ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΑΡΡΕΝΩΝ ΕΛΕΝΗΣ Ν. ΖΑΝΝΗ [1874-1876]

Ένα από τα πλέον ιστορικά σημεία αναφοράς της σύγχρονης πόλεως του Πειραιώς του 21ου αιώνα είναι, δίχως αμφιβολία, το κτίριο του πάλαι ποτέ "Ζαννείου Ορφανοτροφείου" ή "Ορφανοτροφείου Αρρένων Ελένης Ν. Ζαννή", όπως άλλωστε είναι η επίσημη ονομασία του, η οποία διακρίνεται μέχρι τις μέρες μας σε σχετική μαρμάρινη επιγραφή η οποία κοσμεί μια εκ των εισόδων του εγκαταλειμμένου πλέον οικοδομήματος επί της οδού Ευαγγελίστριας, στα όρια της παλιάς συνοικίας της Γούβας του Βάβουλα και επί των Αστικών Πυλών του αρχαίου Πειραιά. 

Στην κάτωθι αρχειακή φωτογραφική καταγραφή καταγράφεται το προαναφερθέν κτίριο του υπό εξέταση Ορφανοτροφείου Αρρένων με την μορφή που είχε στα τέλη του 19ου αιώνα: 

Το Ορφανοτροφείο Αρρένων Ελένης Ν. Ζαννή ιδρύθηκε ως "Παιδαγωγείον" βάσει σχετικού Καταστατικού με ημερομηνία 5 Μαρτίου του 1874 το οποίο εγκρίθηκε δια του Βασιλικού Διατάγματος της 6ης Ιουλίου του 1874, όντας κατ'αυτόν τρόπο το πρώτο χρονικά ορφανοτροφείο της πόλεως του Πειραιώς, ευρισκόμενο υπό την προστασία του Δήμου Πειραιώς "όστις εψήφισε διαρκή συνδρομή πεντακισχιλίων δραχμών κατ'έτος", με σκοπό όχι μονάχα την παροχή στέγης και τροφής στα ορφανά ή την υποχρεωτική εκμάθηση μιας τέχνης, πλην όμως και την γνωριμία με τον κόσμο της βιομηχανικής εργασίας κατά τα πρότυπα των διαφόρων "ασύλων" εκείνων των καιρών. 

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως εν Πειραιεί, δυο δεκαετίες μετά την ίδρυση του Ορφανοτροφείου Αρρένων Ελένης Ν. Ζαννή, ακολούθησε η ίδρυση του Χατζηκυριάκειου Ορφανοτροφείου Θηλέων στην Πειραϊκή Χερσόνησο.

Στο κάτωθι ασπρόμαυρο δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο καταγράφεται το κτίριο του Ορφανοτροφείου Αρρένων Ελένης Ν. Ζαννή, σε μια άποψη από τη συμβολή των οδών Φίλωνος και Ευαγγελίστριας, περί τις αρχές του 20ου αιώνα:

• Η Σχολή Απόρων Παίδων και το κληροδότημα της Ελένης Νικήτα Τζάννη

Όπως καταγράφεται στις σελίδες του Εμπορικού, Γεωγραφικού και Ιστορικού Οδηγού των Πλείστων Κυριοτέρων Πόλεων της Ελλάδος του έτους 1875 του Μιλτιάδου Μπούκα, στον Δήμο Πειραιώς μέχρι και τον Μάιο του 1874 προϋπήρχε και λειτουργούσε Σχολή Απόρων Παίδων η οποία επιβίωνε από την συνδρομή του ιδίου του Δήμου Πειραιώς (5.000 δραχμές ετησίως), από τις συνεισφορές διαφόρων ιδιωτών (6.000 δραχμές ετησίως) καθώς και "εξ ημερομισθίων".  Όμως, το Μάιο του έτους 1874 τα δεδομένα άλλαξαν καθώς "η εσχάτως αποβιώσασα σύζυγος του Νικήτα Τζάνη εκληροδότησε εκ της περιουσίας της δραχμές 200.000 εκ των εισοδημάτων της οποίας, εκ δραχμών 12.000 για να οικοδομηθή κατάλληλον οίκημα", όπως χαρακτηριστικά καταγράφεται στον ως άνω αναφερόμενο Οδηγό, στο οποίο οίκημα έμελλε να στεγαστεί η προϋπάρχουσα Σχολή Απόρων Παίδων η οποία μετονομάστηκε για ευνόητους λόγους σε "Παιδαγωγείον Ελένης Νικήτα Τζάνη". Στο "Παιδαγωγείον Ελένης Νικήτα Τζάνη", το οποίο εγκαινιάστηκε στις 20 Μαΐου του 1874, γίνονταν δεκτά ορφανά και άπορα παιδιά ενώ τα "αλητεύοντα" προσάγονταν αναγκαστικώς παρά της Εφορίας. Σύμφωνα με τον Π. Καμπούρογλου, κατά τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του, το Ορφανοτροφείο φιλοξενούσε περί τα 80 παιδιά τα οποία εν συνεχεία έγιναν 90. Από την άλλη, ο Μιλτιάδης Μπούκας στον Οδηγό του 1875 αναφέρει πως στην Σχολή βρίσκονταν περί τα 70 παιδιά "διδασκόμενα τα στοιχειώδη γράμματα, τέχνας και μουσικήν". Μάλιστα τονίζεται πως "εκ των ανωτέρω, 12 διδάσκονται υποδηματοποιοί, 15 ξυλουργοί, 5 μυλοχαράκται, 12 εισίν εις τα διάφορα Εργοστάσια Πειραιώς, 10 σιδηρουργοί, 1 εφαπλωματοποιός, 1 βαρελοποιός, 1 καρεκλοποιός, 1 χαλκεύς, 4 ράπται, εις κηροποιός, εις σαπωνοποιός, 2 αγγειοπλάσται και 3 επιπλοποιοί." Στις 13 Φεβρουαρίου του ιδίου χρόνου (1875) αποβιώνει μετά από βραχεία ασθένεια η Ελένη Ν. Ζάννη. 

