ΑΚΤΗ ΑΘΗΝΑΣ ΔΗΛΑΒΕΡΗ [ΑΚΤΗ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ]

Η σύγχρονη ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη του 21ου αιώνα ξεκινά από το ύψος της γραφικής ορθόδοξης εκκλησίας της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας και καταλήγει στη στροφή του οικοπέδου Ζαχαρίου, όπου υψώνεται ο ακαλαίσθητος τσιμεντένιος όγκος του μισό-τελειωμένου κτιρίου το οποίο προοριζόταν - όταν ξεκίνησε η κατασκευή του επί δημαρχίας Αριστείδη Σ. Σκυλίτση - για Κέντρο Νεότητας / Πνευματικό - Καλλιτεχνικό Κέντρο, στο οικόπεδο όπου βρισκόταν η περίφημη έπαυλις του Αλέξανδρου Ζαχαρίου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως επί της παραλιακής ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα (δεκαετίες 1980 και 1990) λειτούργησαν πλήθος καφετεριών, μπαρ, νυχτερινών κέντρων και εστιατορίων για να ακολουθήσει μια πορεία παρακμής της περιοχής κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα.

Επί της ουσίας, η ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη συνδέει τη Σούδα του νέου Φαλήρου με τον λιμένα Κουμουνδούρου (νυν Μικρολίμανο και πρώην Τουρκολίμανο), ήτοι τον επόμενο διαδοχικά κλειστό φυσικό κόλπο της Μουνιχίας, ο οποίος εκτείνεται από την στροφή όπου το κτίριο έδρα του Ναυτικού Αθλητικού Συνδέσμου (ΝΑΣ) μέχρι και τις εγκαταστάσεις του σημερινού Ναυτικού / Ιστιοπλοϊκού Ομίλου και του εντευκτηρίου του Ναυτικού Ομίλου της Ελλάδος (ΝΟΕ πρώην ΒΝΟΕ), στο σημείο όπου μέχρι τις αρχές του έτους 1935 βρισκόταν η περίφημη έπαυλις του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου. Η παραλιακή οδός (ακτή) Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, στο Τουρκολίμανο (Μικρολίμανο), αποτελεί ουσιαστικά φυσική συνέχεια της υπό εξέτασιν ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη.

Μια φωτογραφική καταγραφή της σύγχρονης ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη, με το τεχνητό κανάλι και τα ελλιμενισμένα σκάφη, κατά το έτος 2009:

Η όψη της ακτής Πρωτοψάλτη, όπως υπήρξε η αρχική της ονομασία - ονομασία η οποία σύμφωνα με κάποιες πηγές αποδίδεται στον Εμμανουήλ Πρωτοψάλτη - δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή. 

Στα μέσα της προτελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, επί της τότε βραχώδους ακτής Πρωτοψάλτη, οικοδομήθηκαν και λειτούργησαν οι πρώτες εγκαταστάσεις του Ομίλου Ερετών, σε οικόπεδο ιδιοκτησίας Σταυρούλας Πιερράκου, η οποία παραχώρησε στις 12 Ιουλίου 1885 το προς την παραλία μέρος του γηπέδου της στον Όμιλο Ερετών Φαλήρου, για να το χρησιμοποιήσει δίχως ενοίκιο επί 12 έτη για τους σκοπούς του και, με την επιστροφή του, η ιδιοκτήτρια θα έπαιρνε δωρεάν την κυριότητα των κτισμάτων. Ο κάτωθι εικονιζόμενος χώρος εκείνου του πρώτου νεώσοικου που εξυπηρέτησε τις ανάγκες του Ομίλου Ερετών προ της αλλαγής της έδρας του και της μεταφοράς του στο Πασαλιμάνι (λιμην Ζέας), αργότερα λειτούργησε ως κοσμικό κέντρο (ταβέρνα "Λάμψις της Σελήνης") και υφίσταται ως κτιριακή εγκατάσταση, με πολλές μετασκευές, μέχρι τις ημέρες μας (21ος αιώνας). 

Η ακτή Πρωτοψάλτη, μέχρι και τα χρόνια του Μεσοπολέμου, υπήρξε μια βραχώδης και απόκρημνη ακτή, με τμήματα αμμοχάλικου, επί της οποίας κατασκευάστηκαν ορισμένες οικίες. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι ιδιοκτήτες οικοπέδων που οικοδόμησαν οικίες επί της υπερκείμενης λεωφόρου Φαλήρου, κατείχαν εκτάσεις / οικόπεδα που έφθαναν μέχρι την ακτή.  

