Η ΕΠΑΥΛΙΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΚΟΥΛΟΥΔΗ

Η έπαυλις του Στεφάνου Σκουλούδη, καταγραφόμενη και ως βίλα Σκουλούδη, υπήρξε κομβικό σημείο αναφοράς της πόλεως για τους πολύ παλιούς Πειραιώτες μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, δεν αποτελεί υπερβολή να αναφέρουμε πως στο σημείο όπου υψωνόταν η παραθαλάσσια κατοικία του Σκουλούδη, τελείωνε ουσιαστικά ο "πολιτισμός", αφού από εκείνο το "όριο" και μετά, ακολουθούσε η έρημη, ακατοίκητη και συχνά άνομη και επικίνδυνη Πειραϊκή Χερσόνησος, με τις βραχώδεις ακτές της και τους αρκετούς παράνομους και εγκληματίες οι οποίοι έβρισκαν καταφύγιο σε αυτές. 

Η εν Φρεαττύδι έπαυλις Σκουλούδη οικοδομήθηκε κατά το έτος 1884 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστασίου Μεταξά (Αθήνα 27 Φεβρουαρίου 1862 - 28 Ιανουαρίου 1937), αποτελώντας εξ'αρχής μια μοναδική και ιδιότυπη αρχιτεκτονική περίπτωση, σε μια άκρως προνομιακή θέση με άπλετη θέα τόσο προς τον Φαληρικό Όρμο όσο και προς τον Σαρωνικό Κόλπο. Ο Στέφανος Σκουλούδης φέρεται να αγόρασε το σχετικό οικόπεδο κατά το έτος 1873 από τον μεγαλοκτηματία Παναγιώτη Καμπά. Η κατασκευή της επαύλεως Σκουλούδη χαρακτηριζόταν από την εμφανή λιθοδομή, το αέτωμα της κεντρικής πτέρυγας, τις κολώνες των στεγασμένων προδρόμων του υπερυψωμένου ισογείου και το πλατύ κλιμακοστάσιο. Η υπό εξέτασιν έπαυλις ξεχώριζε από μακρυά λόγω του συμπαγούς χαρακτήρα της καθώς και της επιβλητικής συμμετρίας των όγκων και των λεπτομερειών της (Μαλικούτη: 190-196).

Η πολυτέλεια στο εσωτερικό της διώροφης επαύλεως υπήρξε απαράμιλλη. Στο ψηφιοποιημένο αρχείο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) υφίσταται η κάτωθι φωτογραφία η οποία - με επιφύλαξη - ίσως να αποτυπώνει ένα μικρό τμήμα της εν Πειραιεί οικίας Σκουλούδη:

Λεπτομέρεια από το εσωτερικό της οικίας Σκουλούδη (;) - Πηγή: ΕΛΙΑ

Ακολουθώντας το παράδειγμα του Στεφάνο Σκουλούδη, διάφορα γειτονικά οικόπεδα αγοράστηκαν από τους Ανδρέα Συγγρό, Κωνσταντίνο Βούρο, Μαντζαβίνο, Γεώργιο Κορωνιό οι οποίοι επίσης οικοδόμησαν εξοχικές κατά κύριο λόγο κατοικίες. Μετά τον θάνατο του Στεφάνου Σκουλούδη (23 Νοεμβρίου 1838 - 20 Αυγούστου 1928), οι κληρονόμοι του, Στέφανος και Ιωαννής Αθηνογένης, τέκνα της αδερφής του Σκουλούδη, Μαρίας, προχώρησαν αρχικά σε ενοικίαση του ακινήτου. Αξιοσημείωτο είναι πως στην έπαυλη Σκουλούδη είχε βρει προσωρινή στέγη κατά το διάστημα 1912-1913, το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων. 

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, το κάτωθι εικονιζόμενο τέως Μέγαρο Σκουλούδη, φέρεται να αγοράστηκε από τον Δήμο Πειραιώς, επί ημερών δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου, με σκοπό την στέγαση διδασκαλείου. 

Σύμφωνα με άλλες πηγές, κατά την περίοδο 1938-1941 πωλήθηκαν όλα τα πολυτελή έπιπλα της επαύλεως ενώ, κατά το έτος 1941, το ακίνητο απαλλοτριώθηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και στέγασε μεταπολεμικά / μετακατοχικά - αρχής γενομένης από το έτος 1946 - την έδρα του Ελληνικού Υδροβιολογικού Ινστιτούτου. 