Το πρώτο τμήμα του νεοκλασικού κτιρίου που υφίσταται ως τις ημέρες μας αποπερατώθηκε κατά το έτος 1876, ενώ η δυτική πτέρυγα του Ορφανοτροφείου ολοκληρώθηκε το 1882, επί δημαρχίας Τρύφωνος Μουτζόπουλου (ο οποίος προσέφερε καθ'όλη τη διάρκεια της θητείας του, τις αποδοχές του για τον σκοπό αυτό!). Αξιοσημείωτο είναι δε το γεγονός ότι, η προαναφερόμενη ευεργέτιδα Ελένη Νικήτα Τζάννη υπήρξε σύζυγος του επίσης μεγάλου ευεργέτη Νικήτα Τζάννη (ή Τζάννε) ο οποίος είχε επίσης κληροδοτήσει μεγάλο μέρος της περιουσίας του για την κατασκευή του Δημοτικού Νοσοκομείου Πειραιώς, ήτοι το σημερινού Τζανείου Νοσοκομείου Πειραιώς ενώ ανιψιός της Ελένης Ν. Ζάννη (και εκ των εκτελεστών της διαθήκης αυτής) υπήρξε ο επίσης ευεργέτης Ιωάννης Χατζη Κυριάκος ο οποίος αργότερα ανέγειρε το ομώνυμο Ορφανοτροφείο Θηλέων στην Πειραϊκή Χερσόνησο.

Πάντως από τα πρώτα κιόλας χρόνια της λειτουργίας του κατά τη δεκαετία του 1870, το Ορφανοτροφείο Αρρένων αντιμετώπισε οικονομικής φύσεως προβλήματα με αποτέλεσμα συχνά η διεύθυνσή του να προβαίνει σε εκκλήσεις για ενίσχυση προς τους Πειραιώτες (σσ. η διαθήκη της Ελένης Ζαννή δυσκόλευε την κατάσταση καθώς απαγόρευε στο ίδρυμα να επιληφθεί της κληρονομιάς προ της περάτωσης του οριστικού καταστήματος του Ορφανοτροφείου). Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, το χειμώνα του έτους 1879, το Ορφανοτροφείο ανήγγειλε πως λόγω χρηματικών δυσχερειών περιόριζε τον αριθμό των φιλοξενούμενων παίδων. 

Ένα χρόνο νωρίτερα, το έτος 1878, εντός των εγκαταστάσεων του Ορφανοτροφείου συνεστήθησαν τέσσερα μικρά εργαστήρια (ξυλουργείο, σιδηρουργείο, υποδηματοποιείο και ραφείο) τα οποία εκμισθώνονταν σε ιδιώτες συνήθως ανά πενταετία. Με εξαίρεση ίσως το ατμοκίνητο ξυλουργείο του Νικολάου Γ. Βράΐλα, το οποίο αποτέλεσε μια κερδοφόρα επιχείρηση με αξιοσημείωτη γκάμα προϊόντων, τα υπόλοιπα εργαστήρια δεν κατάφεραν να πετύχουν την οικονομική τους αυτοτέλεια. 

Ο προαναφερόμενος Παντολέων Καμπούρογλου, στο έργο του με τίτλο "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" παραθέτει ως προς το κληροδότημα της Ελένης Ν. Ζάννη τα εξής στοιχεία, τα οποία διαφέρουν από τα όσα καταγράφονταν στον Οδηγό του Μπούκα: "Εκ της κληρονομιάς της αειμνήστου Ελένης Ζάνη, απογραφείσης και εκκαθαρισθείσης τη 30 Δεκεμβρίου 1875, το Ορφανοτροφείον έλαβεν εις την κυριότητα και κατοχήν δραχμές 63.021, εκτός της ακινήτου περιουσίας δυο οικιών αναπαλλοτριώτων του ορφανοτροφείου κτημάτων. Εξ αυτών και εν μέρει εκ δανείου ανηγέρθη το οικοδόμημα για το οποίον εξοδεύθηκαν δραχμές 88.900 συμπεριλαμβανομένης και της αγοράς του οικοπέδου εκ δραχμών 16.000." Επίσης, σύμφωνα με τα καταγραφόμενα στο βιβλίο του Π. Καμπούρογλου, ο σκοπός του Παιδαγωγείου, σύμφωνα με το Καταστατικό του προέβλεπε "τα άστεγα και απροστάτευτα παιδία όσα διήγον εν αργία διαφθείροντα και διαφθειρόμενα να συνταχθώσι υπό κοινήν στέγην, να διδαχθώσι τα αναγκαία γράμματα δια να γίνωσι χρήσιμοι πολίται και εισαχθώσιν εις τα εργοστάσια και τεχνουργεία όπως εκμάθωσι πρακτικήν τέχνην τινά ίνα εύρωσι πόρον ζωαρκίας εις τον βίον των." 