Πάνω στο κύμα, κατά τις πρώτες δεκαετίας του 20ου αιώνα και μέχρι την εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχαν πλήθος παραγκών και παραπηγμάτων που χρησιμοποιούνταν κυρίως από ψαράδες καθώς και μικρές εξέδρες μέσα στη θάλασσα όπου στρώνονταν τραπέζια - που με το πέρασμα των χρόνων εξελίχθηκαν σε μικρά αλλά δημοφιλή κέντρα συνάθροισης και ταβερνεία.

Στην παρακάτω ασπρόμαυρη σπάνια φωτογραφική καταγραφή της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα (έτος 1892), ο Γάλλος Hubert Vaffier στέκεται στην αρχή της παραλίας του νέου Φαλήρου, περίπου στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται ο ιερός ναός της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας και αποτυπώνει τους ανατολικούς πρόποδες της Καστέλλας και τα λιγοστά κτίρια που υπήρχαν επί της παραλιακής ακτής Πρωτοψάλτη. Ερείπια του πρώτου κτιρίου που εικονίζεται στο δεξί άκρο του φωτογραφικού κάδρου, ήτοι της πρώην οικίας και μετέπειτα τυπογραφείου της οικογενείας Ταρουσόπουλου, υπάρχουν μέχρι και τις ημέρες μας (21ος αιώνας).

Η επικοινωνία με την υπερκείμενη λεωφόρο Φαλήρου, τη σημερινή λεωφόρο Αλέξανδρου Παπαναστασίου (πρώην Βασιλέως Παύλου) επιτυγχανόταν με μικρές πλινθόκτιστες κλίμακες (σκαλάκια), ορισμένα απομεινάρια των οποίων υφίστανται μέχρι σήμερα.

Έτος 1906 - Επεξεργασμένη λεπτομέρεια από φωτογραφία εποχής 

Στη μια άκρη, στο ύψος της σημερινής εκκλησίας της Μυρτιδιώτισσας, λειτουργούσαν λίγες (ψαρό)ταβέρνες πάνω στην αμμουδιά, με το κύμα να "σκάει" ακριβώς μπροστά τους, όπως προκύπτει από τις κάτωθι επεξεργασμένες λεπτομέρειες εξ ευρύτερων φωτογραφικών καταγραφών του Paul Schulz από τα τέλη της δεκαετίας του 1920.

Στην άλλη, εκ διαμέτρου αντίθετη πλευρά, δέσποζε - όπως προείπαμε - η κάτωθι εικονιζόμενη έπαυλις του Αλέξανδρου Ζαχαρίου. 

Για να περάσει κάποιος από την ακτή Πρωτοψάλτη προς το σημερινό Μικρολίμανο (Τουρκολίμανο), θα έπρεπε είτε να διαθέτει βάρκα, είτε να βαδίσει προς την υπερκείμενη λεωφόρο Φαλήρου, καθώς η έπαυλις Ζαχαρίου ήταν το τερματικό όριο και δεν υπήρχε δρόμος που να επικοινωνεί παραλιακά όπως συμβαίνει σήμερα. Όπως ήδη αναφέραμε, το υφιστάμενο τεχνητό κανάλι Δηλαβέρη καθώς και η παραλιακή λεωφόρος αποτελούν έργα του δευτέρου μισού της δεκαετίας του 1960, έργα τα οποία αναμφίβολα αλλοίωσαν ριζικά την εικόνα του τοπίου σε σχέση με το παρελθόν. 

Η ακτή Πρωτοψάλτη λοιπόν, από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 παρουσίαζε την κάτωθι εικόνα, όπως θα μπορούσε κανείς να την αντικρίσει στεκούμενος στην αρχή της παραλίας της πάλαι ποτέ κοσμικής λουτρόπολης του νέου Φαλήρου, περίπου δηλαδή στο σημείο όπου σήμερα βρίσκονται οι οδικοί κόμβοι, οι γέφυρες και οι εγκαταστάσεις του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας.

Η ακτή Πρωτοψάλτη μέσα από ένα επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο "Πειραιεύς - Άποψις Καστέλλας"

Η ακτή Πρωτοψάλτη μέσα από ένα ασπρόμαυρο επιστολικό δελτάριο "Φάληρον - Καστέλλα"

Η ακτή Πρωτοψάλτη περί τις αρχές του 20ου αιώνα

Η ακτή Πρωτοψάλτη περί τις αρχές του 20ου αιώνα

Η ακτή Πρωτοψάλτη περί τις αρχές του 20ου αιώνα

Καταγραφή του προαστίου του νέου Φαλήρου στις αρχές του 20ου αιώνα με τα σημεία αναφοράς του (Ακταίον Παλάς, λουτρά, Μέγα Ξενοδοχείον και Θέατρο) και τον άγνωστο φωτογράφο εποχής να βρίσκεται επί της ακτής Πρωτοψάλτη.