Η Έπαυλις Σκουλούδη ως έδρα του Ελληνικού Υδροβιολογικού Ινστιτούτου

Οι κληρονόμοι του Στέφανου Σκουλούδη και νόμιμοι ιδιοκτήτες του ακινήτου κατέφυγαν στην δικαιοσύνη και εν τέλει δικαιώθηκαν σχετικά με την απαλλοτρίωση του κτιρίου από το Ελληνικό Δημόσιο. Στη συνέχεια προχώρησαν στην πώληση του ακινήτου στο "Αντικαρκινικόν Ινστιτούτον Πειραιώς" έναντι 1.500.000 δραχμών! Κατά το έτος 1957, το "Αντικαρκινικό Ινστιτούτο", το οποίο είχε συσταθεί βάσει της διαθήκης του Αγγέλου Σπυρίδωνος Μεταξά της γνωστής οικογενείας ποτοποιών, προχώρησε στην κατεδάφιση της επαύλεως Σκουλούδη και στην ανέγερση στο ίδιο οικόπεδο του Ειδικού Αντικαρκινικού Νοσοκομείου "Μεταξά".

Στις δυο κάτωθι φωτογραφίες των αρχών της δεκαετίας του 1950, παρατηρήστε την έπαυλη Σκουλούδη, τότε έδρα του Υδροβιολογικού Ινστιτούτου, καθώς επίσης τα υπόλοιπα κτίρια πέριξ αυτής, λίγα χρόνια προ της κατεδαφίσεως της.

Έπαυλις Στεφάνου Σκουλούδη και ιερός ναός Αγίου Βασιλείου

Έπαυλις Σκουλούδη και Άγιος Βασίλειος - Έτος 1953

Στις μέρες μας (21ος αιώνας), το όνομα του Στεφάνου Σκουλούδη μνημονεύεται σε μια μικρή οδό η οποία κατέρχεται από το ύψος της πλατείας Σερφιώτου και μέχρι την παραλιακή λεωφόρο / ακτή Θεμιστοκλέους στο ύψος του Ειδικού Αντικαρκινικού Νοσοκομείου Πειραιά.

• Ο Στέφανος Σκουλούδης

Ο Στέφανος Σκουλούδης (1838-1928) υπήρξε Έλληνας τραπεζίτης, διπλωμάτης, πολιτικός και υψηλόβαθμος τέκνων, ο οποίος διετέλεσε και πρωθυπουργός της χώρας από τις 25 Οκτωβρίου του 1915 έως τις 9 Ιουνίου του 1916. Ο Σκουλούδης γεννήθηκε το 1838, στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης από γονείς κρητικής καταγωγής. Ο πατέρας του, Ιωάννης Σκουλούδης, υπήρξε έμπορος. Ο Στέφανος Σκουλούδης εστάλη το 1852 στην Αθήνα για να ολοκληρώσει τις γυμνασιακές του σπουδές ενώ το 1856 πέρασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη αποφάσισε να ασχοληθεί επαγγελματικά με το εμπόριο στην οικογενειακή επιχείρηση του πατέρα του και αργότερα, το 1859, προσελήφθη στον περίφημο Εμπορικό Οίκο της οικογενείας Ράλλη, όπου κατά το έτος 1863 διορίστηκε διευθυντής όλων των καταστημάτων της επιχείρησης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία!

Στέφανος Σκουλούδης (Έτος 1872) - Πηγή: ΕΛΙΑ

Ο ίδιος ίδρυσε κατά το έτος 1866 στην Κωνσταντινούπολη την ελληνόφωνη τεκτονική στοά "Αρετή" και το 1873 έλαβε από την τεκτονική Στοά Μεγάλης Ανατολής και Αγγλίας τον τίτλο του "Μέγα Διδασκάλου της Επαρχίας της Τουρκίας". Το 1871 επέκτεινε τις δραστηριότητές του στον τραπεζιτικό χώρο και υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της Τράπεζας Κωνσταντινουπόλεως, μαζί με τους Ανδρέα Συγγρό, Γεώργιο Κορωνιό και Αντώνιο Βλαστό. Έχοντας αποκτήσει μεγάλη περιουσία, αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Αθήνα κατά το έτος 1876, όπου οικοδόμησε σχετικό Μέγαρο στην πλατεία Συντάγματος.

Στέφανος Σκουλούδης (Έτος 1873) - Πηγή: ΕΛΙΑ

Στην κάτωθι επεξεργασμένη λεπτομέρεια από φωτογραφία εποχής, προερχόμενη από τα ψηφιοποιημένα αρχεία του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, παρατηρείστε στο μέσον της εικόνας το εν Αθήναις Μέγαρο Σκουλούδη, έμπροσθεν της πλατείας Συντάγματος, επί της οδού Καραγεώργη Σερβίας, στο σημείο όπου στις μέρες μας βρίσκεται το Ξενοδοχείο King George. 