Εργοστάσιον Χ. Παπαϊωάννου "Ο Ιππόδαμος" κείμενον εν τω Ορφανοτροφείω Ελένης Νικήτα Τζάνη

Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 το φιλανθρωπικό αυτό κατάστημα συντηρείτο από την ετήσια συνδρομή του Δήμου Πειραιώς (δραχμές 5.000), από έκτακτα βοηθήματα, από την αντιμισθία του Τρύφωνος Μουτζόπουλου (ο οποίος όπως προαναφέραμε προσέφερε τις αποδοχές του ως Δήμαρχος στο ίδρυμα) και από διάφορες άλλες δωρεές. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως σύμφωνα με τον ετήσιο απολογισμό του Δήμου Πειραιώς για το έτος 1881, τα μεν έσοδα του Παιδαγωγείου ανέρχονταν σε 43.664 δραχμές ενώ τα έξοδα ήταν της τάξεως των 36.074 δραχμών. Μάλιστα τονιζόταν το γεγονός πως τα έσοδα της κληροδοτηθείσας περιουσίας της Ελένης Ζάνη δεν κατέληγαν στο Ορφανοτροφείο ή στο Παιδαγωγείο καθώς ήταν προορισμένα δια της διαθήκης για την εξόφληση του δανείου με το οποίο ανεγέρθηκε το κτίριο του Ορφανοτροφείου (δάνειο το οποίο έμελλε να αποπληρωθεί το 1886). Το 1882 πάντως, σύμφωνα πάντοτε με τα στοιχεία του Π. Καμπούρογλου, στο Παιδαγωγείον "φοιτώσι τεσσαράκοντα πέντα άποροι παίδες, εξ αυτών εις το σιδηρουργείον είκοσι, εις ξυλουργείον δέκα τρεις, εις υποδηματοποιείον επτά και εις ραφείον πέντε." Το προαναφερόμενο σιδηρουργείο των απόρων παίδων λειτουργούσε εντός της αυλής του Ορφανοτροφείου υπό τη διεύθυνση του Χρήστου Παππά Ιωάννου ενώ στα παιδιά του Ορφανοτροφείου διδάσκονταν κάθε απόγευμα τα εξής μαθήματα: ανάγνωση, γραφή, αριθμητική, κατήχηση, ιστορία της αρχαίας και νεώτερης Ελλάδος καθώς και τα στοιχεία της Χημείας, Βοτανικής, Μηχανικής και Φυσικής. Τέλος την ίδια χρονιά, συνομολογήθηκε νέο δάνειο 80.000 δραχμών με το οποίο εξοφλήθηκε το υπολειπόμενο ποσό του πρώτου δανείου.

Το έτος 1883 - με την οικονομική δυσπραγία του Ορφανοτροφείου να συνεχίζεται - η συνδρομή - οικονομική ενίσχυση του Δήμου Πειραιώς προς το Ορφανοτροφείο διπλασιάστηκε (από 5.000 δραχμές σε 10.000 δραχμές), ενώ τη διεύθυνση του ιδρύματος ανέλαβε ο Γ.Θ. Γραφειάδης, ανιψιός του διευθυντή του εν Αθήναις ορφανοτροφείου Χατζή-Κώστα Δ. Γραφειάδη. Την επόμενη χρονιά (1884), στο Ορφανοτροφείο, προστέθηκαν νέοι χώροι υγιεινής στην αυλή ενώ εισήχθη το μάθημα της μουσικής.

Ενδεικτική γνωστοποίηση μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1888 σύμφωνα με την οποία στο ραφείο του υπό εξέτασιν ορφανοτροφείου κατασκευάζονταν ανδρικές και παιδικές θερινές ενδυμασίες με χρήση υφάσματος των αδελφών Ρετσίνα.

Στο κάτωθι αρχειακό τεκμήριο μέσα από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του έτους 1889, πληροφορούμαστε περί της εκθέσεως πεπραγμένων του Ορφανοτροφείου Ελένης Ζάννη για το έτος 1888, κατά το οποίο 81 ορφανά φιλοξενούνταν στο ίδρυμα στην διεύθυνση του οποίου βρισκόταν ο Νικόλαος Στάης.

Ο Απολογισμός της διαχειρίσεως του Ορφανοτροφείου Ελένης Ν. Ζάννη κατά το έτος 1888, όπως αυτός δημοσιεύτηκε στις σελίδες του πειραϊκού Τύπου των αρχών του έτους 1889:

Γνωστοποίηση στον πειραϊκό Τύπο των αρχών του έτους 1889 περί της πλειοδοτικής δημοπρασίας για την μίσθωση του ξυλουργείου που υπήρχε και λειτουργούσε εντός του Ορφανοτροφείου και στο οποίο εργάζονταν δωρεάν 25-30 παιδιά. 

Στον Τύπο των αρχών του έτους 1889 καταγράφονται και εκκλήσεις προς τους φιλάνθρωπους εύπορους κατοίκους όχι μονάχα του Πειραιά αλλά και όλης της Ελλάδος να σπεύσουν προς οικονομική ενίσχυση του Ορφανοτροφείου Αρρένων Ελένης Ν. Τζάννη. Ενδιαφέρον το στατιστικό στοιχείο το οποίο αναφέρεται στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας Πρόνοια της 5ης Ιανουαρίου του 1889 σύμφωνα με το οποίο, από το 1874 οπότε και πρώτο-λειτούργησε το Ορφανοτροφείο, επί συνόλου 320 ορφανών, μονάχα τα 47 κατάγονταν από τον Πειραιά. 