Ο φωτογράφος του πρακτορείου Meurisse καταγράφει τμήμα της υπό εξέτασιν ακτής Πρωτοψάλτη κατά το έτος 1923 για λογαριασμό γαλλικών εντύπων. Ο ίδιος βρίσκεται στο ύψος του ξύλινου περιπτέρου του Ναυτικού Ομίλου του νέου Φαλήρου (σσ. δεξιά διακρίνεται η λιθόκτιστη βάση όπου βρισκόταν το λεμβαρχείο) ενώ στο βάθος ξεχωρίζει βεβαίως ο ορεινός ακατοίκητος όγκος του λόφου της Καστέλλας.

Μια ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή της ακτής Πρωτοψάλτη, από το θαλάσσιο χώρο έναντι της βίλας Αλέξανδρου Ζαχαρίου, στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Στο ευρύ φωτογραφικό κάδρο καταγράφονται επίσης τμήμα του αραιοκατοικημένου λόφου της Καστέλλας καθώς και τα κτίρια της υπερκείμενης λεωφόρου Φαλήρου (νυν Βασιλέως Παύλου ή/και Αλέξανδρου Παπαναστασίου).

Δυο φωτογραφικές καταγραφές της ακτής Πρωτοψάλτη, δια χειρός Paul Schulz, από τα τέλη της δεκαετίας του 1920:

Ειρήσθω εν παρόδω, κατά τη δεκαετία του 1930, στην ακτή Πρωτοψάλτη καταγραφόταν εν λειτουργία το 15ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιώς.

Η ανεμπόδιστη θέα προς τον φαληρικό όρμο από την βραχώδη αδιαμόρφωτη ακτή Πρωτοψάλτη, στις αρχές της δεκαετίας του 1940 - σσ. στο δεξί άκρο της φωτογραφίας διακρίνεται μερικώς η έπαυλις του Αλέξανδρου Ζαχαρίου:

Πηγή: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Η ακτή Πρωτοψάλτη των αρχών της δεκαετίας του 1960:

Αλιείς απλώνουν τα δίχτυα τους στην παραλία του νέου Φαλήρου με φόντο τα κτίρια της τότε ακτής Πρωτοψάλτη και της υπερκείμενης λεωφόρου Φαλήρου, σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία η οποία τοποθετείται χρονικά κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1960:

Μια λεπτομερέστερη άποψη της ακτής Πρωτοψάλτη, περί τις αρχές της δεκαετίας του 1960, με ευδιάκριτες τις ταβέρνες που λειτουργούσαν εκείνη την εποχή ("Κρέας με το κιλό" αναφέρει χαρακτηριστικά μια πινακίδα), τη θάλασσα να "σκάει" εκεί όπου σήμερα είναι ο παραλιακός δρόμος, το γνωστό κοσμικό κέντρο η "Λάμψις της Σελήνης" και την έπαυλη του Αλέξανδρου Ζαχαρίου στο βάθος.

Ακτή Πρωτοψάλτη - Πηγή Εικόνας: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά

Μεταπολεμική άποψη της ακτής Πρωτοψάλτη στα τέλη της δεκαετίας του 1960, στο τμήμα αυτής από την οικία Ταρουσόπουλου και μέχρι την εκκλησία της Μυρτιδιώτισσας και το ξύλινο περίπτερο του Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου. Σύμφωνα με την προσωπική εκτίμηση του γράφοντος το ιστολόγιο η εν λόγω ασπρόμαυρη λήψη του αγνώστου φωτογράφου ο οποίος έχει αποτυπώσει το τοπίο από την υπερκείμενη λεωφόρο Φαλήρου τοποθετείται χρονικά μεταξύ των ετών 1968 και 1969, καθώς από την παραλία του νέου Φαλήρου απουσιάζει το κτίριο του πάλαι ποτέ λαμπρού Ξενοδοχείου του Σταθμού, πλην όμως το θέατρο του νέου Φαλήρου και η οικία Βλάγκαλη δεν είχαν ακόμη κατεδαφιστεί.

