ΤΟ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ [1862]

Το Α' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιά, γνωστότερο απλά ως το "Γυμνάσιο της πλατείας Κοραή", ιδρύθηκε κατά το έτος 1862 αποτελώντας το δεύτερο σε χρονολογική σειρά δημοτικό / δημόσιο δευτεροβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα το οποίο λειτούργησε στην πόλη του Πειραιώς, μετά από τα σχολεία των Ιωνιδών (Α' Δημοτικό Αρρένων και Ελληνικό Σχολείο).

Το Γυμνάσιο στην πλατεία Κοραή

Μέχρι τον Απρίλιο του έτους 1876, όταν και απέκτησε ιδιόκτητη στέγη, το ιδρυθέν επί δημαρχίας Λουκά Ράλλη (1862) πρώτο δημόσιο Γυμνάσιο της πόλης στεγαζόταν σε ιδιωτική οικία ανήκουσα στον Στέφανο Ράλλη, επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου. Σύμφωνα με τα πρώτα σωζόμενα αρχεία, ήτοι το Πρωτόκολλο και το Μαθητολόγιο του 1862, ως πρώτος μαθητής του εν λόγω Γυμνασίου καταγράφεται ο "Μελετόπουλος Ιωάννης του Νικολάου, εκ Πειραιώς, πατρός εμπόρου, ετών 15". Το δε πρώτο έγγραφο το οποίο καταγράφεται στο Πρωτόκολλο φέρει την χρονολογία 29η Νοεμβρίου του 1862 και είναι η εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας "περί του σμήνους των απαιτήσεων των λειτουργιών αυτής".

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Δήμος Πειραιώς αποφάσισε να οικοδομήσει στις αρχές της δεκαετίας του 1870 με δικές του δαπάνες ιδιόκτητο σχολικό κτίριο για την κάλυψη των αναγκών στέγασης του Γυμνασίου της πόλεως. 

Έτος 1870

Η εκπόνηση της μελέτης του έργου για την κατασκευή του εκπαιδευτικού ιδρύματος φέρεται να έγινε κατά το έτος 1874 από τον δημοτικό αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμο, όμως σύμφωνα με διάφορες πηγές, τελικά επιλέχθηκε ως αρχιτέκτων του οικοδομήματος ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου (Θεσσαλονίκη 1811 - Αθήνα 1885), ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του νεοκλασικισμού στη χώρα μας με πλειάδα πολύ ονομαστών έργων. Εν τέλει, το διώροφο νεοκλασικό κτίριο του Α' Γυμνασίου Πειραιώς, στην πλατεία Κοραή, πλάι στο σχολείο των Ιωνιδών, θεμελιώθηκε την Πέμπτη 13η Φεβρουαρίου του έτους 1875, περατώθηκε εντός της ιδίας χρονιάς και πρώτο-λειτούργησε κατά το έτος 1876-1877.

Απρίλιος του 1876

Ιστορικό τεκμήριο από τον πειραϊκό Τύπο του έτους 1875 με αναφορά στη θεμελίωση του "ενταύθα δαπάνη του Δήμου ανεγειρομένου Γυμνασίου" παρουσία του Υπουργού Παιδείας, του τμηματάρχη του εν λόγω Υπουργείου, του Νομάρχη, των αρχών της πόλεως και πλήθους λογίων από την Αθήνα και τον Πειραιά. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στο κάτωθι τεκμήριο καταγράφεται το ονοματεπώνυμο του μηχανικού Ιωάννη Δ. Λαζαρίμου ως προς τον σχεδιασμό του κτιρίου:

Η όψη του νεοκλασικού κτιρίου που αποτέλεσε την ιδιόκτητη έδρα του Α' Γυμνασίου της πόλης χαρακτηριζόταν εξ αρχής από το επιβλητικό πρόστυλο και το αέτωμα της πρόσοψης επί της πλατείας Κοραής. Κατά το έτος 1876, στον εξωτερικό χώρο, κατασκευάστηκε μια μικρή κατοικία για τον επιστάτη καθώς και ένας μαντρότοιχος με σκοπό να διαχωρίζεται η αυλή του Γυμνασίου από εκείνη του Ελληνικού Σχολείου των Ιωνιδών. Την ίδια χρονιά, μια από τις αίθουσες του ισογείου μεταρρυθμίστηκε κατάλληλα και αποτέλεσε την πρώτη άτυπη έδρα του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά. Στην προαναφερθείσα αίθουσα φυλάσσονταν όλα τα ευρήματα των διαφόρων ανασκαφών στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. 