Οι προϋποθέσεις για την εισαγωγή παιδιών στο εν Πειραιεί Ζάννειον Ορφανοτροφείον στα τέλη του 19ου αιώνα:

Αναγγελία ενοικίασης καταστήματος σιδηρουργείου στο Ορφανοτροφείο Ελένης Ν. Ζάννη από τα μέσα της δεκαετίας του 1890.

• Το Ορφανοτροφείον Ελένης Ν. Τζάνη κατά τον 20ο αιώνα

Στις αρχές του έτους 1900 το Ζάννειο Ορφανοτροφείο εξέδωσε ένα "ιδιαίτερον φυλλάδιον" με διάφορα στοιχεία για την κατάσταση του ιδρύματος εκείνη την εποχή, καθώς επίσης με πληροφορίες που αφορούσαν τη δράση του Ορφανοτροφείου από τον καιρό της ιδρύσεώς του μέχρι εκείνη την εποχή.

Από τις σελίδες του πειραϊκού Τύπου του ιδίου έτους (1900): 

Στις 20 Αυγούστου του ιδίου χρόνου (1900) πραγματοποιήθηκαν αρχαιρεσίες για τον ορισμό νέου Διοικητικού Συμβουλίου για το Ζάννειο Ορφανοτροφείο σύμφωνα με τις λεπτομέρειες που καταγράφονται στο κάτωθι αρχειακό τεκμήριο από τον ημερήσιο πειραϊκό Τύπο εκείνης της εποχής:

Η διεύθυνση και τα μέλη του Δ.Σ. του Ορφανοτροφείου Ελένης Τζάνη κατά το έτος 1902, όπως καταγράφηκαν μέσα στις σελίδες του Οδηγού της πόλεως του Γ. Βώκου:

Σύμφωνα με τον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1906-1907, το Ορφανοτροφείον Αρρένων της Ελένης Ν. Ζάννη καταγραφόταν "εις της αρχήν της οδού Νοταρά, πλησίον της γέφυρας του Σιδηροδρόμου Πειραιώς Αθηνών", όντας ένα από τα ωραιότερα και μεγαλύτερα οικοδομήματα του Πειραιώς. Εκείνη την εποχή, σύμφωνα πάντοτε με τα στοιχεία του προαναφερόμενου Οδηγού, στο ίδρυμα φιλοξενούνταν περί τα 100 παιδιά τα οποία διδάσκονταν τα στοιχειώδη (ήτοι ανάγνωση, γραφή, αριθμητική) και απασχολούνταν "εις τα εντός του ιδρύματος υπάρχοντα εργοστάσια, ξυλουργεία, υποδηματοποιεία, ραφεία, σιδηρουργεία κλπ., προς εκμάθησιν τέχνης, εξερχόμενα ούτω με πλήρη εφόδια ίνα παλαίσωσιν εν τω αγώνι της ζωής!" 

Κατά το έτος 1905, η ακίνητη περιουσία του υπό εξέτασιν Ορφανοτροφείου ανερχόταν σε 695.000 δραχμές, ενώ η κινητή περιουσία αυτού σε 59.397 δραχμές. Την ίδια εποχή, Διευθυντής του ιδρύματος ήταν ο Νικόλαος Στάης, μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου οι Ν. Οικονομόπουλος (Πρόεδρος), Γ. Γιάπαπας (Αντιπρόεδρος), Σ. Κουρής (Ταμίας), Ι. Κωνσταντίνου (Ελεγκτής), Δ. Πουρής, Ε. Σταθάτος, Κ. Γιώρτζος, Π. Καστρίσιος, Α. Κοτσώνης και Ε. Σκλαβούνος, ιατρός του ιδρύματος ο Νικ. Ε. Ξανθός, διδάσκαλοι οι κ.κ. Γ. Χρηστίδης, Σπ. Πετρόχειλος, Στεφ. Λάντσας και Σπυρ. Καίσαρης ενώ ως εκτελεστές της διαθήκης της ιδρύτριας ορίζονταν οι Παναγιώτης Ζητουνιάτης, Ιωάννης Κούτσης, Βαλέριος Στάης και Νικόλαος Οικονομόπουλος. 

Ολοσέλιδη καταχώρηση - Έτος 1906

Σε αντίστοιχο Πανελλήνιο Οδηγό του έτους 1912, το Ορφανοτροφείον Αρρένων Ελένης Ν. Ζαννή, με έδρα επί της οδού Νοταρά, καταγραφόταν εκ νέου υπό την Προεδρία του οφθαλμίατρου Ν. Οικονομόπουλου και υπό την διεύθυνση του Νικολάου Στάη. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και πιο συγκεκριμένα στα χρόνια των Βαλκανικών Πολέμων, του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, το Ζάννειο Ορφανοτροφείο δε ξέφυγε από την κοινή μοίρα των δημόσιων κοινωφελών ιδρυμάτων του Πειραιά και οι εγκαταστάσεις του επιτάχθηκαν για τρίτους σκοπούς όπως λ.χ. περίθαλψη τραυματιών από το μέτωπο (νοσοκομείο), στέγαση προσφύγων κ.α. 

Στο κάτωθι ιστορικό τεκμήριο από τον Τύπο του έτους 1912, είναι σαφές πως το Ζάννειο Ορφανοτροφείο χρησιμοποιόταν ήδη μερικώς ως νοσοκομείο το οποίο υποδεχόταν τραυματίες στρατιώτες από το μέτωπο των μαχών της Ηπείρου:

Ένα χρόνο αργότερα, σύμφωνα με το παρακάτω απόσπασμα από τον πειραϊκό Τύπο του έτους 1913, καταγράφεται η επίταξη ολόκληρου του Ορφανοτροφείου το οποίο θα λειτουργούσε πλέον ως στρατιωτικό νοσοκομείο ενώ τα 65 ορφανά που τότε ζούσαν στο ίδρυμα θα "μοιράζονταν" σε συγγενικά τους πρόσωπα και σε έγκριτες πειραϊκές οικογένειες οι οποίες θα τα φιλοξενούσαν.

