ΟΙ ΚΗΠΟΙ ΤΗΣ ΤΕΡΨΙΘΕΑΣ

Οι κήποι της Τερψιθέας αποτελούνται από τέσσερα απολύτως συμμετρικά οικοδομικά τετράγωνα ως προς τους άξονες των σημερινών λεωφόρων Ηρώων Πολυτεχνείου (αρχικά λεωφόρος Σωκράτους και αργότερα Βασιλέως Κωνσταντίνου) και Δευτέρας Μεραρχίας (αρχικά λεωφόρος Μιλτιάδου και αργότερα Αιγέως). Μια από τις αρχικές χρήσεις τμήματος της υπό εξέτασιν έκτασης αφορούσε τα γυμνάσια των σπουδαστών της εν Πειραιεί Σχολής Ευελπίδων.

Η αρχική ονομασία των κήπων (πλατείας), η οποία ουδέποτε επικράτησε, υπήρξε πλατεία Βαρβάκη. Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής, η οποία τοποθετείται στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1890, με γωνία λήψης από την οδό Καραΐσκου, διακρίνουμε τους κήπους της Τερψιθέας και στο βάθος τη λεωφόρο Αιγέως προς την Τρούμπα και το κεντρικό λιμάνι του Πειραιά:

Το ανατολικό τμήμα της βραχώδους εκτάσεως (υψώματος) της Τερψιθέας φέρεται να ισοπεδώθηκε για πρώτη φορά περί το 1853 και συνεχίστηκε στα χρόνια της πρώτης γαλλικής κατοχής του Πειραιώς. Εκείνη την εποχή άλλωστε καταγράφεται η κατασκευή μιας εξέδρας για τους μουσικούς καθώς και η λειτουργία ενός μικρού καφενείου το οποίο διέθετε υπαίθριο τμήμα με στέγαστρα τα οποία στηρίζονταν σε 24 ξύλινες κολώνες. Εκείνη την εποχή, κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου (Μάιος - Σεπτέμβριος), ο φωτισμός του χώρου κατά τις απογευματινές / νυχτερινές ώρες επιτυγχανόταν διαμέσου δοχείων με ρητίνη.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1870, ξεκίνησε η ισοπέδωση του αδιαμόρφωτου τμήματος των κήπων, στα ανατολικά της κεντρικής λεωφόρου Σωκράτους ενώ κατά το έτος 1874 συντάχθηκε σχέδιο του υπολοίπου τμήματος των κήπων / πλατείας, στα πρότυπα των αντίστοιχων κήπων των Ανακτόρων του Συντάγματος. Λίγα χρόνια αργότερα (έτος 1878), έλαβε χώρα η κατασκευή μιας μεγάλης μαρμάρινης κλίμακας, επίσης κατά τα πρότυπα της μαρμάρινης κλίμακας της πλατείας Συντάγματος, η οποία ένωνε την κεντρική λεωφόρο Σωκράτους με τη λεωφόρο Αιγέως, καθώς και ενός κυκλικού σιντριβανιού. Εκείνη την εποχή, στην Τερψιθέα καταγράφονταν τόσο το εργοστάσιο παραγωγής ζύθου Bakauer (Μπαχάουερ) και Σια όσο και το θερινό θέατρο του ηθοποιού Π. Σταματόπουλου, "εν τη πλησίον της Τερψιθέας μάνδρα του κ. Ρετσίνα":

Έτος 1877

Ενδεικτικά ιστορικά τεκμήρια από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 με αναφορά σε οικίες που βρίσκονταν πλησίον ή παρά την Τερψιθέα:

Κατά τη δεκαετία του 1880, η παλαιά ξύλινη εξέδρα για τις μουσικές εκδηλώσεις και τα δρώμενα που είχε τοποθετηθεί τη δεκαετία του 1850 αντικαταστάθηκε από ένα μαρμάρινο πολυγωνικό βάθρο, με περιμετρικό σίδηρο κιγκλίδωμα. Κατά το έτος 1885, όπως καταγράφεται χαρακτηριστικά στο επόμενο ιστορικό τεκμήριο, επί δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση του πρεσβυτέρου, στην πλατεία της Τερψιθέας έλαβαν χώρα νέες εργασίες εξωραϊσμού και τοποθετήθηκαν νέοι φανοί και δημόσια καθίσματα. Σύμφωνα με τα πρότυπα εκείνης της εποχής, κατά τις βραδινές ώρες, μουσικές μπάντες και χορωδίες αναλάμβαναν να διασκεδάσουν τους παρευρισκομένους στην πλατεία ενώ δεν απουσίαζε το απαραίτητο καφενείο:

Καφενείον Η "Τερψιθέα", Εμμ. Δεβελέκου (έτος 1885):

Την ίδια εποχή και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1880, στην πλατεία της Τερψιθέας λειτουργούσε συν τοις άλλοις το μαρμαρογλυφείο του Ιωάννη Χαλεπά, πατέρα του διακεκριμένου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά.