Ιστορικά τεκμήρια από το θέρος του έτους 1977, με αναφορά στην έναρξη των Δημοσίων εξετάσεων του Βασιλικού Γυμνασίου αλλά και στην ύπαρξη παιδονόμου ο οποίος είχε επιφορτιστεί με την επιτήρηση των μαθητών και κατά τη διάρκεια των διακοπών! 

Στα μέσα της δεκαετίας του 1880, ο ιστορικός Π. Καμπούρογλου αναφέρει ότι το Γυμνάσιο Πειραιά - το οποίο δεν είχε πάρει ακόμη την ονομασία Α' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιά καθώς ήταν το μοναδικό που υπήρχε, οπότε δεν έχρηζε αρίθμησης - υπό τον γυμνασιάρχη Κ. Κρέμο, διέθετε οκτώ καθηγητές οι οποίοι δίδασκαν κατά το πρόγραμμα Ελληνικά, Λατινικά, Μαθηματικά, Ιστορία, Γαλλικά και Ιερά μαθήματα ενώ στις ανώτερες τάξεις παραδίδονται και μαθήματα Φιλοσοφίας. Οι καθηγητές του εκπαιδευτικού ιδρύματος διορίζονταν από την κυβέρνηση αλλά οι μισθοί τους πληρώνονταν από το Δήμο Πειραιώς. Την ίδια περίοδο, σύμφωνα με το Π. Καμπούρογλου, στο Γυμνάσιο φοιτούσαν περί τους 150 μαθητές ενώ τα συνολικά έξοδα του Δήμου Πειραιώς ανέρχονταν σε 24.000 δραχμές. Αξιοσημείωτο το γεγονός ότι το Γυμνάσιο διέθετε μια βιβλιοθήκη δυο χιλιάδων τόμων, χάρις στις δωρεές αρχικά του Δημητρίου Μαυροκορδάτου και αργότερα της Αργυρής χήρας Φεράλδη, κόρης του Λουκά Ράλλη.

Οι διατελέσαντες Γυμνασιάρχες κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα υπήρξαν οι κάτωθι: Παντούρης Ιωάννης (1867-1868), Αντωνιάδης Αντώνιος (1868-1870 και 1874-1878 και 1881-1882) ο οποίος μάλιστα εκφώνησε σχετικό λόγο κατά την τελετή θεμελίωσης του κτιρίου του Γυμνασίου στην πλατεία Κοραή, Γαλάνης Εμμανουήλ (1871-1873), Πέτρος Νικ. (1873-1874 και 1880-1881), Βορτσέλας Ιωάννης (1878-1880), Βρέμας Γ. (1880-1881 και 1882-1884), Παπαναστασίου Π. (1884-1889), Κωνσταντόπουλος Ν. (1889-1890), Γράβαρις Βασίλειος (1890-1892), Δουκάκης Σπ. (1892-1893), Γιαννόπουλος Χρ. (1893-1894 και 1895-1897 και 1903-1906), Δραγάτζης Ιάκωβος (1894-1895 και 1899-1900 και 1900-1903), Παπανδρέου Γ. (1897-1898), Παπαγεωργίου Αγγ. (1900), Νικολαΐδης Βασίλειος (1906-1913), Δάλλας Σπ. (1913-1914) και Γρηγοράκης Γ. (1914-1915).