Ενδεικτικό αρχειακό τεκμήριο - Έκθεσις Πεπραγμένων του εν Πειραιεί Ορφανοτροφείου Αρρένων Ελένης Νικήτα Ζαννή, κατά το έτος 1921:

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στον Μέγα Οδηγό Πειραιώς 1929-1930 και στην αντίστοιχη συμπεπληρωμένη έκδοση αυτού, το Ορφανοτροφείον Ελένης Νικήτα Ζαννή (πρώην "Παιδαγωγείον των απόρων Παίδων Φιλανθρωπικής Εταιρίας") καταγραφόταν επί της οδού Ιπποδαμείας (σσ. η σημερινή οδός Ευαγγελίστριας), με Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου τον ιατρό Γ. Καλαμβοκίδη:

Η ολοκλήρωση του κτιρίου του Ορφανοτροφείου Αρρένων Ελένης Ν. Ζαννή με τη σημερινή του μορφή, το οποίο υψώνεται σε συμμετρικό σχήμα "Π" σε οικόπεδο επί των οδών Νοταρά, Φίλωνος και Ευαγγελιστρίας, στη συνοικία της Γούβας (Λάκκας) του Βάβουλα και πλησίον των αρχαίων Πυλών του Άστεως, έλαβε χώρα με την προσθήκη της ανατολικής πτέρυγας "Ελένης και Δημητρίου Γ. Ρετσίνα" στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Η σχετική μαρμάρινη επιγραφή της εν λόγω πτέρυγας του κτιριακού συγκροτήματος μαρτυρεί την προαναφερόμενη τελευταία επέκταση των εγκαταστάσεων.

Μερικά χρόνια αργότερα, στον περίβολο του ιδρύματος οικοδομήθηκε ένα μικρό παρεκκλήσιο αφιερωμένο στην Αγία Βαρβάρα το οποίο υφίσταται μέχρι τις μέρες μας (21ος αιώνας).

 

Κατά τη δεκαετία του 1930, οι αθρόες δωρεές από διάφορες πηγές βοήθησαν το Ορφανοτροφείο Αρρένων Ελένης Ν. Ζαννή να ολοκληρώσει τις εν Πειραιεί κτιριακές του εγκαταστάσεις. 

Το 1936, ο Αντώνιος Κανελλόπουλος μετά της συζύγου του Σταματίνας δωρίζουν μεγάλη έκταση στην Εκάλη, μετά δυο κτιρίων, συνολικής αξίας περί τα 3.500.000 δραχμές. Η αξιοποίηση της εκτάσεως στην Εκάλη ταυτόχρονα με το κτίριο του Πειραιά επέτρεψε την περίθαλψη ενός μεγαλυτέρου αριθμού ορφανών.

Αρχειακό τεκμήριο μέσα από τις σελίδες του Τύπου επί ημερών διακυβερνήσεως Ιωάννου Μεταξά με αναφορά σε επίσκεψη του Πρωθυπουργού μετά της συζύγου του και μετά του Υφυπουργού Εργασίας Α. Δημητράτου στις εν Πειραιεί εγκαταστάσεις του Ζαννείου Ορφανοτροφείου Αρρένων, όπου έγιναν δεκτοί από τον διευθυντή του Ιδρύματος Γεώργιο Οικονόμου.

Κατά τη διάρκεια των δύσκολων και σκληρών χρόνων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής, το Ζάννειο Ορφανοτροφείο Πειραιώς, ανταποκρινόμενο στις αυξημένες απαιτήσεις εκείνης της εποχής, προσέφερε σε ημερήσια βάση συσσίτια για 3.500 παιδιά ενώ στα κτίρια της Εκάλης λειτούργησαν συσσίτια για τις οικογένειες της περιοχής.

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κατά το έτος 1948, αρκετές μεταβολές και παρεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της ανακαίνισης του εν Πειραιεί κτιρίου.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, τα ορφανά του Ζαννείου Ορφανοτροφείου γίνονταν αποδέκτες δώρων του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού (όπως αναφέρεται στην παραπάνω έκκληση/ανακοίνωση) ή δεξιώνονταν επί πλοίων του αμερικανικού στόλου που επισκέπτονταν τον Πειραιά (βλέπε επόμενη καταχώρηση): 

Ευτυχώς, κατά τη διάρκεια αυτών των δύσκολων πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, κάποιοι φρόντιζαν με τις δωρεές τους να ενισχύουν το ταμείο του κοινωφελούς αυτού ιδρύματος:

Το 1956 ξεκινά στο Ζάννειο Ορφανοτροφείο τη λειτουργία της η εν Πειραιεί Σχολή Μαθητείας Ξυλουργών και Επιπλοποιών:

Γυμναστικές επιδείξεις του εν Εκάλη παραρτήματος του Ζαννείου Ορφανοτροφείου Αρρένων Πειραιώς (έτος 1956): 

Σύμφωνα με την έκθεση πεπραγμένων της περιόδου 1958-1963, τα προστατευόμενα ορφανά ανήλθαν σε 360 (απόκομμα Τύπου, έτος 1963): 

Την ίδια εποχή (έτος 1963), λαμβάνουν χώρα ανακρίσεις για την μυστηριώδη εξαφάνιση της διαθήκης κληροδότου του Ζαννείου Ορφανοτροφείου:

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 λαμβάνει χώρα μια δωρεά εκ μέρους του Πειραιώτη εμπόρου Α. Σαμπάνη με την οποία θα γίνει επέκταση του Ζαννείου Ορφανοτροφείου (παραρτήματος Εκάλης) με την κατασκευή νέας πτέρυγας:

Το εν Πειραιεί Ορφανοτροφείο Αρρένων Ελένης Ζαννή περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960 όπως καταγράφηκε μέσα από τις σελίδες της Εικονογραφημένης Έκδοσης Πειραϊκής Προβολής. 