Οι κάτω κήποι της Τερψιθέας φέρεται να αποπερατώθηκαν κατά το έτος 1891 ενώ διαμορφώθηκαν οριστικά και περιφράχτηκαν το επόμενο έτος (1892). Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία των τελών του 19ου αιώνα, οι γνωστοί φωτογράφοι εκείνης της εποχής αδελφοί Ρωμαϊδη, αποτύπωσαν την σχεδόν αδιαμόρφωτη λεωφόρο Αιγέως, στο τμήμα της από τους κάτω κήπους της Τερψιθέας προς το λιμάνι της πόλης του Πειραιά και την αποβάθρα της Τρούμπας στο βάθος:

Παρόμοια φωτογραφική καταγραφή των κάτω κήπων της Τερψιθέας μέσα από ένα γαλλικό επιστολικό δελτάριο (carte postale) με τίτλο Le Pirée - Rue Egeos et Jardin Terpsithéa (Πειραιάς - Οδός Αιγέως και Κήπος Τερψιθέας), η οποία τοποθετείται χρονικά περί τις αρχές του 20ου αιώνα, παρατηρούμε ότι επί της υπό εξέταση οδού (λεωφόρου) Αιγέως είχαν τοποθετηθεί κολώνες ηλεκτροδότησης:

Le Pirée: Rue Egeos et Jardin Terpsithea

Οι κήποι της Τερψιθέας και η πλατεία Βαρβάκη όπως καταγράφηκαν σε χάρτη του Πειραιώς των τελών του 19ου αιώνα:

Όπως ήδη αναφέραμε, από τα δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μέχρι το έτος 1968, οι κήποι της Τερψιθέας υπήρξαν διαμορφωμένοι κατά τα πρότυπα του σχεδίου της εν Αθήναις κεντρικής πλατείας Ανακτόρων (Συντάγματος). 

Στην κάτωθι εικονιζόμενη ελαιογραφία του Έλληνα ζωγράφου Βασιλείου Χατζή  (Καστοριά, 1870 - Αθήνα, 1915) μπορεί κάποιος εύκολα να διακρίνει τις ομοιότητες των κήπων της Τερψιθέας με την Πλατεία Ανακτόρων (Συντάγματος) Αθηνών. 

Κήποι Τερψιθέας (Βασίλειος Χατζής)

Τα μαρμάρινα σκαλιά, τα οποία διακρίνονται εμφανέστατα επί της σημερινής λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας, αποτελούσαν την διαχωριστική γραμμή δυο κόσμων. Στο άνω κομμάτι, από την κεντρική λεωφόρο και προς το Πασαλιμάνι (λιμήν Ζέας), υφίσταντο αξιόλογα κτίσματα, κυρίως κατοικίες επιφανών και οικονομικά εύρωστων αστών Πειραιωτών  (σσ. ενδεικτικά αναφέρονται οι Ιγγλέσης, Βραχνός, Κούτσης, Οικονομίδης, Μαρούλης, Αναγνωστόπουλος, Ζάκκας, Μπαρμπαρέσος, Νομικός, Χρόνης, Σταματόπουλος, Καλαμάρης, Ορλάνδος κ.α.) καθώς και τα στέκια διασκέδασης τους (καφετέριες. εστιατόρια κλπ), ενώ στο "κάτω" κομμάτι (προς το λιμάνι) εκτεινόταν η συνοικία της Τρούμπας, μια περιοχή με αρχικά εμπορικό / βιομηχανικό χαρακτήρα ο οποίος διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1930, όταν μετά το κλείσιμο των πορνείων των Βούρλων, οι εκδιδόμενες εγκαταστάθηκαν σε αυτήν. Στην ως άνω ελαιογραφία, συν τοις άλλοις, καταγράφεται ο χαρακτηριστικός "κωλοσούρτης" αλλά και η νεοκλασική οικία του ιατρού Καλαμποκίδη (νυν ιδιοκτησία οικογενείας Χριστόπουλου) επί της οδού Καραΐσκου η οποία διασώζεται μέχρι τις ημέρες μας.

Στις αρχές του 20ου αιώνα πάντως, άτοπα και ολίγον φαιδρά συμβάντα λάμβαναν χώρα στην Τερψιθέα, σύμφωνα με τα καταγραφόμενα στον Τύπο της εποχής, όπως λ.χ. στο παρακάτω ιστορικό τεκμήριο από τις σελίδες πειραϊκής εφημερίδας του έτους 1900, στο οποίο γίνεται αναφορά στο επιβλαβές για την υγεία περίοικων και διαβατών συνήθειο του "τινάγματος των χαλιών", το οποίο λάμβανε χώρα στην Τερψιθέα από την εποχή που ήταν σχεδόν ερημική τοποθεσία.