Στην κάτωθι ασπρόμαυρη φωτογραφία του έτους 1901 καταγράφονται οι μαθητές του Γυμνασίου Πειραιώς οι οποίοι πρώτευσαν στους σχολικούς αγώνες εκείνης της χρονιάς:

Η σύνθεση των διδασκόντων στο Γυμνάσιο Πειραιώς στις αρχές του 20ου αιώνα όπως προκύπτει από την καταχώρηση στον Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1902, του Γ. Βώκου. Ξεχωρίζει βεβαίως, μεταξύ των άλλων, το ονοματεπώνυμο του Γυμνασιάρχη Ιακώβου Δραγάτση:

Έτος 1902 - Το Γυμνάσιον Πειραιώς

Ιστορικό τεκμήριο - Ιδιόχειρη υπογεγραμμένη επιστολή του Γυμνασιάρχη Πειραιώς Ιακώβου Δραγάτση προς την Πρυτανεία του Εθνικού Πανεπιστημίου σχετικά με την φοίτηση μαθητού από το έτος 1902 (σσ. την επόμενη χρονιά ο Ι. Δραγάτσης ξεκίνησε τη λειτουργία του ιδιωτικού Δραγάτσειου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος στην Τερψιθέα).

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως εκείνη την χρονιά (1903), ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Α' Γυμνάσιον Αρρένων ο μετέπειτα λαμπρός αρχιτέκτων και σχεδιαστής Δημήτριος Π. Πικιώνης.

Στον Πλήρη Οδηγό του Πειραιώς της περιόδου 1906-1907, το "εν τη πλατεία Κοραή" Γυμνάσιον καταγράφεται με Γυμνασιάρχη τον Χ. Γιαννόπουλο και καθηγητές τους Κ. Κοσμά, Γ. Στρίγγο, Σ. Παπαδάκη, Δ. Γεωργιάδη, Ι. Παρασκευόπουλο και Δ. Καραπαναγιώτη.

Στο παρακάτω δίγλωσσο επιστολικό δελτάριο της περιόδου 1916-1917 (ήτοι από τα χρόνια της κορύφωσης του Εθνικού Διχασμού και της αγγλογαλλικής "συμμαχικής"κατοχής του Πειραιά) με τον τίτλο "Πειραιεύς - Πλατεία Κοραή" (Pirée - Place Corais), καταγράφονται  στα αριστερά το Α' Γυμνάσιο Πειραιά (κτίριο κατεδαφισμένο - στη θέση του οποία βρίσκεται σήμερα το κτίριο του Δημαρχείου της πόλης) και στα δεξιά το αρχικό κτίριο των σχολείων των Ιωνιδών (κτίριο επίσης κατεδαφισμένο - στη θέση του οποίου βρίσκεται από τη δεκαετία του 1930 το σύγχρονο κτίριο της Ιωνιδείου Προτύπου Σχολής). Παρατηρήστε στη φωτογραφία τα αντίσκηνα των στρατευμάτων κατοχής επί της πλατείας Κοραή και στο βάθος το κτίριο του Χατζηκυριάκειου Ορφανοτροφείου Θηλέων.

Το κτίριο του υπό εξέταση Γυμνασίου της πλατείας Κοραή καταγράφεται και στην ακόλουθη σπάνια φωτογραφία, επίσης εκ δίγλωσσου επιστολικού δελταρίου εποχής, με τίτλο "Πειραιεύς - Γαλλική Κατασκήνωσις" (Pirée - Campement Francais):

Στην επόμενη ασπρόμαυρη φωτογραφία, εκ των ψηφιοποιημένων αρχείων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, καταγράφονται εκ νέου Γάλλοι στρατιώτες που συμμετείχαν στον "συμμαχικό" αποκλεισμό του Πειραιά της περιόδου 1916-1917, οι οποίοι είχαν στρατοπεδεύσει επί της πλατείας Κοραή, έξω από το νεοκλασικό κτίριο του υπό εξέταση Γυμνασίου του οποίου διακρίνονται τα ανοίγματα (παράθυρα) του ισογείου τμήματος και το τριγωνικό αέτωμα της κεντρικής εισόδου:

Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως η αναφορά του συγκεκριμένου σχολείου ως Α' Γυμνάσιο Πειραιώς κρίθηκε επιβεβλημένη μετά την ίδρυση του δευτέρου (Β') Γυμνασίου της πόλης το 1914 και του τρίτου (Γ') Γυμνασίου το 1917.

Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, το 1918, το κτίριο μετασκευάστηκε για να μπορέσει να δεχθεί τις υπηρεσίες του Πρωτοδικείου Πειραιά. Αργότερα, στο ίδιο κτίριο στεγάστηκε και η Επαγγελματική Σχολή του Δήμου. Ο Δήμος Πειραιώς είχε την συντήρηση και εποπτεία του Γυμνασίου μέχρι το έτος 1920, οπότε και ανέλαβε το ελληνικό Δημόσιο.

Ο Π. Λώζος μνημονεύει στο βιβλίο του "Ο Πειραιεύς του άλλοτε" τον γυμνασιάρχη του Α' Γυμνασίου Αρρένων Γ. Γρηγοράκη, ο οποίος φημιζόταν για την αυστηρότητά του αν και ήταν παράλυτος. Την μεταφορά του γυμνασιάρχη, ο οποίος δεν μπορούσε να κινήσει τα άκρα του και υπαγόρευε τους βαθμούς των μαθητών στον γραμματέα του σχολείου, είχε αναλάβει με μια ειδική καρέκλα ο κλητήρας μπάρμπα-Παντελής. Οι πηγές αναφέρουν επίσης την ύπαρξη του επιστάτη μπάρμπα-Σπύρου, ο οποίος κτυπούσε μια καμπάνα και καλούσε τα παιδιά στο προαύλιο για διάλειμμα, δηλαδή στην πλατεία Κοραή καθώς και το γεγονός πως ο Σταύρος Νιάρχος (1909-1996) θεωρείται απόφοιτος του Α' Γυμνασίου Αρρένων Πειραιά.

Το 1925, στην πόλη του Πειραιά λειτουργούν πλέον 3 Γυμνάσια: το Α' Γυμνάσιο Αρρένων στην πλατεία Κοραή, το Β' Γυμνάσιο Αρρένων στη συνοικία Βρυώνη επί της οδού Αφεντούλη και το Γ' Γυμνάσιο στη συνοικία της Ευαγγελίστριας. Λίγο αργότερα θα λειτουργήσει και το Δ' Γυμνασίο στη συνοικία της Αγίας Σοφίας.

Στην παρακάτω φωτογραφία εποχής, οι μαθητές του Α' Γυμνασίου Πειραιώς κατά το σχολικό έτος 1927-1928, οι οποίοι συμμετείχαν στη θεατρική παράσταση του Παπαφλέσσα:

Στον Μέγα Οδηγό της πόλης του 1928-1929, το Α' Γυμνάσιον της πλατείας Κοραή αναφέρεται με γυμνασιάρχη τον Νικ. Μπαξεβανάκη ο οποίος διαδέχθηκε τον προαναφερθέντα Γ. Γρηγοράκη.

Φωτογραφία - ντοκουμέντο με στρατιωτικές δυνάμεις του ΕΛ.Α.Σ να παρελαύνουν αμέσως μετά την Απελευθέρωση και το τέλος της μαύρης περιόδου της Κατοχής επί της οδού Καραϊσκου, με φόντο το κτίριο του Γυμνασίου της πλατείας Κοραή ενώ όπισθεν αυτού διακρίνεται το Μέγαρο του Πειραϊκού Συνδέσμου: 

Στις δυο επόμενες ασπρόμαυρες φωτογραφίες των τελών της δεκαετίας του 1950, παρατηρήστε συν τοις άλλοις το κτίριο του Α' Γυμνασίου Αρρένων Πειραιά, στην πλατεία Κοραή, παραπλεύρως του νέου - σημερινού - κτιρίου της Ιωνίδειου Προτύπου Σχολής, το οποίο είχε οικοδομηθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1930 στη θέση του παλαιότερου σχολείου των Ιωνίδων.