Κατά το έτος 1967, στο κτίριο του Ζαννείου Ορφανοτροφείου στον Πειραιά εγκαινιάζεται και λειτουργεί η "Δρόσειος Βιβλιοθήκη": 

Αρχής γενομένης από το έτος 1980, τα ορφανά του Ζαννείου Ορφανοτροφείου στεγάζονται μονάχα στις εγκαταστάσεις της Εκάλης ενώ μονάχα οι διοικητικές υπηρεσίες παρέμειναν στον Πειραιά. Δυο χρόνια αργότερα, το 1982, το κτίριο του Ζαννείου Ορφανοτροφείου στον Πειραιά ανακηρύχθηκε διατηρητέο:

Το Ζάννειο Ορφανοτροφείο το οποίο μετονομάστηκε σε Ζάννειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας και Αγωγής (1994) συνέχισε τη λειτουργία του ως μη κερδοσκοπικό Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) αποκλειστικά στις εγκαταστάσεις της Εκάλης μέχρι και το έτος 2013, οπότε και αποφασίστηκε από το Δ.Σ. του ιδρύματος, υπό το βάρος των δυσχερών συνθηκών οικονομικής κρίσης, της υπέρμετρης φορολογίας και των μηδαμινών δωρεών προς το ίδρυμα, η παύση της λειτουργίας του και η συνένωση στο σύνολό του με το Ίδρυμα Χατζηκώνστα. 

Κατά το έτος 2018, ανακοινώθηκε από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη συμφωνία με το Ζάννειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας & Αγωγής για την ενοικίαση τμήματος του ανενεργού και εγκαταλειμμένου διατηρητέου ιστορικού κτηρίου του Ζαννείου Ορφανοτροφείου Αρρένων στον Πειραιά. Σύμφωνα με τα αναφερόμενα, στο εν λόγω κτίριο θα στεγαστούν συλλογές της Ιστορικής Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος, η οποία αυτή τη στιγμή αριθμεί περί τους 450.000 τόμους. 

• Η προσφορά του Ορφανοτροφείου Αρρένων Ελένης Ν. Ζαννή

Εξετάζοντας από μια ιστορική σκοπιά τη δημιουργία του συγκεκριμένου ιδρύματος και την κοινωφελή του προσφορά οφείλουμε να παραθέσουμε τα εξής στοιχεία:

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η πόλη του Πειραιά παρουσιάζει μια αξιόλογη βιομηχανική ανάπτυξη ενώ και ο πληθυσμός αυξάνεται συνεχώς. Μια από τις συνέπειες των γενικότερων συγκυριών της εποχής, ήταν η ολοένα και αυξανόμενη παρουσία παιδιών και νεαρών ατόμων που περιφέρονταν άεργα στους δρόμους της πόλης, πολλά εκ των οποίων είχαν καταλήξει στον Πειραιά από άλλες περιοχές της Ελλάδας, δίχως στέγη και επιτήρηση, προκαλώντας την ανησυχία των ανερχόμενων αστικών κοινωνικών στρωμάτων. Η πρώτη κίνηση που παρατηρήθηκε ήταν η δημιουργία της Φιλανθρωπικής Εταιρείας Πειραιώς η οποία είχε ως στόχο τον περιορισμό των ατόμων αυτών και την ένταξή τους στη βιομηχανική εργασία. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια λοιπόν, βιομήχανοι και έμποροι της πόλης, ανέλαβαν να βρουν ένα κατάλυμα και μια εργασία σε εργοστάσιο για τα παιδιά αυτά., τα οποία θα συντηρούσαν με τους μισθούς τους το ίδρυμα. Σύμφωνα με σχετικές πηγές της εποχής, χρειάστηκε η συνδρομή της αστυνομίας για να συλληφθούν γύρω στα 98 ορφανά και απροστάτευτα παιδιά τα οποία οδηγήθηκαν με τη βία στο ίδρυμα και στην εργασία των εργοστασίων.