Ο Πλήρης Οδηγός του Πειραιώς της περιόδου 1906-1907 καταγράφει την πλατεία Τερψιθέας, στη διασταύρωση των οδών Σωκράτους (νυν Ηρώων Πολυτεχνείου) και Αιγέως (νυν Δευτέρας Μεραρχίας). Στον ίδιο Οδηγό επίσης σημειώνεται η πλατεία Βαρβάκη, "η κοινώς λεγόμενη Τερψιθέα" καθώς και η ύπαρξη δημοσίου δημοτικού κήπου Τερψιθέας "εν τη ομωνύμω πλατεία". Την ίδια εποχή (έτος 1907), ένα τμήμα των κήπων της Τερψιθέας φέρεται να παραχωρήθηκε για την ίδρυση σκοπευτηρίου. Άξιο μνείας είναι επίσης το γεγονός πως κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1910, στους κήπους της Τερψιθέας έλαβε χώρα τουλάχιστον μια φορά, υπό την εποπτεία του Πειραϊκού Συνδέσμου η ετήσια εορτή των Ανθεστηρίων, προτού μεταφερθούν στον Τινάνειο Κήπο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στις σελίδες του Μέγα Οδηγού του Πειραιώς της περιόδου 1929-1930 (β' έκδοση, συμπεπληρωμένη, εκ προσωπικού αρχείου) καταγράφεται η απόφαση του Δήμου Πειραιώς "όπως εντός ολίγου μεταξύ των μικρών κηπαρίων της Τερψιθέας ανεγείρη το Ηρώον των πεσόντων ηρωϊκώς Πειραιωτών κατά τους πολέμους 1912-1921". Πράγματι, την 2α Νοεμβρίου του έτους 1930, στα πλαίσια του διήμερου εορτασμού της Εκατονταετηρίδος του Πειραιώς και της Εθνικής Ανεξαρτησίας, κατατέθηκε σε επίσημη τελετή η θεμέλιος λίθος του Ηρώου των Πεσόντων Πειραιωτών, από τον τότε Δήμαρχο Πειραιώς Τάκη Παναγιωτόπουλο, παρουσία πολλών επισήμων και πλήθους κόσμου. 

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή της δεκαετίας του 1930, παρατηρείστε εκ νέου μια άποψη των κήπων της Τερψιθέας, και πιο συγκεκριμένα το τμήμα εκείνο που ορίζεται από τις οδούς ΙΙας Μεραρχίας-Κολοκοτρώνη-Παλαιολόγου-Ηρώων Πολυτεχνείου, με φόντο το κεντρικό λιμάνι του Πειραιά - διακρίνεται και το κτίριο του Σιλό στο βάθος (σσ. το οποίο βοηθά και στην χρονολόγηση της φωτογραφίας). Το γωνιακό κεραμοσκεπές κτίριο που διακρίνεται πίσω από την πλατεία στο ύψος τους σιντριβανιού βρισκόταν στη συμβολή της οδού Κολοκοτρώνη με την ΙΙας Μεραρχίας (σήμερα στο ίδιο σημείο υφίσταται πολυόροφο κτίριο γραφείων).

 

Πειραιεύς: Ο Δημοτικός Κήπος Τερψιθέας

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως στα μέσα της δεκαετίας του 1930, η τοποθεσία των κάτω κήπων της Τερψιθέας είχε επιλεγεί για την ανέγερση Μεγάρου (Ναυτικού Οίκου), στο οποίο θα στεγάζονταν όλες οι ναυτικές υπηρεσίες του Πειραιώς καθώς και η διεύθυνση της Εμπορικής Ναυτιλίας - έργο το οποίο ουδέποτε πραγματοποιήθηκε:

Κατά το έτος 1938, το προαναφερθέν Ηρώον των Πεσόντων Πειραιωτών το οποίο είχε μεν θεμελιωθεί στις 2 Νοεμβρίου του 1930, αλλά ουδέποτε είχε κατασκευαστεί και περατωθεί σύμφωνα με τα βραβευθέντα σχέδια, ολοκληρώθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα κατά τρόπο σεμνό από την τότε δημοτική αρχή. Επί του μνημείου τοποθετήθηκε επιγραφή που ανέφερε την ομηρική ρήση "Εις Οιωνός Άριστος Αμύνεσθαι Περί Πάτρης" - ήτοι "ένας (είναι) ο άριστος οιωνός, να αμυνόμαστε για την πατρίδα". Η καθιέρωση του νέου μνημείου έλαβε επίσημα χώρα την 24η Μαρτίου του έτους 1938, με κατάθεση στεφάνων, στα πλαίσια των εορτασμών της 25ης Μαρτίου του 1938.

Ένα χρόνο αργότερα (έτος 1939), λίγους μήνες πριν από το ξέσπασμα του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, επί ημερών δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου, στα χρόνια του καθεστώτος Ιωάννου Μεταξά, έλαβαν χώρα διάφορα έργα εξωραϊσμού πέριξ των πλατειών της Τερψιθέας με την κατασκευή νέων πεζοδρομίων, την τοποθέτηση φανοστατών και κιγκλιδωμάτων.