Η ακτή Πρωτοψάλτη, με φόντο τα πλοία του 6ου στόλου στον φαληρικό όρμο, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά δια χειρός Γεωργίου Μπακούρου, το καλοκαίρι του έτους 1969:

Τον Ιούνιο του έτους 1970 ξεκίνησαν τα έργα επιχωμάτωσης της παραλίας του νέου Φαλήρου όπισθεν του ιερού ναού της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, επί της ακτής Πρωτοψάλτη. Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στον Τύπο εκείνης της εποχής "δια της επιχωματώσεως της θαλάσσιας αυτής περιοχής θα εξαληφθή η αφόρητος δυσοσμία εκ της ιλύος ήτις έχει επικαθίσει στον πυθμένα της θαλάσσης, εξ αιτίας του αποχετευτικού αγωγού της Σούδας όστις επί σειρά ετών εμόλυνε την ακτήν του νέου Φαλήρου."

Η παραλιακή λεωφόρος που δημιουργήθηκε επί της ακτής Πρωτοψάλτη, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, μετά την ολοκλήρωση των προαναφερόμενων σχετικών έργων υποδομής και εξωραϊσμού. Η έπαυλις Ζαχαρίου η οποία καταγράφεται στο βάθος του φωτογραφικού κάδρου, έμελλε σύντομα να κατεδαφιστεί επί ημερών δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση, ενώ αρκετά χρόνια αργότερα ξεκίνησαν οι προσχώσεις για την κατασκευή του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας και των λοιπών εγκαταστάσεων.

Πηγή Εικόνας: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά

Από τον Τύπο του έτους 1970, με την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, περί "παραχωρήσεως υπό του Ε.Ο.Τ. εις τον Δήμον Πειραιώς της παραλιακής εκτάσεως - Ακτή Πρωτοψάλτη ως και της βραχονησίδος Κουμουνδούρου μέχρι της βίλλας Ζαχαρίου."

Η ακτή Πρωτοψάλτη στις αρχές της δεκαετίας του 1970 μετά την περάτωση των έργων κατασκευής του παραλιακού δρόμου που ένωνε τον προαναφερθέντα δρόμο με την επίσης παραλιακή οδό (ακτή) Αλέξανδρου Κουμουνδούρου. Η φωτογραφία εποχής έχει ληφθεί από το ύψος της στροφής έναντι του οικοπέδου όπου υψωνόταν η έπαυλις του Ζαχαρίου:

Η Ακτή Δηλαβέρη (πρώην Πρωτοψάλτη) - Αρχές δεκαετίας 1970

Η ακτή Πρωτοψάλτη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά δια χειρός Γεωργίου Μπακούρου, κατά τον μήνα Μάιο του έτους 1970:

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η οικοδόμηση και η χορήγηση οικοδομικών αδειών επί της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη (πρώην ακτή Πρωτοψάλτη) απαγορεύτηκε για έναν έτος σύμφωνα με τα οριζόμενα σε σχετικό Βασιλικό Διάταγμα το οποίο δημοσιεύτηκε στο Δ' Τεύχος του ΦΕΚ 184 της 24ης Αυγούστου του 1970:

Στην κάτωθι ψηφιακά επεξεργασμένη λεπτομέρεια η οποία προέρχεται από ένα ευρύτερο έγχρωμο φωτογραφικό κάδρο, μπορείτε να παρατηρήσετε μεταξύ των άλλων την υπό εξέτασιν ακτή Πρωτοψάλτη μετά την περάτωση των έργων δημιουργίας της παραλιακής λεωφόρου. Επίσης, καταγράφονται μεταξύ των άλλων ο ιερός ναός της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, οι νέοι οδικοί κόμβοι στο νέο Φάληρο, η πλατεία Καραϊσκάκη και η παιδική χαρά του νέου Φαλήρου.

Ενδεικτικό αρχειακό τεκμήριο από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 με αναφορά στο Μουσικό Καφενείο "Ρετρό 2", το οποίο λειτούργησε επί της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη 11, έναντι του Δελφιναρίου:

• Αθηνά Κωνσταντοπούλου σύζυγος Κρίτωνος Δηλαβέρη (1908 - 1970)

Η Αθηνά Δηλαβέρη, το γένος Κωνσταντοπούλου, υπήρξε εκτός από σύζυγος του μεγάλου βιομηχάνου Κρίτωνος Δηλαβέρη και αδερφή της Κατίνας Παξινού και της Μαρίας Ράλλη, μεγάλη ευεργέτιδα της πόλης του Πειραιά. Η Αθηνά Δηλαβέρη ανέπτυξε μεγάλη δράση ως πρόεδρος των ιατρείων του ΠΙΚΠΑ Πειραιώς, της Εταιρίας Προστασίας Ανηλίκων Πειραιώς, της Λέσχης Εργαζόμενου Κοριτσιού και άλλων φορέων, συμβάλλοντας ενεργά με δωρεές και χορηγίες.