Παρόλα αυτά το πείραμα του Παιδαγωγείου για την ηθική και επαγγελματική διαπαιδαγώγηση δεν πέτυχε αφού πολλοί ορφανοί δραπέτευσαν και αρνήθηκαν να ενταχθούν σε αυτό το ομολογουμένως σκληρό σύστημα πειθαρχίας. Τότε λοιπόν, η Φιλανθρωπική Εταιρεία Πειραιά αποφάσισε τότε να ιδρύσει ένα ορφανοτροφείο, κάτι που επετεύχθη με την ίδρυση του Ζαννείου Ορφανοτροφείου Αρρένων. Το Ζάννειο ορφανοτροφείο, όπως η πλειοψηφία των ορφανοτροφείων της εποχής, στηριζόταν σε ιδιωτικές εισφορές κατοίκων του Πειραιά, κυρίως εμπόρων και βιομηχάνων, καθώς και στην οικονομική χορηγία του δήμου καλύπτοντας κατά αυτόν τον τρόπο τις προνοιακές ανάγκες της πόλης στον τομέα της περίθαλψης των φτωχών ορφανών αγοριών και των παιδιών που ζούσαν χωρίς οικογενειακή επιτήρηση, όπως ήταν τα έκθετα, τα εγκαταλειμμένα και όσα είχαν γονείς στη φυλακή. Εκτός από τα ορφανά από τους δύο ή τον ένα γονέα, άπορα, ηλικίας 7-11 ετών περιθάλπονταν στο Ζάννειο και όσα παιδιά συνελάμβανε η αστυνομία να περιφέρονται στους δρόμους.

Η επαγγελματική εκπαίδευση υπήρξε σημαντικότερη από τη γενική εκπαίδευση όπως και στα υπόλοιπα ορφανοτροφεία. Στο προαύλιο του κτιρίου κτίσθηκαν καταστήματα και αποθήκες οι οποίες νοικιάστηκαν ως εργαστήρια σε τεχνίτες που αναλάμβαναν να διδάξουν την τέχνη στα παιδιά. Στα συμβόλαια που υπέγραφαν οι εργοστασιάρχες με τη διοίκηση του Κοινωφελούς Ιδρύματος αναφέρονταν τόσο οικονομικά θέματα όσο και παιδαγωγικά, καθώς οι τεχνίτες ήταν υποχρεωμένοι να δίνουν αναφορά για την διαγωγή των ορφανών στον διευθυντή του ιδρύματος. Στο Ζάννειο τα ορφανά διδάσκονταν στοιχειώδη γράμματα και τέχνες που θα τους εξασφάλιζαν ένα επάγγελμα τεχνίτη: ραπτική, ξυλουργική, υποδηματοποιία και σιδηρουργία ενώ παράλληλα διδάσκονταν και μουσική, καθώς ο μουσικός θίασος του Ορφανοτροφείου ψυχαγωγούσε τους Πειραιώτες σε δημοτικούς κήπους. Τα μεγαλύτερα ορφανά, δηλαδή όσα είχαν ολοκληρώσει τον κύκλο των σχολικών γνώσεων, απασχολούνταν αποκλειστικά στην εκμάθηση της τέχνης ενώ τα μικρότερα, αφιέρωναν από 4 έως 6 ώρες την ημέρα στο εργαστήριο.

Τα παιδιά ηλικίας άνω των 12 ετών εργάζονταν από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου τη δεκαετία του 1870 καθώς το Ορφανοτροφείο, σαφέστατα επηρεασμένο από τον κόσμο της βιομηχανίας  - που άλλωστε το χρηματοδοτούσε - υιοθετούσε τα ωράρια των εργοστασίων. Το δυναμικό του ιδρύματος ήταν γύρω στα 30 παιδιά το πρώτο χρόνο λειτουργίας. Σταδιακά αυξήθηκαν σε 80 γύρω στην καμπή του αιώνα, σε 140 τη δεκαετία του 1930, και σε 250 γύρω στα 1940. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο αριθμός τους αυξήθηκε σε 430 για να σταθεροποιηθεί στα 350 στη δεκαετία του 1950. 

Γυμναστικές επιδείξεις στο Ζάννειο Ορφανοτροφείο Πειραιώς

• Σύγχρονες Φωτογραφίες Ζαννείου Ορφανοτροφείου: 

Ακολούθως, παρουσιάζεται μια σειρά σύγχρονων φωτογραφικών καταγραφών του εγκαταλειμμένου κτιρίου του Ζαννείου Ορφανοτροφείου στον Πειραιά, από τις αρχές της δεκαετίας του 2010:

    

 

 

Λεπτομέρεια από την πρόσοψη της ανατολικής πτέρυγας του Ιδρύματος επί της οποίας διακρίνεται η μαρμάρινη επιγραφή της δωρεάς της Ελένης και του Δημητρίου Γ. Ρετσίνα:

Φωτογραφικές καταγραφές του υπό εξέτασιν διατηρητέου κτιρίου από το έτος 2022:

 

• Το Ζάννειο Πειραματικό Γυμνάσιο-Λύκειο

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 (έτος 1956), κατόπιν ενεργειών του τότε Διευθυντή του Ζαννείου Ορφανοτροφείου Γεωργίου Οικονόμου, ιδρύθηκε το Ζάννειο Γυμνάσιο, ως παράρτημα του Γ' Γυμνασίου Αρρένων Πειραιά, διαθέτοντας μονάχα μία τάξη και 33 μαθητές. Αρχικά, το σχολικό ίδρυμα λειτούργησε ως τριτάξιο προεφηβικό Γυμνάσιο, υπό τον τίτλο "Ζάννειον Πειραματικόν Επαγγελματικόν Προγυμνάσιον". Το διδακτικό πρόγραμμα έδιδε έμφαση στα Μαθηματικά, στη Φυσική και στην εργαστηριακή άσκηση ενώ στα συνήθη γυμνασιακά αντικείμενα προστίθεντο οι Βιομηχανικές Τέχνες, τα Λογιστικά, η Εργατική Αγωγή, το Σχέδιο, η Κοινωνική Αγωγή, η Ηλεκτροτεχνία και οι Εφαρμογές Ξυλουργείου και Μηχανουργείου. 