Στην κάτωθι ψηφιακά επεξεργασμένη μεταπολεμική φωτογραφία εποχής, από το ψηφιακό αρχείο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ), παρατηρείστε εκ νέου τα μαρμάρινα σκαλάκια της Τερψιθέας, το Μέγαρο του προξένου της Δανίας Ζαλοκώστα - το οποίο κατεδαφίστηκε για να οικοδομηθεί το Εκπαιδευτήριο "Ο Πλάτων" του Παπαϊωάννου - στη συμβολή της σημερινής λεωφόρου Ηρώων Πολυτεχνείου με την οδό Γλάδστωνος, ενώ στην ακριβώς απέναντι γωνία, διακρίνουμε το κτίριο όπου στέγαζε το Μέγα Βαφείον δι' Ατμού του Γ. Αναγνωστόπουλου, παραπλεύρως της Ευαγγελικής Εκκλησίας.

Μια διαφημιστική πινακίδα του προαναφερόμενου Βαφείου του Γεωργίου Αναγνωστόπουλου διασώζεται έως τις ημέρες μας και εκτίθεται στο Ιστορικό Αρχείο Πειραιά. Στις μέρες μας (21ος αιώνας), στο ίδιο σημείο, στη συμβολή Ηρώων Πολυτεχνείου και Γλάδστωνος υψώνεται μια πολυκατοικία με ισόγεια καταστήματα, κατασκευής δεκαετίας 1960, η οποία γειτνιάζει με την Ευαγγελική Εκκλησία.

Αξιοσημείωτο είναι πως η εν Πειραιεί Ευαγγελική Εκκλησία, στη συμβολή των οδών Γλάστωνος και Περικλέους, αποτελεί σημείο αναφοράς στην πλατεία Τερψιθέας, από τα τέλη του 19ου αιώνα. 

Από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1890 με αναφορά στην "παρά τη πλατεία Τερψιθεάς νεοδμήτω Ευαγγελική Εκκλησία":

Έτερο ιστορικό τεκμήριο με αναφορά στην Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία στην πλατεία Τερψιθέας από το έτος 1900:

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία, από τα δύσκολα πρώτα μετακατοχικά χρόνια του Πειραιά και πιο συγκεκριμένα από τις 28.10.1946, εικονίζονται χήρες, μητέρες και θυγατέρες των πεσόντων της περιόδου 1912-1922 να παρελαύνουν επί της κεντρικής λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου (πρώην λεωφόρος Σωκράτους, σήμερα Ηρώων Πολυτεχνείου), στο ύψος των κήπων της Τερψιθέας, με αφορμή τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου. Στο βάθος διακρίνεται η προαναφερθείσα πρώην οικία Ζαλοκώστα (προ κατεδαφίσεώς της, στη συμβολή της κεντρικής λεωφόρου με την οδό Γλάδστωνος), στην οποία ήδη στεγαζόταν το Λύκειο "Ο Πλάτων" του Ζήση Αγραφιώτη καθώς και το ανάλογο Οικοτροφείο του Λυκείου (μετέπειτα ιδιοκτησίας Παπαϊωάννου).

Οι κήποι της Τερψιθέας στις αρχές / μέσα της δεκαετίας του 1960 δια χειρός του φωτογράφου Δημήτρη Παπαδήμου. Στο βάθος, πίσω από τους κήπους της Τερψιθέας, διακρίνονται τα κτίρια της οδού Δευτέρας Μεραρχίας ενώ ευδιάκριτες είναι και οι μεγάλες διαφημιστικές πινακίδες (Greek Line, Skoda κτλ.) που δέσποζαν στις οροφές (ταράτσες) των παλαιότερων κτιρίων αλλά και των τότε νεόδμητων ναυτιλιακών μεγάρων επί της ακτής Μιαούλη:

Οι κήποι της Τερψιθέας στις αρχές / μέσα της δεκαετίας του 1960, από την Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής με τίτλο "Πειραιεύς 1966", σε μια λήψη η οποία προφανώς έχει πραγματοποιηθεί από τον εξώστη κάποιου κτιρίου - πολυκατοικίας επί της οδού Καραΐσκου:

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής, δια χειρός του φωτογράφου Τάκη Φλώρου, καταγράφονται οι κήποι της Τερψιθέας κατά το έτος 1966, ήτοι λίγα χρόνια προτού καταργηθούν τα περίφημα χαρακτηριστικά "σκαλάκια" της Τερψιθέας επί της λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας κατά την περίοδο δημαρχίας του διορισμένου επί Χούντας Δημάρχου Πειραιώς Αριστείδη Σκυλίτση. Στο σημείο αυτό βέβαια, οφείλεται να τονιστεί πως η κατάργηση των μαρμάρινων κλιμάκων της οδού Δευτέρας Μεραρχίας είχε μελετηθεί και αποφασιστεί ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, ως έργο μέγιστης τουριστικής σημασίας, με σκοπό την καλύτερη εξυπηρέτηση των προβλητών του λιμένος Πειραιώς και την αποσυμφόρηση της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α'.