Η ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη μετονομάστηκε προς τιμήν της προαναφερθείσας μετά την αναδιαμόρφωση της περιοχής (δημιουργία τεχνητού καναλιού και μετέπειτα ανέγερση Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας και των λοιπών εγκαταστάσεων κλπ).

Πηγή Εικόνας: Halkidona.gr

• Πειραιάς "Τότε και Σήμερα" - Πειραιάς Retronaut

Στο παρόν αφιέρωμα της ενότητας "Πειραιάς: Τότε και Σήμερα" παρουσιάζονται τέσσερις (4) διαδοχικές συνθέσεις / αντιπαραβολές φωτογραφιών σχετικές με την υπό εξέτασιν παραλιακή ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη (πρώην Ακτή Πρωτοψάλτη) και την υπερκείμενη λεωφόρο Βασιλέως Παύλου (Αλέξανδρου Παπαναστασίου - πρώην λεωφόρος Φαλήρου). Ως βάση για τις συνθέσεις / αντιπαραβολές του "χθες" με το "σήμερα" έχουν χρησιμοποιηθεί ασπρόμαυρες λήψεις οι οποίες τοποθετούνται χρονολογικά στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και οι οποίες αποδίδονται στον ερασιτέχνη φωτογράφο Γεώργιο Σαματούρα, από τα αρχεία του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (Ψηφιοποιημένες Συλλογές ΕΛΙΑ).

Στη πρώτη σύνθεση / αντιπαραβολή, εικονίζεται τμήμα της τότε ακτής Πρωτοψάλτη, όπου διακρίνουμε ξεκάθαρα το κοσμικό κέντρο / ταβέρνα η "Λάμψη της Σελήνης", το οποίο αποτελούσε σημείο αναφοράς για την περιοχή εκείνη την εποχή και το οποίο υφίσταται ανακατασκευασμένο μέχρι και σήμερα. Στην υπερκείμενη σημερινή λεωφόρο Βασιλέως Παύλου ή Αλέξανδρου Παπαναστασίου (πρώην λεωφόρος Φαλήρου) διακρίνονται εν σειρά από τα αριστερά προς τα δεξιά οι οικίες Παπαδημητρίου, Αξελού, Ραβελάκη και Πολυχρονίδη ενώ ακριβώς πάνω από την περίφημη "Λάμψη της Σελήνης" η οικία Κοντογιάννη (πρώην Μαυρομιχάλη).

Η σχετική ασπρόμαυρη φωτογραφία του Γ. Σαματούρα από τα μέσα της δεκαετίας του 1960: 

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

Και η ανάλογη σύνθεση αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut:

Παρατηρώντας διεξοδικά την παραπάνω σύνθεση / αντιπαραβολή μπορούμε να αντιληφθούμε ποια κτίρια αντικαταστάθηκαν με νέες κατασκευές, ποια κτίρια κατεδαφίστηκαν και το οικόπεδο παραμένει κενό και ποια κτίρια στέκουν ακόμη μέχρι και τις ημέρες μας, χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα μεν, εγκαταλειμμένα και στο έλεος του χρόνου δε.

Σε συνέχεια της πρώτης σύνθεσης / αντιπαραβολής, η δεύτερη έρχεται να εστιάσει λίγο περισσότερο σε δυο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά κτίρια που βρίσκονται επί της σημερινής λεωφόρου Βασιλέως Παύλου και τα οποία υφίστανται, εγκαταλειμμένα, ως σήμερα.

Η φωτογραφία βάση του Γ. Σαματούρα, από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, παρουσιάζει εν σειρά τις πρώην οικίες του Αξελού (με την επιγραφή "Ναυτικόν Γυμνάσιον"), του Ραβελάκη (ή Ρεβαλάκη) (καταγράφεται και ως πρώην σανατόριο) και του Πολυχρονίδη με τις ξυλόγλυπτες βεράντες (ένα κτίριο - κόσμημα σήμερα κατεδαφισμένο):

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

Στην ακόλουθη σύνθεση αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι δυο εκ των τριών κτιρίων της υπερκείμενης λεωφόρου διασώζονται ως τις ημέρες μας (21ος αιώνας):

Ως προς την ως άνω ασπρόμαυρη φωτογραφία, αξίζει να αναφέρουμε πως σημείο αναφοράς αποτελεί το κτίριο με την επιγραφή "Ναυτικόν Γυμνάσιον", ήτοι η πρώην οικία αρχικής ιδιοκτησίας του γνωστού πολιτικού μηχανικού Μιλτιάδη Αξελού, μια κατασκευή της δεκαετίας 1880, στην οποία στα μέσα της δεκαετίας του 1960 λειτουργούσε το "Ναυτικόν Γυμνάσιον" του Π.Γ. Μαυρία. Αργότερα στο ίδιο κτίριο στεγάστηκαν τα "Εκπαιδευτήρια Αρβανιτόπουλου" ενώ στις μέρες μας (21ος αιώνας), το εγκαταλειμμένο διατηρητέο ανήκει στο ΤΣΜΕΔΕ.