Πλατεία Συντάγματος και κτίρια οδού Καραγεώργη Σερβίας - Πηγή: ΕΛΙΑ

Σταδιακά ο Σκουλούδης ανέπτυξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον δημόσιο βίο, την διπλωματία και την πολιτική, ενώ παράλληλα ανέπτυσσε τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες και στην Αθήνα. Το 1880 εξελέγη σύμβουλος στη Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος, ενώ το 1882 ίδρυσε την εταιρία που εν τέλει ανέλαβε την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδος. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα εγκατέλειψε σχεδόν εξ'ολοκλήρου τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες και αφοσιώθηκε στην πολιτική, εκλεγόμενος για πρώτη φορά βουλευτής το 1881. Κατά την περίοδο 1893-1896, ο Σκουλούδης ο οποίος είχε ήδη εκπροσωπήσει τη χώρα σε πάμπολλες διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό, συμμετείχε ενεργά στις προσπάθειες των κυβερνήσεων Τρικούπη και Δηλιγιάννη για τη διευθέτηση του οικονομικού προβλήματος της χώρας και την αποφυγή της αναπόφευκτης τελικά χρεωκοπίας. Εκτός των άλλων, κατά το έτος 1896, συμμετείχε επίσης στην οργανωτική επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, παρά τις αντιρρήσεις του για το κόστος των αγώνων. Το 1897 ανέλαβε το Υπουργείο Εξωτερικών επί πρωθυπουργίας Δημητρίου Ράλλη.

Έτος 1905 - Στέφανος Σκουλούδης - Υποψήφιος Βουλευτής Θηβών

Τον Νοέμβριο του 1912, παρότι ο Σκουλούδης υπήρξε αντί-βενιζελικός και βασιλικός, ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον εξουσιοδότησε να παραστεί στη Διάσκεψη της Συνθήκης Ειρήνης των Βαλκανικών κρατών με την Τουρκία στο Λονδίνο ως πληρεξούσιος της Ελλάδας. Αργότερα, τον Οκτώβριο του 1915, κατά την έντονη περίοδο του Εθνικού Διχασμού, μετά την αναχώρηση του Ελευθερίου Βενιζέλου για τη Θεσσαλονίκη, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ανέθεσε στον Σκουλούδη την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης (25 Οκτωβρίου 1915).

Έτος 1915 - Ο κ. Σκουλούδης στα Ανάκτορα

Στην κυβέρνηση Σκουλούδη συμμετείχαν εξέχοντες πολιτικοί του αντιβενιζελικού χώρου, όπως λ.χ. ο Δημήτριος Γούναρης, ο Στέφανος Δραγούμης, ο Γεώργιος Θεοτόκης και ο Δημήτριος Ράλλης. Ειρήσθω εν παρόδω, ο Σκουλούδης εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από τις συμμαχικές δυνάμεις - οι οποίες είχαν εν τω μεταξύ αποκλείσει και το λιμάνι του Πειραιά - στις 9 Ιουνίου 1916.

Έτος 1915 - Ο Πρωθυπουργός κ. Σκουλούδης κρινόμενος από τον Γερμ. Τύπο

Το 1917, μετά από την επιστροφή του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εξουσία, ο Σκουλούδης βρέθηκε κατηγορούμενος για εσχάτη προδοσία, λόγω της συνεργασίας του με τον βασιλιά, προφυλακίστηκε και παραπέμφθηκε σε δίκη στο Ειδικό Δικαστήριο μαζί με το Υπουργικό του Συμβούλιο. Εν τέλει, οι κατηγορίες εναντίον του ατόνησαν και μετά τις εκλογές του 1920 και την εκλογική ήττα του Βενιζέλου, αποσύρθηκαν όλες οι σχετικές κατηγορίες από την Βουλή. Ο Στέφανος Σκουλούδης, ο οποίος εκτός της εξοχικής παραθαλάσσιας επαύλεως του στη Φρεαττύδα διατηρούσε και κυνηγετικό περίπτερο στο Σούνιο, αποβίωσε σε προχωρημένη ηλικία στις 20 Αυγούστου του 1928 στην Αθήνα. Όντας ανύπαντρος ο ίδιος, διατηρούσε στενούς δεσμούς με την οικογένεια Αθηνογένη, μιας και η μοναδική αδελφή του Μαρία είχε παντρευτεί τον Γεώργιο Ε. Αθηνογένη. Άλλωστε, όπως προαναφέρθηκε, τα ανίψια του, Στέφανος και Ιωάννης Αθηνογένης, ορίστηκαν από τον ίδιο ως εκτελεστές της διαθήκης του και κληρονόμοι του.