Σε συνέχεια των ανωτέρω, στα τέλη του έτους 1970, επί ημερών δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση, όπως προκύπτει από τα αναφερόμενα στον Τύπο εκείνης της εποχής, έλαβαν χώρα έργα στις πλατείες της Τερψιθέας τα οποία περιλάμβαναν την κατάργηση της χαρακτηριστικής μαρμάρινης κλίμακας της οδού Δευτέρας Μεραρχίας με σκοπό την δημιουργία μιας ενιαίας λεωφόρου που θα ένωνε το Πασαλιμάνι με τον κεντρικό λιμένα Πειραιώς καθώς και την κατάργηση του Ηρώου (Μνημείου) των Πεσόντων Πειραιωτών.

Ειδικότερα, η κατάργηση του Ηρώου των Πεσόντων Πειραιωτών, το οποίο αποτελούσε σημείο αναφοράς της πόλεως, καθώς εκεί λάμβαναν χώρα εκδηλώσεις και καταθέσεις στεφάνων από μαθητές/μαθήτριες σχολείων και πολιτικά πρόσωπα/εκπροσώπους συλλόγων και οργανισμών κατά τις ημέρες εθνικών εορτών, θεωρείται από πολλούς ως ένα ακόμη μελανό σημείο της αμφιλεγόμενης ως προς το τελικό αποτέλεσμα περιόδου δημαρχίας του Αριστείδη Σκυλίτση στον Πειραιά. 

Άξιο μνείας είναι επίσης το γεγονός πως στις αρχές της δεκαετίας του 1980, υπήρξαν σκέψεις για την κατασκευή υπογείου χώρου στάθμευσης κάτω από τους κήπους της Τερψιθέας και μάλιστα είχαν λάβει χώρα δειγματοληπτικές γεωτρήσεις με ειδικό γεωτρύπανο. Οι εν λόγω δειγματοληπτικές εργασίες σταμάτησαν και τα σχέδια ακυρώθηκαν κατόπιν αντιδράσεων του Δήμου Πειραιώς (ως ιδιοκτήτη του χώρου) και των περίοικων, οι οποίοι είχαν συστήσει σχετική Επιτροπή. 

• Στη συμβολή των οδών Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και Καραΐσκου 

Στο κάτωθι δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα που φέρει τον τίτλο "Πειραιεύς: Πλατεία Τερψιθέας" (Pirée: Place Terpsithea) εικονίζεται ένα τμήμα των κήπων της Τερψιθέας από τη συμβολή των σημερινών οδών Καραΐσκου και Δευτέρας Μεραρχίας.

Η ως άνω ασπρόμαυρη φωτογραφία χρησιμοποιήθηκε ως βάση για την παρακάτω σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά του "χθες και του σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut.

Όπως μπορεί κάποιος εύκολα να παρατηρήσει, όλες οι οικίες που υπήρχαν στις αρχές του 20ου αιώνα επί της πεζοδρομημένης πλέον οδού Κωνσταντίνου Παλαιολόγου έχουν αντικατασταθεί από πολυώροφα κτίρια ενώ και ο κήπος / πλατεία Τερψιθέας έχει αλλάξει αρκετά.

Στο κάτωθι εικονιζόμενο γωνιακό κτίριο με το χαρακτηριστικό δώμα το οποίο βρισκόταν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 στη συμβολή των οδών Καραΐσκου και Κ. Παλαιολόγου στεγάστηκε αρχικά το Δραγάτσειον Εκπαιδευτικόν Ίδρυμα (1903-1910), αργότερα το Λύκειο "Ελληνισμός" του Κυριάκου Σταυριανού και τέλος, μεταπολεμικά, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, τα Εκπαιδευτήρια Μπαχλιτζανάκη.

Ο γνωστός Πειραιώτης συλλέκτης Ιάκωβος Βαγιάκης, ανέφερε πως σύμφωνα με μαρτυρίες το εν λόγω κτίριο [...] "στην κατοχή στέγασε την Γκεστάπο, μετά τον πόλεμο αγγλική υπηρεσία και τέλος το εκπαιδευτήριο Μπαχλιτζανάκη" [...]. Ο συγγραφέας του βιβλίου "Αναζητώντας το χθες του Πειραιώς" ο οποίος εργάστηκε ως εκπαιδευτικός στο συγκεκριμένο κτίριο επί 12 χρόνια σημείωνε επιπρόσθετα: [...] "Σ' ένα δωμάτιο που δεν χρησιμοποιούσαμε, υπήρχαν μπηγμένα στο τοίχο σίδερα από σιδηροδρομικές ράγες, στα οποία λέγεται πως έδεναν οι Γερμανοί τους κρατούμενους κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων." [...] 