Διαβάστε περισσότερα σχετικά με την πρώην οικία Αξελού που από αγαθή πρόθεση κληροδοτήθηκε στο ΤΣΜΕΔΕ και κατέληξε να καεί, μετά από 50 χρόνια πλήρους εγκατάλειψης εδώ.

Διαβάστε αναλυτικά για τα δυο προαναφερόμενα εγκαταλειμμένα διατηρητέα κτίρια της οδού Βασιλέως Παύλου 119 και 121 εδώ.

Μια φωτογραφική καταγραφή του υπό εξέτασιν τμήματος της υπερκείμενης λεωφόρου Βασιλέως Παύλου (Αλέξανδρου Παπαναστασίου / πρώην λεωφόρος Φαλήρου) σε μια λήψη της δεκαετίας του 1950, στην οποία εμφανίζονται οι πάλαι ποτέ οικίες Παπαδημητρίου, Κοντογιάννη, Αξελού και Ρεβαλάκη:

Έγχρωμη ευχετήρια κάρτα του προαναφερόμενου "Ναυτικού Γυμνασίου Καστέλλας" του Π.Γ. Μαυρία - με το κτίριο του εκπαιδευτηρίου να έχει σημανθεί εντός κύκλου - η οποία τιτλοφορείται "Άποψις από το Ν. Φάληρον" και προσφέρει μια άποψη των βορειοανατολικών προπόδων του λόφου της Καστέλλας εκ της φαληρικής παραλίας περί τις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Στην φωτογραφία βάση της τρίτης σύνθεσης / αντιπαραβολής του "Πειραιά του χθες και του σήμερα", ο Γεώργιο Σαματούρας - ευρισκόμενος σε βάρκα η οποία έπλεε κατά μήκος των ακτών - έχει καταγράψει εκ νέου ένα τμήμα της σημερινής ακτής Δηλαβέρη και της υπερκείμενης λεωφόρου Βασιλέως Παύλου. Πιο συγκεκριμένα, στην ακροθαλασσιά καταγράφεται το νέο κτίριο της ψαροταβέρνας "Λάμψις της Σελήνης" (αρχικής ιδιοκτησίας Παπαμιχαήλ και αργότερα Σπυρίδωνος Κλειδουχάκη), ακριβώς από πάνω, στην υπερκείμενη λεωφόρο Φαλήρου αλλά από την πλευρά της θάλασσας οι οικίες Κατσαρού (κατασκευή δεκαετίας 1870, υφίσταται το κτίριο ως σήμερα ανακαινισμένο) και Κοντογιάννη (πρώην Μαυρομιχάλη, κατασκευή δεκαετίας 1870, κατεδαφισμένο) ενώ από την αντίθετη πλευρά της υπερκείμενης οδού ξεχωρίζει η οικία Παπαδημητρίου

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

Ακολουθεί η σχετική σύνθεση αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut:

Αξιομνημόνευτο από την παραπάνω σύνθεση / αντιπαραβολή η ανακαινισμένη / αποκαταστημένη πρώην οικία Κατσαρού, νυν ιδιοκτησία της οικογένειας Γλου. Επίσης αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι είσοδοι για τα σκαλοπάτια που έδιδαν πρόσβαση από την άνω λεωφόρο στην ακτή (βλέπε άκρη δεξιά) βρίσκονται "σφραγισμένες" και η κάθοδος δεν είναι πλέον εφικτή. Τέλος, να σημειώσουμε ότι στο σημείο αυτό, μεταξύ της οικίας Παπαδημητρίου και της εγκαταλειμμένης πρώην οικίας Αξελού, βρισκόταν κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα το Σχολείο Καλογραιών της Καστέλλας. 

