιδάκι φωτογραφίζεται από το ύψος της στροφής της Φρεαττύδος προς λιμένα Ζέα με φόντο την πλατεία Αλεξάνδρας και τα δυο μέγαρα του Π. Πατσιάδη.

Κλασικό δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα (σε ασπρόμαυρη και επιχρωματισμένη εκδοχή) το οποίο τιτλοφορείται Πειραιεύς: Πλατεία Αλεξάνδρας (Pirée: Place Alexandra) όπου καταγράφονται συν τοις άλλοις τα μέγαρα του Π. Πατσιάδη:

Προπολεμική φωτογραφική καταγραφή της πλατείας Αλεξάνδρας - στο αριστερό άκρο της εικόνας διακρίνεται μερικώς η σωζόμενη μέχρι σήμερα οικία Π. Πατσιάδη:

Επιστολικό δελτάριο εποχής, από τις αρχές του 20ου αιώνα, το οποίο τιτλοφορείται "Πειραιεύς - Συνοικίας Τσίλλερ" (Pirée - Quartier Tsiller), στο δεξί άκρο του οποίου καταγράφονται οι δυο οικίες Π. Πατσιάδου.

Συνοικία Τσίλλερ και Οικίες Πατσιάδη - Αρχές 20ου αιώνα

Εργασίες κατασκευής / συντήρησης του τοίχου αντιστήριξης της παραλιακής λεωφόρου και της πλατείας Αλεξάνδρας. Οι δυο οικίες Π. Πατσιάδου καταγράφονται ευκρινώς στο φωτογραφικό κάδρο μαζί με το ιστορικό τρόλεϊ της Καστέλλας.

Οι δυο οικίες Πατσιάδη όπως καταγράφηκαν τον δεκαπενταύγουστο του έτους 1960 μέσα από τον φακό της Elva Hunting:

Φωτογραφικές καταγραφές της πλατείας Αλεξάνδρας και των οικιών Π. Πατσιάδου δια χειρός του ερασιτέχνη φωτογράφου Γεωργίου Σαματούρα, στα μέσα της δεκαετίας του 1960:

Μέσα δεκαετίας 1960 - Πλατεία Αλεξάνδρας και οικίες Πατσιάδη (Πηγή: ΕΛΙΑ - Επεξεργασία: MLP)

Μέσα δεκαετίας 1960 - Πλατεία Αλεξάνδρας και οικίες Πατσιάδη (Πηγή: ΕΛΙΑ - Επεξεργασία: MLP)

Οι οικίες Πατσιάδη την ίδια εποχή μέσα από τον φακό του Μ. Βερνάρδου από το Ιστορικό Φωτογραφικό Αρχείο Νεοκλασσικής Αρχιτεκτονικής της Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος.

Το ένα εκ των δυο Μεγάρων Π. Πατσιάδη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά πιθανότατα κατά τη δεκαετία του 1960, δια χειρός Μανόλη Βερνάρδου:

Λεπτομέρεια της ως άνω φωτογραφίας του Μανόλη Βερνάρδου στην οποία καταγράφεται η είσοδος στο ισόγειο του υπό εξέτασιν Μεγάρου, όπου επί δεκαετίες λειτουργούσε καφενείο:

Σπάνια φωτογραφική καταγραφή του έτερου, κατεδαφισμένου, Μεγάρου Π. Πατσιάδη, δια χειρός του φωτογράφου Μανόλη Βερνάρδου:

Άποψη του σωζόμενου ως τις μέρες μας (21ος αιώνας) Μεγάρου Π. Πατσιάδη όπως καταγράφηκε κατά πάσα πιθανότητα κατά τη δεκαετία του 1960:

Πηγή: Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Η σιδερένια αυλόπορτα με τον εντυπωσιακό διάκοσμο η οποία βρισκόταν ανάμεσα στα δυο Μέγαρα Π. Πατσιάδη:

Ο φωτογράφος Δημήτρης Παπαδήμος κατέγραψε επίσης την μια εκ των δυο πρώην οικιών Π. Πατσιάδου κατά τη δεκαετία του 1960 μέσα από μια σειρά διαδοχικών λήψεων:

Φωτογράφος Δημήτρης Παπαδήμος (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Ομοίως έπραξε ο ερασιτέχνης φωτογράφος Γιώργος Σαματούρας, περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960:

Φωτογράφος Γιώργος Σαματούρας (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Οι οικίες Πατσιάδου όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά δια χειρός Γεωργίου Μπακούρου κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960:

Με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας, οι δυο ως άνω φωτογραφικές καταγραφές του Γ. Μπακούρου "ενώθηκαν" σε ένα ενιαίο πανοραμικό κάδρο:

Η πρώην οικία Π. Πατσιάδου περί τις αρχές δεκαετίας 1970 (φωτογραφία αγνώστου):

Το έτερο πρώην Μέγαρο του Π. Πατσιάδου, η όψη του οποίου διασώζεται σε λιγότερες φωτογραφικές αποτυπώσεις σε σχέση με την έτερη, διασωθείσα μέχρι τις μέρες μας οικία, όπως καταγράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, κατά την περίοδο ενάρξεως των εργασιών κατεδάφισης. Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειώσουμε πως περί τα μέσα του 20ου αιώνα, στο εν λόγω κτίριο λειτούργησε το Οικοτροφείο του ιστορικού Λυκείου "Ο Πλάτων" του Π. Παπαϊωάννου.