Εν τέλει το ως άνω αναφερόμενο γωνιαίο κτίριο επί της συμβολής των οδών Καραΐσκου και Κωνσταντίνου Παλαιολόγου κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στο οικόπεδο αυτού οικοδομήθηκε το κάτωθι εικονιζόμενο πολυώροφο κτίριο, όπου επί δεκαετίες στεγάστηκαν τα γραφεία και οι υπηρεσίες του "Οίκου του Ναύτου".

Ειρήσθω εν παρόδω, στις αρχές του 20ου αιώνα, στην αρχή της οδού Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, καταγραφόταν το ιδιωτικό εκπαιδευτήριο των αδελφών Αθηνέλη. 

Επίσης, την ίδια εποχή, επί της πλατείας Τερψιθέας καταγραφόταν το εκπαιδευτήριο της Αγ. Καρδαμίτση:

• Το Δραγάτσειον Εκπαιδευτικόν Ίδρυμα και το Λύκειο "Αθηνά"

Το κάτωθι εικονιζόμενο διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο της οδού Καραΐσκου 153, φερόμενης κατασκευής 1882, αποτελεί σημείο αναφοράς της Τερψιθέας. Το εν λόγω εγκαταλειμμένο κτίριο, καταγραφόμενο στις αρχές του 20ου αιώνα ως μεγάλη οικία Οικονομίδου (των ΧΡΩΠΕΙ), στέγασε στις αρχές του 20ου αιώνα το Οικοτροφείο του "Δραγάτσειου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος" και αργότερα το Λύκειον "Αθηνά", του Αδαμαντίου Συρίγου του οποίου μετεξέλιξη αποτέλεσαν τα Εκπαιδευτήρια Ζηρίδη! Από το έτος 1955, το εν λόγω κτίριο αποτελεί ιδιοκτησία του Πειραϊκού Συνδέσμου.

• Οι Πλατείες (Κήποι) της Τερψιθέας κατά τον 21ο αιώνα

Κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα (περίοδος 2010-2015), οι πάλαι ποτέ ένδοξοι κήποι της Τερψιθέας οι οποίοι αποτελούσαν σημείο αναφοράς για τους Πειραιώτες άλλων εποχών, χαρακτηρίζονταν κυρίως για την έλλειψη καθαριότητας, για το πλήθος απορριμμάτων και για την εν γένει απαξίωσή τους. Αποτελούσε δε πλέον παράδοση στον Πειραιά, κάθε νέος δήμαρχος της πόλεως, να αναπλάθει κάποια ή και τα τέσσερα τμήματα πάντοτε επί το χείριστο. 

Στο βορειοανατολικό τεταρτημόριο των κήπων της Τερψιθέας, έναντι του "Οίκου Ναύτου", επί ημερών δημαρχίας Ιωάννη Παπασπύρου, τοποθετήθηκε ο κάτωθι εικονιζόμενος ανδριάντας της αγωνίστριας της ΕΠΟΝ Ηρώς Κωνσταντοπούλου. Αρκετά χρόνια αργότερα, επί δημαρχίας Χρήστου Αγραπίδη, στο εν λόγω τμήμα της πλατείας τοποθετήθηκε μια εντελώς ακαλαίσθητη βάρκα-συντριβάνι, στο οποίο επέπλεαν καθημερινά πλήθος απορριμμάτων. Τα μισό-σπασμένα και εντελώς ακάθαρτα παγκάκια δεν απέτρεπαν ορισμένους ηλικιωμένους πολίτες να κάθονται στην πλατεία επί της οποίας η δυσωδία, ειδικά κατά τους θερινούς μήνες, υπήρξε αφόρητη. Οι επόμενοι Δήμαρχοι (Π. Φασούλας, Β. Μιχαλολιάκος) φρόντισαν ώστε να διατηρηθεί η ίδια τραγική όψη στην εν λόγω πλατεία, με τη διαφορά ότι ξηλώθηκε η ακαλαίσθητη βάρκα και αντικαταστάθηκε από άνθη. 

Στον δε κατ'ευφημισμόν πεζόδρομο Κωνσταντίνου Παλαιολόγου (από Ηρώων Πολυτεχνείου μέχρι Καραΐσκου), όπου προ δεκαετιών λειτουργούσε το γνωστό ζαχαροπλαστείο του Χαραμή - σημείο αναφοράς για τους Πειραιώτες μεταπολεμικά - η κατάσταση υπήρξε απολύτως τριτοκοσμική μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 2010, με πλήθος παράνομων σταθμευμένων Ι.Χ. σε καθημερινή βάση υπό την ανοχή και αδιαφορία της Τροχαίας Πειραιώς και της δημοτικής αρχής.