Έτος 1958 - Πλατεία Κοραή (Πηγή: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά)

Το υπό εξέτασιν νεοκλασικό κτίριο του Α' Γυμνασίου Πειραιά κατεδαφίστηκε κατά το έτος 1965 και στο οικόπεδο ανεγέρθηκε κτίριο το οποίο προοριζόταν αρχικά για έδρα του Πνευματικού Κέντρου Πειραιώς. Εν τέλει εκεί στεγάζεται το Δημαρχείο Πειραιά, από την περίοδο της δημαρχίας του δοτού Αριστείδη Σκυλίτση (περίοδος Δικτατορίας) μέχρι και τις ημέρες μας.

Οι δυο επόμενες ιστορικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι πιθανότατα εκ των τελευταίων καταγραφών του νεοκλασικού κτιρίου, στο οποίο ειρήσθω εν παρόδω στεγάστηκε και η Δημοτική Οικοκυρική Σχολή προ της κατεδαφίσεως του:

Η όψη της πλατείας Κοραή, με το κτίριο όπου εδρεύει το Δημαρχείο Πειραιώς, στο οικόπεδο όπου προγενέστερα υπήρχε το υπό εξέταση Γυμνάσιο της πλατείας Κοραή, κατά το έτος 2011 - προ της ενάρξεως των έργων του Μετρό:

Το προαναφερόμενο κτίριο του Δημαρχείου Πειραιώς - το οποίο προοριζόταν όπως προείπαμε για Πνευματικό Κέντρο Πειραιώς - όπως καταγράφεται κατά το μήνα Νοέμβριο του έτους 2017, μετά την έναρξη των έργων του Μετρό, μαζί με τον ανδριάντα του Ελευθέριου Βενιζέλου. 

Ακόμα μια άποψη της πλατείας Κοραή και του κτιρίου του Δημαρχείου Πειραιώς κατά το μήνα Απρίλιο του έτους 2018: 

Διαβάστε σχετικά θέματα: 

Η ιστορική διαδρομή της Ιωνιδείου Σχολής

Το Β' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιώς

Τα σχολεία της υδραίικης συνοικίας

Δημοτικό Σχολείο Ταγκόπουλου

Το Πνευματικό Κέντρο Πειραιώς

Η θεμελίωση του Πνευματικού Κέντρου Πειραιώς

Η "Γαλλική Κατασκήνωσις" στην πλατεία Κοραή

Κείμενο - Πηγές:

Το κείμενο είναι πρωτότυπο, προϊόν προσωπικής έρευνας, προσωπικής εργασίας και προσωπικών εκτιμήσεων.

Στοιχεία και πληροφορίες έχουν ληφθεί από τις κάτωθι πηγές:

• "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς 
• "Ιστορία του Πειραιώς από του 1833-1882 έτους" υπό Παντολέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών 
• Πανελλήνιο Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδας, Εκδοτικός Οίκος Χατζηιωάννου. 
• Μέγας Οδηγός του Πειραιώς 1928-1929 
• Οδηγός της πόλης, 1902 - Γ. Βώκος 
• "Ο Πειραιεύς του άλλοτε", Πάνου Λώζου, 1987 
• Τύπος Εποχής - Οδηγοί Πόλεως

Φωτογραφίες:

• Οι ιστορικές φωτογραφίες παρατίθενται για εκπαιδευτικούς σκοπούς - κάθε νόμιμο δικαίωμα ανήκει στους νομίμους κατόχους αυτών. 
• Οι σύγχρονες φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στον γράφοντα το ιστολόγιο, διέπονται από κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και προέρχονται από την προσωπική μου φωτογραφική σελίδα (ALL RIGHTS RESERVED). 
• Απαγορεύεται ρητά η χρήση, προβολή, αντιγραφή ή/και αναδημοσίευση με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο. 
• Όσοι παρανομούν διώκονται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.