Τέλος, στην τέταρτη σύνθεση / αντιπαραβολή, άλλη μια λεπτομέρεια κτιρίων επί της λεωφόρου Βασιλέως Παύλου, όπως διακρίνονται από την παραλιακή ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη, τότε και σήμερα. Το κτίριο το οποίο δεσπόζει στο κέντρο της φωτογραφίας, το οποίο παρεμπιπτόντως μοιάζει εγκαταλειμμένο στην φωτογραφία των μέσων της δεκαετίας του 1960, ανήκει στα διατηρητέα της περιοχής τα οποία στέκουν ερειπωμένα εδώ και δεκαετίες και αποτελούσε την οικία του Νέστορα Ταρουσόπουλου, ιδρυτού ενός καλλιτεχνικού τυπογραφείου, εκ των μεγαλυτέρων της Ελλάδος και των Βαλκανίων κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

Αναφορά στον Τύπο του 1902 περί της κηδείας του Νέστορος Ταρουσόπουλου, ιδρυτού του εν τη πλατεία Κάνιγγος καλλιτεχνικού τυπογραφείου. Το έργο του συνέχισαν οι αναφερόμενοι στο απόκομμα υιοί του Στέφανος, Ιωάννης και Πέτρος.

Αναφορά από τον Τύπο του έτους 1905 στο τυπογραφείο Ν. Ταρουσόπουλου "παρά τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Ομονοίας". 

Η φωτογραφία βάση του Γ. Σαματούρα από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 με κύριο θέμα την οικία Ταρουσόπουλου:

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

Ας δούμε και την ανάλογη σύνθεση αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες" και του "σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut:

Ακριβώς δίπλα στο ταχυφαγείο / fast food Goody's που λειτουργούσε στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα (παλαιότερα στο ίδιο σημείο η ταβέρνα του Μπακαλάκη και πλάι σε αυτήν η ταβέρνα "Ποσειδών"), επί της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη, παρατηρούμε πως το μεγαλύτερο τμήμα της πρώην οικίας Ταρουσόπουλου έχει καταρρεύσει. Όλα τα εγκαταλειμμένα κτίρια που καταγράφονται στην επόμενη φωτογραφία ανήκουν στο Οικοδομικό Τετράγωνο 186α/Τ27, τόσο επί της παραλιακής ακτής Δηλαβέρη όσο και επί της λεωφόρου Βασιλέως Παύλου και αναφέρονται σε ΦΕΚ ως ιδιοκτησία των οικογενειών Ταρασόπουλου και Μουτσάκη.

Μια γενικότερη άποψη της παραλιακής ακτής, εκ νέου δια χειρός του Γ. Σαματούρα από τα μέσα της δεκαετίας του 1960:

Φωτογράφος Γ. Σαματούρας - Πηγή: ΕΛΙΑ

• Η ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη κατά τον 21ο αιώνα

Η υπό εξέτασιν ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη και το τεχνητό κανάλι όπως καταγράφηκαν από την υπερκείμενη λεωφόρο Βασιλέως Παύλου (Αλέξανδρου Παπαναστασίου) κατά το έτος 2009:

Φωτογραφικές καταγραφές του τεχνητού καναλιού Αθηνάς Δηλαβέρη κατά το έτος 2009. Σταθερό σημείο αναφοράς της περιοχής, έναντι της εκκλησίας της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, το ιστορικό εστιατόριο / ψαροταβέρνα του Δουράμπεη (από το έτος 1932):

Φωτογραφικές καταγραφές του τεχνητού καναλιού Αθηνάς Δηλαβέρη και των γύρω κτιρίων - σημείων αναφοράς κατά το έτος 2011:

Εικόνες απαξίωσης και εγκατάλειψης από τα άλλοτε ακμάζοντα μαγαζιά (καφετέριες, εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα κλπ.) επί της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη κατά το έτος 2016: 

Φωτογραφικές καταγραφές της υπό εξέτασιν ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη από το καλοκαίρι του έτους 2018:

  

Χριστούγεννα του έτους 2020 με lockdown λόγω κορωνοϊού στο εορταστικά "στολισμένο" κανάλι της ακτής Αθήνας Δηλαβέρη:

 

Η ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές του έτους 2021 - περίοδο κατά την οποία εκτελούνταν έργα ανάπλασης στην περιοχή του Μικρολίμανου (Τουρκολίμανου):

 

 

Επί της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη 1-3, καταγράφεται ακίνητο συνολικού εμβαδού 432 τετραγωνικών μέτρων, κατασκευής 1961, ιδιοκτησίας ΤΣΜΕΔΕ κατόπιν σχετικού κληροδοτήματος, αντικειμενικής αξίας 479.137,15 Ευρώ.

  

Φθινόπωρο του έτους 2021 στο τεχνητό κανάλι της ακτής Αθήνας Δηλαβέρη:

Αρχές Δεκεμβρίου του έτους 2021 στο στολισμένο εν όψει Χριστουγέννων τεχνητό κανάλι της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη.