Το ως άνω τεταρτημόριο των πάλαι ποτέ κήπων της Τερψιθέας που βρίσκεται πλησίον του Οίκου του Ναύτου και της συμβολής των οδών Καραΐσκου και Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, όπως καταγράφηκε φωτογραφικά στις αρχές του έτους 2020:

Η κατάσταση στον πεζόδρομο Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ομαλοποιήθηκε προς τα τέλη της δεκαετίας του 2010 κατόπιν σχετικών εργασιών ανάπλασης:

 

 

Η κάπως βελτιωμένη εικόνα του υπό εξέτασιν τεταρτημορίου των κήπων της Τερψιθέας κατά το καλοκαίρι του έτους 2022. Η ξύλινη περίφραξη των παρτεριών (η οποία έχει ατυχέστατα χρησιμοποιηθεί και σε άλλα σημεία της πόλης) κρίνεται προβληματική, όπως και η τοποθέτηση ταΐστρων/ποτίστρων για αδέσποτα ζώα (μονίμως ρυπαρά και εστία μόλυνσης). Από την πλατεία, η οποία κατά τις βραδινές ώρες κοσμείται από τα χρώματα του σιντριβανιού, δεν απουσιάζουν οι άστεγοι, ενώ ιδιαίτερα προβληματικός (στενός) είναι ο χώρος αναμονής των επιβατών των αστικών λεωφορείων στη στάση επί της λεωφόρου Ηρώων Πολυτεχνείου. 

 

 

 

 

Στο νοτιοανατολικό τεταρτημόριο της πλατείας που βρίσκεται έναντι της Ευαγγελικής Εκκλησίας και το οποίο έχει "μετονομαστεί" σε πλατεία Κωνσταντίνου Καραμανλή - δίχως ουδείς πάντως να χρησιμοποιεί και να αναγνωρίζει αυτή την ονομασία - έχει τοποθετηθεί ο ανδριάντας του αξιωματικού του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού Παναγιώτη Βλαχάκου (Πειραιάς, 19 Σεπτεμβρίου 1964 - Ίμια, 31 Ιανουαρίου 1996), ο οποίος έχασε τη ζωή του τον Ιανουάριο του 1996 κατά τη διάρκεια της κρίσης στα Ίμια, εκτελώντας διατεταγμένη αποστολή αναγνωρίσεως.

Ο κάτωθι εικονιζόμενος ανδριάντας του Π. Βλαχάκου παραμένει συνήθως ρυπαρός καθ'όλη τη διάρκεια του χρόνου, πλην όμως τα συνεργεία του Δήμου Πειραιώς φροντίζουν σε ετήσια βάση, όταν πλησιάζει η ημέρα μνήμης και κατάθεσης στεφάνων, να καλλωπίζουν τον γύρω χώρο και να καθαρίζουν το άγαλμα για να "γράφει" καλά στις κάμερες των ΜΜΕ. 

Άποψη του ως άνω τεταρτημορίου των κήπων της Τερψιθέας όπως καταγράφηκε φωτογραφικά κατά το μήνα Μάρτιο του έτους 2022. Στο βάθος διακρίνεται μερικώς η νεοκλασική διατηρητέα οικία Χριστόπουλου, επί της οδού Καραΐσκου 161. Ειρήσθω εν παρόδω, παραπλεύρως της οικίας Χριστόπουλου, στον αριθμό "163" της οδού Καραΐσκου, στεγάστηκε σε μια παρόμοιας αρχιτεκτονικής νεοκλασική οικία η οποία έχει πλέον κατεδαφιστεί, το Β' Γυμνάσιο Θηλέων Πειραιώς. Στο ισόγειο της πολυκατοικίας που οικοδομήθηκε στη θέση της προαναφερθείσης νεοκλασικής οικίας λειτούργησαν στα τέλη της δεκαετίας του '70 και στις αρχές της δεκαετίας του '80 το ζαχαροπλαστείο / καφετέρια "Elemar" και η καφετέρια / εστιατόριο "Mayfair".

Ο ανδριάντας του Παναγιώτη Βλαχάκου όπως καταγράφηκε κατά τον μήνα Ιανουάριο του έτους 2023:

Από την πλευρά της Τρούμπας, προς την οδό Κολοκοτρώνη, τα δυο τεταρτημόρια της πλατείας στέγαζαν επί πολλά χρόνια ζωολογικό κήπο και την προαναφερόμενη παιδική χαρά. Η ύπαρξη του Ο.ΚΑ.ΝΑ. μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010 στην οδό Νοταρά "καταδίκαζε" τις πλατείες της Τερψιθέας να γίνονται στέκι περιθωριακών ατόμων και τοξικομανών που προέρχονταν από την "πιάτσα της πρέζας" της οδού Δευτέρας Μεραρχίας. Η μεταφορά του Ο.ΚΑ.ΝΑ το έτος 2012 συνέβαλε στην εξαφάνιση των τοξικομανών αλλά όχι του προσώπου της αδιαφορίας του Δήμου Πειραιώς. 