Έτος 1930 - Εορτή Ιταλικής Σχολής στο τέως Μέγαρον Σκουλούδη

• Πειραιάς "Τότε και Σήμερα" - Η Έπαυλις Σκουλούδη και το Ε.Α.Ν.Π. "Μεταξά"

Το κάτωθι δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα το οποίο καταγράφει την "εν Φρεαττύδι Έπαυλις Σκουλούδη" ταχυδρομήθηκε από τον Πειραιά στις 20 Οκτωβρίου του 1912 με προορισμό το Παρίσι (Γαλλία):

Στην επόμενη ασπρόμαυρη καρτ-ποστάλ εποχής, η οποία τοποθετείται χρονικά περί τις αρχές του 20ου αιώνα, καταγράφεται μεταξύ των άλλων η υπό εξέτασιν έπαυλις Σκουλούδη καθώς και τμήμα της σημερινής ακτής Θεμιστοκλέους (προηγούμενες ονομασίες Παναγή Τσαλδάρη, Αβέρωφ και αρχικά Πειραϊκής Χερσονήσου), πλησίον Φρεαττύδας. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η παρουσία του τροχιοδρόμου υπ'αριθμόν "19" ο οποίος εξυπηρετούσε την συνοικία της Φρεαττύδος, στον τερματικό σταθμό του, στο σημείο όπου κατασκευάστηκε η βίλα Τερψιχόρη. Το τραμ "19" εκτελούσε το δρομολόγιο "Ηλεκτρικός Σταθμός, Πλατεία Κοραή, Πασαλιμάνι, Φρεαττύδα". Ειρήσθω εν παρόδω, στο ίδιο περίπου σημείο, στις μέρες μας (21ος αιώνας) υφίσταται ομώνυμη στάση του (Τερψιχόρη) του λεωφορείου της γραμμής 904 (Σταθμός Πειραιά - Φρεαττύδα).

ακτή Θεμιστοκλέους - Φρεαττύδα (Αρχές 20ου αιώνα)

Η ίδια καρτ-ποστάλ εποχής, όπως κυκλοφορεί ευρέως, σε επιχρωματισμένη εκδοσή:

Ακτή Θεμιστοκλέους - Φρεαττύδα (Αρχές 20ου αιώνα)

Με βάση το ως άνω επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αιώνα, παραθέτουμε μια σχετική σύνθεση / αντιπαραβολή του Πειραιά "χθες και του σήμερα" μέσα από το πρωτότυπο προσωπικό project Πειραιάς / Piraeus Retronaut:

Όπως μπορεί εύκολα να συμπεράνει κάθε γνώστης της πειραϊκής γεωγραφίας, σημείο λήψεως αμφότερων φωτογραφιών βρίσκεται εκεί όπου σήμερα (21ος αιώνας) υφίσταται η είσοδος της δημοτικής πλαζ της Φρεαττύδας. Βέβαια, στις αρχές του περασμένου αιώνα, στο εν λόγω σημείο αυτό δεν υπήρχε παραλία, πάρα μόνο απόκρημνα βράχια καθώς η προαναφερόμενη σημερινή σύγχρονη τεχνητή πλαζ της Φρεαττύδας, ως γνωστόν, δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, επί ημερών δημαρχίας Αριστείδη Σ. Σκυλίτση, ως "αντικατάσταση" της παραλίας που βρισκόταν στον όρμο της Φρεαττύδας, ο οποίος επιχωματώθηκε όταν κατασκευάστηκε η ενοποιημένη Μαρίνα ελλιμενισμού των σκαφών της Ζέας, το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και οι λοιπές επικουρικές εγκαταστάσεις.

Ακολουθεί μια ευρεία φωτογραφική καταγραφή του ιδίου σημείου από τις αρχές της δεκαετίας του 2010:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η ιστορία της συνοικίας του Αγίου Βασιλείου

Η συνοικία της Φρεαττύδος

Η βίλα Τερψιχόρη

Το Ειδικό Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Μεταξά

Το τραμ της Φρεαττύδας

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Αναζητώντας το χθες του Πειραιώς", Ιακώβου Γ. Βαγιάκη, "Συλλογές", Αθήνα 2005
• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, 30.09.1999
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο - ΕΛΙΑ: "Αρχείο Στεφάνου Σκουλούδη και Οικογένειας Αθηνογένη"
• Ημερήσιος Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως - Συλλεκτικοί Χάρτες

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος καθώς και οι συνθέσεις / αντιπαραβολές ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.