Φωτογραφικές καταγραφές της υπό εξέτασιν ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη με το ομώνυμο τεχνητό κανάλι κατά το μήνα Δεκέμβριο του έτους 2021:

       

Φθινόπωρο του έτους 2022 στο κανάλι της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη:

 

Η ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη, με το τεχνητό κανάλι και τον περιβάλλοντα χώρο του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας (ΣΕΦ) όπως καταγράφηκαν φωτογραφικά το καλοκαίρι του έτους 2023, από την υπερκείμενη λεωφόρο Βασιλέως Παύλου (Αλέξανδρου Παπαναστασίου):

  

Η ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη και το ομώνυμο κανάλι, στο ύψος της εκκλησίας της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης, όπως καταγράφηκε την άνοιξη του έτους 2024:

  

Η όψη της άλλοτε πολυσύχναστης και λαοφιλούς ακτής Δηλαβέρη με τα αρκετά κλειστά και αναξιοποίητα ακίνητα:

 

Το επικίνδυνο και ακατάλληλο πέρασμα άνωθεν του καναλιού Δηλαβέρη, με τις πολυκαιρισμένες ξύλινες τάβλες, όπως καταγράφηκε τον Δεκέμβριο του έτους 2024, το οποίο χρήζει άμεσης αποκατάστασης ή/και αντικατάστασης:

 

Η υπό εξέτασιν ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη με το ομώνυμο υδάτινο κανάλι, σε πρώτο πλάνο, όπως καταγράφηκε από την υπερκείμενη λεωφόρο Αλέξανδρου Παπαναστασίου (πρώην Βασιλέως Παύλου), στις αρχές του έτους 2025:

 

Το καλοκαίρι του έτους 2025, μετά από επισημάνσεις και προειδοποιήσεις πολλών ετών, αντικαταστάθηκε το επικίνδυνο και ακατάλληλο ξύλινο γεφυράκι άνωθεν του καναλιού Δηλαβέρη στο ύψος της εκκλησίας της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας. Δυστυχώς, οι αρμόδιοι δεν προχώρησα σε αντικατάσταση της επίσης επικίνδυνης, όμοιας κατασκευής, η οποία βρίσκεται στο ύψος του οικοπέδου Ζαχαρίου.

  

Στην ακτή Αθηνάς Δηλαβέρη των μέσων της δεκαετίας του 2020, αρκετά ακίνητα που παλαιότερα στέγαζαν επιχειρήσεις εστίασης και αναψυχής παραμένουν κλειστά και ανεκμετάλλευτα. Σε σχέση με το παρελθόν, λίγες σχετικά επιχειρήσεις λειτουργούν επί της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη (λ.χ. Φαληρικόν Χώρος Τέχνης και Εκδηλώσεων, καφέ/μπαρ Espelhar, παιδότοπος Wonderland, ιταλικό εστιατόριο Alpino, εστιατόριο "Παλιό Λιμάνι"), ενώ ταυτόχρονα επί του ιδίου δρόμου καταγράφονται σταθερά η έδρα του Πανελληνίου Ομίλου Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης (ΠΟΙΑΘ) και του Εθνικού Ο.Φ.Π.Φ.:

 

Η γενικότερη εγκατάλειψη και απαξίωση της ακτής Αθηνάς Δηλαβέρη αντικατοπτρίζεται στα σπασμένα πεζοδρόμια, στα κομμένα δέντρα, στα παρατημένα παρτέρια και στο πλήθος απορριμμάτων και ακαθαρσιών που την χαρακτηρίζουν.

 

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Το Ιπποκράτειο Υδροθεραπευτήριο του Σκουνάκη

Η έπαυλις του Αλέξανδρου Ζαχαρίου

Αλέξανδρος Δ. Ζαχαρίου (1869 - 1938)

Η εκκλησία της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας 

Μια βραδιά στο κανάλι Δηλαβέρη - Βραδυνές φωτογραφίες

Λεωφόρος Βασιλέως Παύλου 119 και 121 - Φωτογραφική / Ιστορική Παρουσίαση

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς 
• "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996 
• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά 
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο - ΕΛΙΑ 
• Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη 
• Αρχείο Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας (BNF)
• Ακτή Δηλαβέρη: Οικία Αξελού - "Ναυτικόν Γυμνάσιον". Το δράμα ενός κτιρίου συμβόλου του 1880 της Καστέλλας, που από αγαθή πρόθεση κληροδοτήθηκε στο ΤΣΜΕΔΕ και κατέληξε να καεί, μετά από 50 χρόνια πλήρους εγκατάλειψης!
• Λίγη αγάπη για τον Πειραιά, από τον Γιώργο Σαματούρα
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις/αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.