Μεταπολεμική ασπρόμαυρη φωτογραφική καταγραφή από τη δημοφιλή δημοτική Παιδική Χαρά που λειτουργούσε στο ένα εκ των δυο τμημάτων των κάτω κήπων της Τερψιθέας - έναντι των Εκπαιδευτηρίων "Ο Πλάτων". Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το συγκεκριμένο "Κέντρον Παιδικής Χαράς" ιδρύθηκε προπολεμικά, κατά το έτος 1940, επί ημερών δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου, στα χρόνια της Εθνικής Κυβερνήσεως (Δικτατορίας) Ιωάννου Μεταξά, κατόπιν σχετικής εισήγησης του Δημάρχου Πειραιώς και εντολής του Υπουργού Διοικητού Πρωτευούσης Κώστα Κοτζιά.

Ευτυχώς, το ένα εκ των δυο τεταρτημορίων της κάτω πλατείας Τερψιθέας συντηρείται με έξοδα γνωστής ναυτιλιακής εταιρίας που εδρεύει επί της οδού Κολοκοτρώνη (Eletson Corporation) και διατηρείται - ιδιωτική πρωτοβουλία γαρ - σε πολύ καλή κατάσταση διαθέτοντας μάλιστα παιδική χαρά για τους μικρούς επισκέπτες.

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφικές καταγραφές του προαναφερομένου τμήματος των κήπων της Τερψιθέας από τις δεκαετίες 2010 και 2020.

Δείτε εδώ ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στο νοτιοδυτικό τεταρτημόριο της πλατείας Τερψιθέας.

Στο έτερο βορειοδυτικό τεταρτημόριο της πλατείας Τερψιθέας, υφίσταται ένας όμορφος ανθόκηπος ο οποίος "βίωσε" μια εποχή "στοχευμένης" αδιαφορίας από πλευράς του Δήμου Πειραιώς επί δημαρχίας Μιχαλολιάκου καθώς υπήρξαν σχέδια (;) για την αποψίλωση και τσιμεντοποίηση της πλατείας και τη δημιουργία πίστας scateboard. Το συγκεκριμένο τμήμα των κήπων φροντίζουν κατά καιρούς κάτοικοι και μια σχετική πρωτοβουλία για τη διάσωση των κήπων της Τερψιθέας ενώ κατά τους θερινούς μήνες λειτουργεί θερινός κινηματογράφος. Όπως αρκετοί θα ενθυμούνται, στο συγκεκριμένο τμήμα των κήπων της Τερψιθέας λειτούργησε κατά τις δεκαετίες του 1970-1980 μικρός ζωολογικός κήπος.

Μια νυχτερινή φωτογραφική καταγραφή του ως άνω αναφερόμενου τμήματος των κήπων (πλατειών) της Τερψιθέας κατά το μήνα Σεπτέμβριο του έτους 2012:

Σταθερά απαξιωμένο και ρυπαρό και επί δημαρχίας Γ. Μώραλη, στέκι κυρίως περιθωριακών, τοξικομανών και αστέγων, το έτερο κάτω τμήμα των κήπων της Τερψιθέας:

Αναλλοίωτη η κατάσταση κατά το έτος 2022, στο υπό εξέτασιν τμήμα των κήπων της Τερψιθέας εντός του οποίου επί εβδομάδες υφίσταντο αντίσκηνα με "κατασκηνωτές" και πλήθος απορριμμάτων. 

Κατά το έτος 2023, το εν λόγω σταθερά απαξιωμένο τμήμα της πλατείας Τερψιθέας χρησιμοποιείτο συν τοις άλλοις, ανεπίσημα, ως πάρκο σκύλων από ιδιοκτήτες τετράποδων ιδίως κατά τις απογευματινές / βραδινές ώρες της ημέρας.

Ιούνιος του έτους 2024 με αρκετή ζέστη, στην πλατεία Τερψιθέας.

Αναζητώντας το λιγοστό πράσινο της πόλεως του Πειραιώς στην Τερψιθέα των αρχών του έτους 2025:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Λεωφόρος Αιγέως / Δευτέρας Μεραρχίας - Εικονογραφημένη Ιστορική Αναφορά

Το Ηρώον των Πεσόντων Πειραιωτών στην Τερψιθέα

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου και ο εν Πειραιεί ανδριάντας της

Ο Οίκος του Ναύτου - Η ιστορία του

Η Οικία Χριστόπουλου στην Τερψιθέα

Λύκειον "Ελληνισμός" Κυριάκου Σταυριανού

Το Μέγα Βαφείον Δι'Ατμού Γ. Αναγνωστόπουλου στην Τερψιθέα

Οδός Καραϊσκου 153 / Οδός Αλκιβιάδου 156 (Δραγάτσειον / Λύκειον "Η Αθηνά" Συρίγου)

Η βάρκα της Τερψιθέας (2011)

Μια βόλτα στην Τερψιθέα (23.03.2014)

Η μπασκέτα της Τερψιθέας

Το Δραγάτσειον Εκπαιδευτικόν Ίδρυμα

Mayfair [Τερψιθέα]

Elemar [Τερψιθέα]

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Αναζητώντας το χθες του Πειραιώς", Ιακώβου Γ. Βαγιάκη, "Συλλογές", Αθήνα 2005
• Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)
• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.