Ακολούθως, κατά το έτος 1959 ιδρύθηκε - με τον χαρακτηριστικό προσδιορισμό ως "παρά τω Ζαννείω Ορφανοτροφείο Αρρένων Πειραιώς" - ένα δημόσιο πειραματικό εξατάξιο Γυμνάσιο τεχνικής κατευθύνσεως υπό την επίσημη ονομασία "Ζάννειο Τεχνικό Γυμνάσιο", το οποίο δεχόταν όχι μονάχα τροφίμους τους ορφανοτροφείου αλλά και εξωτερικούς μαθητές. Το Ζάννειο Τεχνικό Γυμνάσιο λειτούργησε ως Πλήρες Γυμνάσιο τεχνικής κατεύθυνσης, με έξι τάξεις, αρχής γενομένης από την σχολική περίοδο 1961-1962.  

Το "Ζάννειο Πειραματικό Τεχνικό Γυμνάσιο-Λύκειο", απώλεσε για μικρό χρονικό διάστημα τον τίτλο του "Τεχνικού" στα χρόνια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1964, επανακτώντας τον κατά το σχολικό έτος 1966-67. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως κατά την σχολική περίοδο 1982-1983 η διδασκαλία των τεχνολογικών μαθημάτων σταμάτησε και το σχολείο έγινε μεικτό. Εκείνη την εποχή, οι τρόφιμοι του ορφανοτροφείου είχαν ήδη μεταφερθεί στις νέες εγκαταστάσεις του Ορφανοτροφείου στην Εκάλη, ενώ η εισαγωγή των μαθητών γινόταν με εξετάσεις, όπως σε όλα τα πρότυπα σχολεία της χώρας. 

Έκτοτε το "Ζάννειο Πειραματικό Γυμνάσιο – Λύκειο" έφερε τον τίτλο "πειραματικό", ενώ παράλληλα με το επίσημο όνομα του σχολείου, καταγραφόταν και η ονομασία "Ζάννειος Πρότυπος Σχολή". Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η εισαγωγή των μαθητών/τριών στην Α' Τάξη Γυμνασίου γινόταν με κλήρωση, καθεστώς το οποίο ίσχυσε για περίπου 30 χρόνια, ως τη βραχύχρονη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 2011, ενώ τέθηκε ξανά σε εφαρμογή κατά το διάστημα 2015-2019.

Κατά το έτος 2011, το "Ζάννειο Πειραματικό Λύκειο" μετονομάστηκε σε "Ζάννειο Πρότυπο-Πειραματικό Γενικό Λύκειο Πειραιά" ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα επέστρεψε στον τίτλο που κατείχε πριν το 2011, ήτοι "Ζάννειο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Πειραιά". Αρχής γενομένης από το έτος 2020, το υπό εξέτασιν σχολείο μετονομάστηκε σε "Ζάννειο Πρότυπο Γενικό Λύκειο Πειραιά" και η εισαγωγή σε αυτό γίνεται με εξετάσεις.

• Τα καταστήματα του Ζαννείου Ορφανοτροφείου

Στη συμβολή των οδών Φίλωνος - Πύλης και Κολοκοτρώνη, υφίστανται μέχρι σήμερα τα ισόγεια καταστήματα ιδιοκτησίας του Ζαννείου Ορφανοτροφείου, τα οποία πλέον - κατά συντριπτική πλειοψηφία - παραμένουν εγκαταλειμμένα και ανεκμετάλλευτα. Πρόκειται για ισοδύναμους χώρους, διαστάσεων 8μ. επί 8,5μ. και βάθους 12,5μ, με χαμηλό ύψος και συμμετρικά ανοίγματα στην πρόσοψη. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός πως κατά την διάρκεια των χρόνων τα εν λόγω καταστήματα έχουν αλλάξει πολλές χρήσεις και αρκετούς ενοικιαστές. 

Το παλαιοπωλείο στη γωνία Φίλωνος και Πύλης, απέναντι από τα Παλιατζίδικα του Πειραιά:

Πανοραμικό πλάνο (συρραφή λήψεων) των ισογείων καταστημάτων από την οδό Πύλης:

Διαβάστε σχετικά θέματα:

Η ιστορία του Τζανείου Νοσοκομείου Πειραιώς

Οι Αστικές Πύλες του Πειραιά

Ορφανοτροφείον Θηλέων Ιωάννου και Μαριγούς Χατζηκυριάκου

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων. Στοιχεία και πληροφορίες ελήφθησαν από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1921", Σταματίνας Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
• "Πειραιεύς 1966", Εικονογραφημένη Έκδοση Πειραϊκής Προβολής, Έκδοσις - Επιμέλεια Θ. Βλάσση, Εκτύπωσις Τυποτεχνική Πειραιώς
• Φιλανθρωπία, Τεχνική Εκπαίδευση και Εργατικά Ατυχήματα στον Πειραιά το τελευταίο τρίτο του 19ου αιώνα, Ι. Κοκκινάκη 
• ΥΠΕΚΑ
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως
• Εφημερίδα "Καθημερινή" - Δημόσιο και κρίση χτύπησαν το Ζάννειο
• Enet.gr - «Ορφανό» από κρατική βοήθεια
• "Λουκέτο" στο Ζάννειο Εκάλης
• Ιστοσελίδα Ζαννείου Λυκείου Πειραιώς
• Ιστοσελίδα Ζαννείου Γυμνασίου Πειραιώς
• Ένα νέο κτήριο για το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη στον Πειραιά, το Ζάννειο Ορφανοτροφείο

Φωτογραφίες: 

• Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED).
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο.
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.