Πρώην Μέγαρο Π. Πατσιάδου (κατεδαφισμένο) - Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη

Το υπό εξέτασιν κτίριο όπως αποτυπώθηκε μέσα από το φακό του Στέλιου Σκοπελίτη μέσα από τις σελίδες του εξαιρετικού φωτογραφικού λευκώματος "Νεοκλασικά Σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά" (1975), περί τις αρχές προς μέσα της δεκαετίας του 1970 και ενώ είχε ήδη κατεδαφιστεί η εξ αριστερών οικία. Όπως γίνεται αντιληπτό από την ύπαρξη σκαλωσιών στο αριστερό άκρο του φωτογραφικού κάδρου, η πολυκατοικία με τα ισόγεια καταστήματα επί της οδού πλατείας Αλεξάνδρας 5 βρισκόταν σε φάση ανοικοδόμησης:

Ο ίδιος φωτογράφος κατέγραψε ορισμένες από τις εντυπωσιακές οροφογραφίες που κοσμούσαν το εσωτερικό του κτιρίου και οι οποίες καταστράφηκαν κατά τη διάρκειας εργασιών "ανακαίνισης" του κτιρίου κατά τον 21ο αιώνα:

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής του Δημήτρη Παπαδήμου η οποία τοποθετείται χρονικά στα μέσα προς τέλη της δεκαετίας του 1970 και είναι σαφώς μεταγενέστερη των προηγουμένων φωτογραφιών του Στέλιου Σκοπελίτη, μπορεί κανείς να παρατηρήσει πως η τετραώροφη πολυκατοικία που αντικατέστησε το κατεδαφισμένο τμήμα της οικίας Πατσιάδου είχε ήδη ολοκληρωθεί. Στα αξιοσημείωτα, η επιγραφή "Δεληγιάννης" επί της προσόψεως του κτιρίου από το επώνυμο του επιχειρηματία που είχε αναλάβει την εκμετάλλευση του ισογείου καθώς επίσης οι χαρακτηριστικές τέντες που είχαν τοποθετηθεί σε κάθε άνοιγμα του ισογείου.

Φωτογράφος Δημήτρης Παπαδήμος (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Μια ακόμη φωτογραφία της ιδίας εποχής (αγνώστου φωτογράφου):

Η πρώην οικία Π. Πατσιάδη όπως καταγράφηκε για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ "Ο Πειραιάς του Τσαρούχη" στις αρχές της δεκαετίας του 1980:

Οι δυο επόμενες έγχρωμες φωτογραφικές καταγραφές τοποθετούνται χρονικά κατά την δεκαετία του 1980. Εκείνη την εποχή, η επιχείρηση εστίασης "Δεληγιάννης" - "Ziller's" συνέχιζε να λειτουργεί στο ισόγειο του κτιρίου, σε όλα τα ανοίγματα του ισογείου και του άνω ορόφου είχαν τοποθετηθεί μικρές καμπυλοειδείς τέντες χρώματος μπορντό, ενώ ευδιάκριτη ήταν μια ξύλινη υπέρ-κατασκευή στην ταράτσα του κτιρίου:

Ειρήσθω εν παρόδω, το υπό εξέτασιν κτίριο χαρακτηρίστηκε ως παραδοσιακό βάσει του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος της 27ης Ιουλίου 1982, όπως αυτό δημοσιεύτηκε στο τεύχος Δ', του ΦΕΚ 410, της 27ης Αυγούστου του ιδίου έτους:

Ενδεικτικό αρχειακό τεκμήριο μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου των αρχών της δεκαετίας του 1980 με αναφορά στην μπυραρία "Δεληγιάννης":

Έτερο αρχειακό τεκμήριο από τα μέσα της δεκαετίας του '80 με αναφορά στην επιχείρηση Ziller's:

Οικία Π. Πατσιάδου - Φωτογραφίες από το εσωτερικό του κτιρίου

Σε αντίθεση με την πρόσοψη του κτιρίου, οι παλαιές φωτογραφίες από το εσωτερικό των πρώην οικιών του Πατσιάδη είναι δυσεύρετες. Κατόπιν σχετικής υπόδειξης μιας φίλης / αναγνώστριας του ιστολογίου μας, παρουσιάζουμε ακολούθως ορισμένες - ελαφρώς επεξεργασμένες - φωτογραφίες του εσωτερικού του κτιρίου προ της ανακαινίσεως του 1983, από την ιστοσελίδα του Αρχιτεκτονικού Γραφείου του κ. Δημητρίου Κουλουρίδη, το οποίο ήταν υπεύθυνο για τις εργασίες που τους ανέθεσαν οι Αφοί Δεληγιάννη (το κτίριο τότε καταγραφόταν ως ιδιοκτησία Σ. & Α. Κατσαβή):